Pressan - 25.08.1994, Síða 10

PRESSAN
Útgefandi Pressan hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjómarfulltrúar Guðrún Kristjánsdóttir
Styrmir Guðlaugsson
Auglýsingastjóri: Pétur Ormslev
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14-16, sími 643080
Símbréf: Ritstjóm 643089, skrifstofa 643190, auglýsingar 643076
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjóm 643085, dreifing 643086,
tæknideild 643087
Áskriftargjald 860 kr. mánuði ef greitt er með VISA/EURO,
en 920 kr. annars.
Verð í lausasölu 280 krónur.
ísland fyrir
íslendinga?
Þar kom að því. Loksins fengum við íslendingar hirtingu sem við höfum
lengi átt skilið. Sameinuðu þjóðirnar sáu ástæðu til þess í vikunni að
segja okkur að kynþáttafordómar væru vandamál á íslandi. Þetta er
hvorki nýr sannleikur né óvæntur en skilaboðin tímabær svo ekki sé meira
sagt. Hin bleikskinnaða þjóð hefur í einangrun sinni og heimsku, í uppruna-
legri merkingu þess orðs, talið sér trú um að kynþáttahatur sé eitthvað fjar-
lægt og handan við hafið. Og þegar því hefur skotið upp kollinum hefur það
yfirleitt verið afgreitt sem hótfyndni uppátækjasamra skólakrakka eða sér-
vitra sveitamanna. Víst er það svo að fámenn samtök eins og Norrænt
mannkyn, sem sálarkrumpaðir undirmálsmenn halda úti með það háleita
markmið að ísland skuli vera fyrir íslendinga og þá eina, eru ekki tekin al-
varlega frekar en dómsdagsspámenn.
Auðvitað getum við ekki búist við því að kynþáttuhatur þrífist ekki hér á
landi. Og við megum ekki lengur loka augunum fyrir því.
Þjóðin létfyrstskína í vígtennur kynþáttahatursins fyrir allmörgum árum
þegar leiðtogar hennarfóru þess á leitvið Bandaríkjamenn að þeir sendu
ekki svarta hermenn til að verja landið. Síðan hefur það gerst að hingað
hefur flust nokkur fjöldi útlendinga frá öllum heimshornum og sest hér að.
Enn er þó engu líkara en að þetta fólk sé ekki velkomið þótt það beri með
sér menningarstrauma sem geta ekki verið til annars en að auðga íslenskt
þjóðlíf.
Birtingarmyndir kynþáttafordómanna eru af ýmsum toga. Þeir koma
stundum í Ijós án þess að meðvitaður illvilji búi þar að baki en þeir eru jafn
heimskulegir fyrir því. íþróttafréttamenn hafa til dæmis þann ankannalega
sið þegar þeir fjalla um körfubolta að geta alltaf litarháttar svartra leik-
manna frá Bandaríkjunum. Þeir reyna þó að fela fordóma sína með því að
nota lýsingarorð eins og hörundsdökkur og þeldökkur, sem þeir telja vænt-
anlega að beri vott um umburðarlyndi þeirra. Sumt hittir okkur sjálf fyrir og
þeir sem fyrir fordómunum verða hlæja að okkur sem von er. Hver hefur
ekki horft upp á konur alltumlykja svertingja á skemmtistöðunum og tala við
þá eins og þær vilji ættleiða þá og siðmennta. Aumingja mennirnir sem síð-
an kemur kannski í Ijós að eru íslenskir. Fyrirlitningin kemur þó enn frekar
fram í kaupum íslenskra karlmanna á asískum konum til að kvænast. Sama
hvað hver segir þá eru fjölmargar filippeyskar og tælenskar konur keyptar
hingaðtil lands sem leikföng kynferðislega brenglaðra karlmanna þóttþað
séu sennilega undantekningar frekar en regla.
Flestir íslendingar af öðrum stofni en þeim aríska hafa einnig orðið fyrir
aðkasti á götum úti og brandararnir á þeirra kostnað eru sagðir af miklu
kappi þegar þeir heyra ekki til. Grænlensku sjómennirnir hafa einnig oft
upplifað hraksmánarlega framkomu sem bendir eindregið til þess að íslend-
ingar líti á nágranna sína sem skrælingja. Svona mætti áfram telja.
Flóttinn úr Sjálfstæðisflokknum í vor, þegar Amal Rún Qase frá Sómalíu
gekk í flokkinn og tilkynnti framboð sitt, ertalandi dæmi um á hvaða braut
þjóðin er. Amal Rún er íslenskur ríkisborgari og á íslenskt barn — svartur
hörundsliturinn er hennar eina afbrot.
Þjóð sem vill láta taka sig alvarlega í samfélagi þjóðanna metur einstak-
lingana eftir mannkostum en ekki litarhætti. Ef forystuflokkur í ríkisstjórn er
gegnsýrður kynþáttahatri er varla við öðru að búast en að illgresi hatursins
dafni beturen ella.
BLAÐAMENN: Bragi Halldórsson umbrotsmaður, Gunnar L.
Hjálmarsson, Hulda Bjarnadóttir, Jim Smart Ijósmyndari,
Pálmi Jónasson, Magnea Hrönn örvarsdóttir prófarkalesari,
Sigurður Már Jónsson, Snorri Kristjánsson
myndvinnslumaður, Þóra Kristín Ásgeirsdóttir.
PEbíNAR: Stjómmál: Árni M. Mathiesen, Baldur Kristjánsson,
Einar Karl HSraldsson, Finnur Ingólfsson, Gunnar
Jóhann Birgisson, Indriði G. Þorsteinsson,
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Mörður Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn
Sveinbjarnardóttir, Össur Skarphéðinsson.
Merming og mannlíf: Davíð Þór Jónsson, Einar Kárason,
Friðrika Benónýs, leikhús, Gunnar J. Árnason,
myndlist, Gunnar L. Hjálmarsson, popp, Hallur Helgason,
kvikmyndir, Illugi Jökulsson, skák, Jónas Sen, klassík og dulræn
málefni, Kolbrún Bergþórsdóttir, bókmenntir,
Kristinn Jón Guðmundsson, Magnús Ólafsson,
Margrét Elísabet Ólafsdóttir.
AUGLÝSINGAR: Halldór Bachmann, Jóhannes Bachmann.
Þjóöhirhjan hf.
Islendingar eru ein viðbragðs-
fljótasta þjóð í heimi þegar nýj-
asta tækni og vísindi er annars
vegar — en að sama skapi erum
við vægast sagt svifasein þegar um
hugmyndir er að ræða. Fæstir
nenna að koma sér upp sjálfstæð-
urn skoðunum nema á því allra
nauðsynlegasta: laununum manns
og veðrinu. Pólitískar skoðanir til
lífstíðar eru allajafha keyptar í ein-
um pakka. Þvi þegar Islendingar
þrasa um pólitík er það álíka frjó
umræða og metingur milli KR-
ings og Framara.
Þess vegna kom það óneitanlega
dálítið á óvart að drjúgur meirhluti
í nýlegri skoðanakönnun sagðist
vilja aðsldlnað ríkis og kirkju. Nú
hefúr sáralítil eða engin umræða
farið fram um málið síðustu ár og
því skyldi maður ætla að okkar
íhaldsama þjóð væri ekld á þeim
byltingarbuxum að hrófla við
þjóðkirkjunni.
Ég hef aldrei séð almennileg rök
fýrir því að ríldð eigi að annast
rekstur trúarbragða og einhvern
veginn hefur mér alltaf fundist það
stangast á við ákvæði stjórnar-
skrárinnar um trúffelsi. Ríkisrekst-
ur kirkjunnar á rætur í pólitískum
deilum ffá miðöldum en byggist
öldungis ekki á kenningu Jesú ffá
Nazaret. Hér er ffeistandi að skrifa
langt mál um þær myrku aldir sem
fóru í hönd á íslandi þegar Dana-
konungur sölsaði kirkjuna undir
sig og gerði hana að auðsveipum
þjóni.
Þjóðkirkjan íslenska virðist eiga í
dálitlu tilvistarbasli um þessar
mundir, eins og sést meðal annars
á uppgangi sértrúarsafnaðanna
sem svo eru kallaðir. Amerískur
sjónvarpstrúður fékk á einu kvöldi
jafnmarga áheyrendur og sjálf
Björk Guðmundsdóttir og þarm-
eð fleiri en gervöll þjóðkirkjan á
heilum mánuði.
Það bendir líka ótvírætt til þess
að eitthvað sé að hjá íslenskri þjóð-
kirkju þegar á daginn kemur að
prestar mega ekki lengur skilja við
maka sinn. Menn þurfa ekki að
vera sprenglærðir í Islandssögu til
þess að vita að það þótti sjaldnast
tiltökumál þótt prestar eða biskup-
ar sýndu mannlega breytni í ásta-
málum. Framkoma sóknarnefndar
■
m STJÓRNMÁL
I J HRAFIM JÖKULSSOIM
■ s
„Þjóðkirkjan íslenska virðist eiga í dá-
litlu tilvistarbasli um þessar mundir, eins
og sést meðal annars á uppgangi sértrú-
arsafnaðanna sem svo eru kallaðir. Am-
erískur sjónvarpstrúður fékk á einu
kvöldi jafnmarga áheyrendur og sjálf
Björk Guðmundsdóttir og þar með fleiri
en gervöll þjóðkirkjan á heilum
mánuði. “
Seltjarnarness í garð sóknarprests- þvæst af. Hinir heilögu riddarar á
ins þar er smánarblettur sem seint Nesinu hótuðu því meira að segja
að stofha fríkirkju ef þeir fengju
ekki óáreittir að flæma prestinn í
burtu. Gjöri þeir svo vel!
Staðreyndin er sú að íslenskri
kirkju hefur hnignað síðustu árin.
Kirkjan nær ekki til fólks. Kirkjan
hefur engar skoðanir — enda
hvernig getur deild í ráðuneyti
Þorsteins Pálssonar haft sjálfstæð-
ar skoðanir á nokkrum sköpuðum
hlut?
Þjóðkirkjan er að sumu leyti eins
og Sjálfstæðisflokkurinn: ofvaxið
hagsmunabandalag þar sem eng-
inn getur haft skoðun á neinu án
þess að fara í blóra við stóra hópa.
Munurinn er aðeins sá að þjóð-
kirkjan þarf ekki að hafa áhyggjur
af því að tapa völdum í kosning-
um. Hún er einokunarfyrirtæki.
En allra slíkra fyrirtækja bíða sömu
örlög: að vera étin upp innanfrá
uns þau verða að dufti einn góðan
veðurdag. Kirkjunni myndi alveg
efalaust vegna mun betur ef einok-
uninni yrði aflétt.
Ég leyfi mér að fullyrða að marg-
ir prestar geti vel hugsað sér að
kirkjan standi á eigin fótum. Lík-
lega er ekki hægt að gefa kirkjunni
betri gjöf í tilefni þúsund ára af-
mælis kristnitökunnar.
Höfundur er blaðamaöur
og rithöfundur
Magnús um Magnús
ur toskunni, cflii
með öðrum hætti, þar
'' ÞAÐ SEM af er Srina
*ur Margutlbiaðið i
ugbirtgremareft-
Þarstetason
< Grtasíiesi, Só
3urt nwð nýbá-*:
lírtist i blaðínu
mars sfðoutlið-
in srinrsi, „Burt
mmz“, 15.
■s . ■{ rúða má
"nim 'greia-
\ski fiill
'kið 4ÍI
tjdar
Hin
II
Eagnarsson
tnargir hverjir hafa
auðgaS umhverfi okk"*
og þióðlif. Það er í t<
að hrúpa eldur i tr»
(uliu leikhúsi i.'f sá >
sami kyeiktr ekki
[aic]. Á því er
hœtta í þessu ’
Fyrir utan að vei
rökleysa, bendú
atliugascmd i
anna til þess á
virðist ekki áttr
tilgangi og tak
miifrelaishugt'
Hver er '
áhvrgð
stæi#'
irf
•ðsins
„Myndi Magnús reyna að koma í veg
fyrir prentun og dreifingu á bók eftir
bóndann? Myndi Magnús amast við því
að bóndinn byði fram tilAlþingis með
sinn nazíska málstað? Það er hœtt við
því.“
Magnús Ragnarsson leikari
skrifaði athyglisverða
grein í Moggann fýrir
helgi. Hún var um þá ákvörðun
ritstjóra Morgunblaðsins að leyfa
Magnúsi Þorsteinssyni bónda í
Grímsnesi ítrekað að spreða rasísk-
um skoðunum sínum yfir lesendur
blaðsins — skoðunum sem allir
hafa skömm á og löngu hafa hlotið
dóm sögunnar sem merkingar-
laust, en þó hættulegt, rugl.
Tillaga Magnúsar var einföld:
Það eru ekki allar skoðanir jafh-
réttháar, sumar eiga ekki einu sinni
rétt á að heyrast, og Mogginn á að
taka þá prinsippákvörðun að
skrúfa fýrir greinar bóndans og
allra sem hafa skoðanir svipaðar
hans. Semsagt: Þagga niður í þessu
rasistapakki.
Ég hef ekki séð nein viðbrögð
Moggans við þessu, en þetta er afar
slæm tillaga. Hún er jafhhættuleg
og hún er hugguleg við fýrstu sýn.
Setjum svo að Mogginn fari að
ábendingu Magnúsar og neiti að
birta greinar eftir nafna hans í
Grímsnesinu. Vænta má að Magn-
ús geri sömu kröfu til annarra fjöl-
miðla, ekki síst ríkisfjölmiðlanna.
Myndi Magnús reyna að koma í
veg fýrir prentun og dreifingu á
bók eftir bóndann? Líklega, með
sömu rökum og gegn Mogganum.
Myndi Magnús reyna að koma í
veg fyrir að hann tæki til máls á
opinberum fundum? Væntanlega,
með sömu rökum. Myndi Magnús
amast við því að bóndinn byði
fram til Alþingis með sinn nazíska
málstað? Það er hætt við því.
Hver yrði þá niðurstaðan? Að
einstaklingur væri sviptur svo til
öllum borgaralegum réttindum
sínum — af þvi hvaða skoðanir
hann hefúr. George Orwell, hvar
ertu nú?
En það þarf svo sem ekki að fjöl-
yrða um það út á hvaða braut við
myndum leiðast ef tillögu Magnús-
ar væri fýlgt til rökréttrar niður-
stöðu. Þar fýrir utan væri bóndan-
um líklega enginn stærri greiði
gerður en sá, að útiloka skoðanir
hans ffá opinberri umræðu. Þann-
ig fengju þær líklega samúð og þar
með óbeinan stuðning sem þær
fengju aldrei að öðrum kosti.
Þjóðverjar mega samkvæmt
stjórnarskrá banna starfsemi naz-
ista, þar á meðal kröfugöngur og
útbreiðslu kynþáttahaturs. Hefur
þessi löggjöf leitt til þess, að Þjóð-
verjar séu umburðarlyndari og út-
lendingum líði betur í Þýzkalandi?
Á áttunda áratugnum kom fyrir
dóm í Bandaríkjunum mál vegna
þess að nýnazistar höfðu fengið
leyfi til að marséra í gegnum eitt af
bæjarhverfum Chicago, Skokie.
Ibúar þar eru flestir gyðingar og
þess vegna engin tilviljun að nazist-
arnir völdu þetta hverfi. Niður-
staða réttarins var samt sem áður,
að hversu ógeðfelldur og fýrirlitleg-
ur málstaður þeirra væri þá ættu
nazistarnir sama rétt til tjáningar-
frelsis og aðrir. I því fólst rétturinn
til að fara í kröfugöngu ef uppfýllt
væru almenn skilyrði sem aðrir
yrðu líka að hlíta.
Það varð auðvitað allt vitlaust út
af þessum dómi, en hann stendur
mér í minni sem dæmi um stóra
hugsun — og þá sannfæringu að
skoðunum verði ekki unnið fylgi
eða þær kæfðar með valdboði, rit-
skoðun eða refsingum. Það er
skoðun andstæð því sem Magnús
lýsti í grein sinni, nefnilega að hat-
ur og fáffæði séu sannleikanum
alltaf langlífari og þess vegna megi
ekki leyfa þeim að skjóta rótum.
Það er heillavænlegra að gera sér
grein fyrir að illgresið er þarna og
verður þarna, hversu illa sem okk-
ur er við það. Það er barnalegt að
reyna að fela það og hættulegt að
reyna að kæfa það með aðferðum
sem vinna gegn þvf sem verið er að
reyna að verja, mannréttindum og
upplýstum skoðanaskiptum.
Karl Th. Birgisson
10 PRESSAN FIMMTUDAGURINN 25. ÁGÚST 1994