Pressan - 02.06.1994, Qupperneq 10

Útgefandi Pressan hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúar Guðrún Kristjánsdóttir
Sigurður Már Jónsson
Markaðsstjóri Sigurður I. Ómarsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14-16, sími 643080.
Símbréf: Ritstjórn 643089, skrifstofa 643190, auglýsingar 643076
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjórn 643085, dreifing 643086,
tæknideild 643087.
Áskriftargjald 860 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO,
en 920 kr. á mánuði annars.
Verð í lausasölu 280 krónur.
Upp með
bókhaldið
A
Ovænt auglýsingaflóð og fjáraustur í nýafstaðinni kosn-
ingabaráttu ætti að hafa kennt íslendingum tvennt: það
verður að setja því takmörk í lögum hversu miklu fé
stjórnmálaflokkar geta eytttil kosningabaráttu og það verður að
upplýsa kjósendur um hvaðan stjórnmálaflokkunum kemur þetta
fé.
í Reykjavík einni eyddu flokkarnir tugmilljónum og voru aug-
lýsingar, einkum sjónvarpsauglýsingar, stærsti útgjaldapóstur-
inn. Það er allsendis óvíst og engin reynsla fyrir því hérlendis,
hvaða áhrif auglýsingar hafa á kjörfylgi flokka. Þó verður því
varla mótmælt, að auglýsingar Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
höfðu umtalsverð áhrif á batnandi stöðu hans alltfram að kjör-
degi. Annars staðar, svo sem í Kópavogi og Hafnarfirði, er óljós-
ara hvaða áhrif, ef þá nokkur, auglýsingar flokksins höfðu. En sú
hugsun er ógnvænleg að hægt sé að kaupa sér kjörfylgi og þar
með pólitísk áhrif með auglýsingaherferðum.
Um þetta hafa stjórnmálaflokkarnir verið sammála hingað til
og meðal annars gert með sér samkomulag um að birta ekki
sjónvarpsauglýsingar. Sú samstaða rofnaði í þessum kosningum
með ofangreindum afleiðingum, líklega vegna þess að Sjálfstæð-
isflokkurinn áleit of mikið í húfi varðandi úrslit í Reykjavík til að
vilja binda hendur sínar í baráttunni. Af því lærist að kjósendur
geta ekki treyst flokkunum til að halda aftur af sér og því er tíma-
bært að setja almennar leikreglur um upphæðir sem heimilt er að
eyða í kosningaáróður. Þær reglur geta verið rúmar innan
ramma ákveðinnar fjárhæðar og þyrftu því ekki að binda hendur
áróðursmeistara umfram það sem nauðsynlegter.
Hitt er ekki síður mikilvægt, að kjósendur fái um það sem ná-
kvæmastar upplýsingar hverjir fjármagna kosningabaráttu flokk-
anna. Reykjavíkurlistinn gaf um það nokkur fyrirheit í þessu blaði
fyrir kosningar, að bókhald hans yrði gert opinbert. Það lofar
góðu, en nær þó skammt ef ekki eru opinberaðar upplýsingar um
hverjir lögðu fram umtalsverðar fjárhæðir — og hverjir gáfu um-
talsverð verðmæti í vinnu eða þjónustu, því æ sér gjöf til gjalda.
Sömu kröfu verður vitanlega að gera til Sjálfstæðisflokksins sem
alltaf hefur neitað að gefa kjósendum minnstu upplýsingar um
fjármál sín.
Vitað er að alls kyns moldvörpustarfsemi — og hún sum
beinlínis ólögleg — hefur tengzt kosningum áður fyrr. Hætta á
slíku eykst í réttu hlutfalli við aukin fjárútlát. Þess vegna er bezt
að upplýsingar um fjárhagsleg tengsl flokka, fyrirtækja og fólks
séu uppi á yfirborðinu, kjósendum til upplýsingar og flokkunum til
aðhalds og aukins trúnaðartrausts.
BLAÐAMENN: Bragi Halldórsson umbrotsmaður, Gunnar L.
Hjálmarsson, Hulda Bjarnadóttir, Jim Smart Ijósmyndari, Jökull
Tómasson útlitshönnuður, Pálmi Jónasson, Sigríður H.
Gunnarsdóttir prófarkalesari, Snorri Kristjánsson umbrotsmaður.
PENNAR: Stjórnmál: Árni M. Mathiesen, Baldur Kristjánsson, Einar
Karl Haraldsson, Finnur Ingólfsson, Gunnar Jóhann Birgisson, Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir, Mörður Árnason, Ólafur Hannibalsson, Óli
Björn Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir, Össur Skarphéðinsson.
Menning og mannlíf: Davíð Þór Jónsson, Einar Kárason, Friðrika
Benónýs, leikhús, Gunnar J. Árnason, myndlist, Gunnar L.
Hjálmarsson, popp, Hallur Helgason, kvikmyndir, Illugi Jökulsson,
skák, Indriði G. Þorsteinsson, Jónas Sen, klassík og dulrœn málefni,
Kolbrún Bergþórsdóttir, bókmenntir, Kristinn Jón Guðmundsson,
Magnús Ólafsson, Margrét Elísabet Ólafsdóttir.
AUGLÝSINGAR: Halldór Bachmann, Pétur Ormslev.
Nýtt módel í samstarfi
Innst inni veit ég að það að
komast til botns leiðir til
blindu, að óskin um.að skilja
felur í sér grimmd sem þurrkar
burt það sem skilningurinn leitar
eftir. Aðeins upplifunin er næm.“
Þessi hugleiðing Smillu úr Lesið
í snjóinn eftir Peter Höeg leitar af
einhverjum ástæðum á mig þegar
ég les og heyri slcýringar á kosn-
ingaúrslitunum í Reykjavík.
Kannski vegna þess að margir virð-
ast hvorki hafa skilið né upplifað.
Morgunblaðið segir í forystu-
grein að úrslitin komi ekki á óvart.
Allt sé eins og 1978 og því ekkert
að óttast um framtíðarstöðu Sjálf-
stæðisflokksins. Þrír þingmenn af
gamla skólanum segja þá skoðun
sína í Tímanum að ekkert hafí
breyst og allt sé í föstum flokka-
skorðum.
Fólkið sækir sér forystu
Eini flokksformaðurinn sem var
nógu grimmur við sjálfan sig til
þess að skilja að kosningarnar setja
flokkkakerfið í uppnám var Ólafur
Ragnar Grímsson, sem þó vann
stærsta flokkslega sigurinn með
glæsilegri frammistöðu G-lista um
land allt: Alþýðubandalagið tvö-
faldaði fulltrúatölu sína í sveitar-
stjórnum landsins.
Hann sagði eitthvað á þá leið í
sjónvarpinu að fólkið í landinu
myndi sækja sér sína forystu, eins
og það sótti Ingibjörgu Sólrúnu til
forystu í Reykjavik, ef flokkar og
leiðtogar þeirra skildu ekki sinn
vitjunartíma.
Fyrir þingmenn sem eiga stöðu
sína undir núverandi skipulagi
hljómar þetta eins og ógnun. Þeir
eru jafnvel til sem telja það affara-
sælast að almenningur sé ekki að
skipta sér af flokksræði og þing-
ræði. Öðrum finnst það sjálfúr
kjarni lýðræðisins að svara kröfúm
sem rísa meðal almennings með
pólitískum aðgerðum og samfylk-
ingu um tiitekin markmið.
Flokkasamstarf og sterkur
foringi
Það sem er nýtt, stórbrotið og
hættulegt Sjálfstæðisflokknum í
kosningunum er hvorki meira né
minna en nýtt módel í samstarfi
vinstri- og miðjuflokka. Það er mér
hulin ráðgáta hvernig hægt er að
komast hjá því að draga þá álykt-
un. Módelið er svona:
1. Ákvörðun um samstarf
flokka fyrir kosningar.
2. Tilnefhing leiðtoga sam-
starfsins.
3. Samfylking að baki leiðtog-
anum í kosningabaráttu.
„Elementary, my dear Watson.“
Grundvallaratriði: Flokkasamstarf
og sterkur foringi. Sérstaklega ungt
fólk upplifir trúnað milli slíks for-
ingja og markmiða þeirrar hreyf-
ingar sem rís að baki honum eða
henni sem eðlilegan kjarna stjóm-
mála.
Val um ríkisstjórn
Margir munu fullyrða að módel
af þessu tagi gangi ekki upp í
landsmálunum. í borgarmálunum
hafi verið auðvelt að velja foringja
vegna Jaess að þar hafi engir verið
fýrir. A landsvísu séu alltof margir
smákóngar til að módelið virki.
Þetta er að sjálfsögðu röng ályktun
vegna þess að áhrifaafl almennings
er ekki tekið með í reikninginn.
Verði krafan um að fólk fái að
velja sér næstu ríkisstjórn í þing-
kosningunum nógu sterk mun
stjórnmálaforystan væntanlega
laga sig að henni, eða verða sett af
ella. Engum þeirra Halldórs, Jóns
Baldvins eða Ólafs Ragnars mun
þá líðast að skríða upp í hjá Sjálf-
stæðisflokknum. Ekki heldur Jó-
hönnu. Megi þeim gefast græn-
lensk heildarsýn til þess að upplifa
þetta ef þau fá ekld skilið það, svo
aftur sé vitnað til Smillu eins og í
upphafi máls.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Alþýðubandalagsins.
„Það sem er nýtt, stórbrotið og hœttulegt Sjálfstœðisflokknum
í kosningunum er hvorki meira né minna en nýtt módel í
samstarfi vinstri- og miðjuflokka. “
„Forspárgildi
kannana
Hún var undarleg úttektin í
DV á þriðjudag um for-
spárgildi skoðanakannana
sem gerðar eru í landinu. Með
meðaltalsútreikningum á síðustu
xxx borgar- og alþingiskosningum
kemst blaðið að þeirri niðurstöðu
að þess eigin kannanir hafi mest
forspárgildi, þ.e. séu næst raun-
verulegum úrslitum kosninganna.
Hvergi er sagt hvaða ályktun eigi
að draga af þessu, en væntanlega er
ætlazt til þess að lesendur álykti
sem svo að kannanir DV séu áreið-
anlegastar eða nákvæmastar af
könnunum sem gerðar eru — sá er
að minnsta kosti undirtónninn í
þessum samanburði á spánum og
raunveruleikanum. Þetta er í bezta
falli ósvífin sjálfhælni og í versta
falli misskilningur á eðli skoðana-
kannana.
Látum vera að hvergi kemur
fram hversu skammt eða langt frá
kosningum hver könnun var gerð,
en það þurfa lesendur að vita til að
geta lagt mat á samanburðinn. Lát-
um líka vera að DV sleppir í þess-
um samanburði öðrum og „óhag-
stæðari“ skoðanakönnunum, til
dæmis á fylgi Sjálfstæðisflokksins í
Kópavogi og annars staðar sem
mældist í öllum könnunum víðs
fjarri því sem svo varð raunin.
En það eru ekki aðalatriði. Hitt
er aðalatriði, að skoðanakannanir
koma kosningum í raun sáralítið
við. Þær eru, ef þær eru rétt gerðar,
mæling á skoðunum kjósenda á
þeim tiltekna tímapunkti, en ekki
spár um skoðanir þeirra að ein-
hverjum tíma liðnum. Þetta kepp-
ast þeir, sem að könnunum standa,
við að minna fólk á, að minnsta
kosti þangað til DV tók núna ann-
an pól í hæðina.
Það er rétt að könnun DV var
nálægt því sem urðu úrslit kosn-
inganna. Það segir hins vegar ekk-
ert um hvort hún var rétt eða röng
og því síður eitthvað um „forspár-
gildi“ hennar. Það eina, sem þessi
samanburður segir okkur hugsan-
lega, er að kjósendur skiptu ekki
um skoðun frá því DVgerði könn-
unina, ef það var þá rétt mæling.
Hitt er líka hugsanlegt (þótt ekkert
bendi til þess) að mæling DV hafi
verið vitlaus, en kjósendur hafi
skipt unnvörpum um skoðun síð-
ustu tvo dagana. Um hvorugt er
hægt að fullyrða.
Það gæti reynzt hættulegt að
temja lesendum þennan hugsunar-
hátt um „forspárgildi“. Fyrir næstu
kosningar gæti nefnilega farið svo
að DV mældi stöðuna hárrétt
tveimur dögum fyrir kosningar, en
þær færu svo alveg á skjön við
könnunina. Ef lógíkin í frétt DV er
notuð væri eðlileg spurning les-
enda þá: „Nú, er þá ekkert að
marka þessar bölvaðar kannanir?"
Skoðanakannanir eiga undir
högg að sækja, ekki sízt hjá sumum
stjómmálamönnum sem vilja tak-
marka birtingu þeirra. Það er ekki
til bóta og skoðanakönnunum ekki
til framdráttar að planta ranghug-
myndum um hvað þær eru — og
hvað þær eru ekki.
Karl Th. Birgisson
“skoðana
Fjölmiðlar
í'' D(i ” ;t;uur,. Jeq M .mitr.-i -seS vA’ Lujjfs uniixo *» -
■qjí uutí mnpeui towu
i utfpae* waíim* **•-■■■■
„Það eina, sem pessi samanburður seg-
ir okkur hugsanlega, er að kjósendur
skiptu ekki um skoðun frá þvíDVgerði
könnunina, efþað var þá rétt mæling. “
10 PRESSAN FIMMTUDAGURINN 2. JÚNÍ1994