Vísir Sunnudagsblað - 31.07.1938, Blaðsíða 4

4
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
UM ÓSKRÁÐ LÖG.
EFTIR HALLDÓR JÓNSSON
SÓKNARPREST
AÐ REYNIVÖLLUM.
Niðurl.
Þegar bygður var heimavist-
arskóli að Brautarholti á Skeið-
um i Árnessýslu árið 1933- en
það er allmikil bygging (kostn-
aðaráætlun var 42 þúsund kr.),
var mjög og sennilega mestallt
af venjulegri vinnu lagt fram
af hreppsbúum sem einskonar
þegnskylduvinna, þ. e. án end-
urgjalds. Skeiðamenn sáu sem
var þann kost vænstan, lil þess
að fyrirtækið yrði sveitarfélag-
inu viðráðanlegt. Þetta dæmi
er stórfagurt og eftirbreytnis-
vert. Hefði nú þurft að borga
alla þessa vinnu (en vinnan er
venjulega talinn helmingur af
allsendis kostnaði), liefði orð-
ið að leggja þetta á sem útsvör
og innheimta það hjá gjaldend-
unum. Niðurjöfnunin befði
máske valdið ágreiningi eða ó-
ánægju af sumra liálfu, eins
og gengur um úlsvör, og vita
margir, að eigi gengur ávallt
eins og í sögu að innheimta út-
svörin, og því ver, sem þau
eru hærri. Fram bjá slíkum
skerjum liafa Skeiðamenn siglt
svo fádæma myndarlega og
jafnframt, án efa, gert stofn-
unina vinsælli en ella hefði
orðið. Hins vegar hafa þeir
ekki íilfinnanlega fundið til
þess, þó þeir legðu þessa vinnu
fram, efalaust mikið af henni
gert á þeim tíma, sem þeir
hefði ella ekki getað unnið sér
inn peninga. Og þó þeir þann-
ig hafi fórnað tíma og erfiði
fyrir ókomna tíma og komandi
kynslóðir, var kappnóg verk-
efni handa þeim, sem eftir
áttu að koma.
XVII.
Dæmi í þessa og líka átt má
efalaust fjölvíða finna, þar
sem menn liafa lagt fram
vinnu til hjálpar einstakling-
um eða almenningi án endur-
gjalds. Þau dæmi munu að
vísu yfirleitt vera í fremur
smáum stíl.
Eg liirði ekki um að nefna
fleiri dæmi að sinni. En þau
dæmi, sem til eru, eiga að
marka stefnu framtíðarinnar.
Slík stefna merkir nýja fórn-
fýsi, nýja samvinnu, nýja sam-
hjálp, nýjan manndóm, nýjan
þegnskap við þjóðfélagið sjálft.
XVIII.
Fleiri en einn hafa komið
fram með hugmyndina um
þegnskylduvinnu. í sjálfu sér
marka þær spor í rétta átt. En
þessar hugmyndir eru talsvert
umsvifamiklar og gert ráð fyi’-
ir afskiftum og íhlutun ríkis-
valdsins með styrkjum, lög-
gjöf, reglugerðum og ýmsum
fyrirferðarmiklum umbúðum.
•— Hitt er æskilegra, að allt sé
frjálst, eins og ávöxtur nýs
hugarfars, nýrrar þjóðhollustu,
nýrrar ættjarðarástar, nýs
fórnarvilja af sjálfshvötum,
sem }rrði, er stundir liðu fram,
eins og óski’áð lög í hugum
þjóðarinnar og jafnl’ramt
henni íbúandi máttur.
XIX.
Eg vil taka dæmi lil að
skýra þessa hugmynd, úr ein-
liverri sveit. Efnalítill bóndi
og fáliðaður (eða bóndi, sem
berst við erfiðan efnahag, þó
hann lxafi allmikið umleikis),
þarf að byggja yfir sig íbúðar-
liús eð lieyhlöðu, eða áburðar-
bús eða votheyshlöðu eða pen-
ingshús. Þetta getur hann ekki
án þess að hleypa sér í skuld-
ir eða meiri skuldir en fyrir
cru, og efnhagur hans þolir, og
lxinar litlu árstekjur lians
hrökkva til.
Nú er að minsta kosti í kaup-
stöðum talið, að helmingur
byggingarkostnaðar felist í
vinnu, hinn helmingurinn i að-
keyptu efni (og flutningi upp
i sveit).
Nú tek ég sem dæmi, cn geri
það jafnframt að tillögu minni,
að liópur annara bænda og
annara manna, t. d. ungra
manna (kvenfólkið mætti
gjarnan vera með) í sveitinni
hjálpi nú þessum manni til og
vinni að þessari framkvæmd
án e n d ur g j al d s. 10—15
menn ætti að geta afkastað
miklu á örfáurn dögum. Og
með sæmilegri fyrirhyggju ætti
að vera unt að framkvæma
mikið af þessari vinnu á ódýr-
asta tíma, eða þeim tíma, er
mönnum væri síst tilfinnan-
legt.
Með þessu væri áunnið
margt: Fyrst og fremst væri
liinum efnalitla einyrkja gert
ólíku auðveldara en ella að
koma sínu fyrirtæki i fram-
kvæmd. Það sem honum ella
liefði verið ókleift, verður hon-
um kleift, þar sem aðalkostn-
aðurinn verður aðkeypt efni,
en ella bæði efni og vinna.
Þeir, sem ynnu ókeypis, ætti
ómetanlega meðvilund um að
bafa gert miskunnar- og
mannúðarverk.
Þakklætishugur þiggjandans
kæmi á móti, hlýr hugur hlýj-
um buga á móti. Með þessu
yrði komið í veg fyrir skuldir
og' vandræði og hugarangur
margsinnis vegna vanskila og
einatt úrræðaleysis um að
standa i skilum.
Sá maður, er þannig væri
hjálpað, gæfist svo kostur á að
veita sína lijálp öðrum síðar
og til slíks mundi flestir fús-
ir. Annað væri ómaklegt.
Allir gætu að vísu ekki orð-
ið slíkrar hjálpar aðnjótandi í
senn, lieldur segjum 2 til 3
bændur árlega, á þann hátt, að
bændur i sveitinni og ungir
rnenn þar skipuðu sér í liópa,
segjum 12—15 á hverjum stað.
Væri bér komið stórt og veg-
legt hlutverk fyrir ungmenna-
og æskulýðsfélögin í landinu.
Þeir, sem hjálparinnar nytu,
yrðu fyrir þessa sök miklu
færari um að bjarga sér einn-
ig á annan hátt og að verða
sjálfstæðir, stoð og stytta sinn-
ar sveitar.
Hér var aðeins minst á búsa-
bætur, en um getur verið að
ræða aðrar framkvæmdir, —
framræslu á landi, í því skyni
að stækka tún, bæta eldri tún
o. s. frv.
Eg tek annað dæmi: í ein-
Iiverri sveit þarf að gera vega-
bætur, en þær cru ella þeirri
sveit (lireppsjóðnum) ofvaxn-
ar, því ávallt eru takmörk fyr-
ir þvi, live háar uppbæðir er
unt að innheimfa í útsvörum.
Með sömu aðferð væri unt að
gera sjiotta og spotla ái’lega,
annað livort að fullu eða með
einhverjum litlum stuðningi
sveitai’sjóðsins, og ég vildi
leggja eindregið til þess, að sú
aðferð yrði liöfð sem allra víð-
ast. —
Á nokkrum árum mundi sjá
þessa fórnarvilja stórfelda
staði í bættum samgöngum
innan hverrar svcitar, án þess
skilið hefði eftir skuldir og þar
af leiðandi álögur, svo nokkru
næmi, því að við þessar sam-
göngubætur ætti bændurnir og
ungir menn)' að hópast á þeim
tíma árs, er þeim væri það út-
látalaust.
Það gefur að skilja, að all-
ar þessar framkvæmdir geta
ekki orðið alstaðar i einu. Ein-
liversstaðar yrði að byrja, þar
sem þörfin væri rnest og halda
svo áfram stöðugt á sömu
braut.
XX.
Hér voru aðeins, að þessu
sinni, nefnd örfá dærni, sem
eiga að marka stefnuna.
Ef slik tilhögun yrði reynd
i einhverri sveit, yrði liún
sveitinni óumræðilega bless-
unarrík. Og fljúga mundi fiski-
sagan, því í sannleika væri slík
fórnarlund, slík karlmenska
og manndómur, saga til næsta
bæjar.
Afleiðingin yrði minna
skuldavafstur bænda og sveit-
arfélaga, tryggari fjárhags-af-
koma, minni þungi af útsvör-
um, og minni fyrirhöfn við
innheimtu þeirra, ríkari á-
byrgðartilfinning, en samt sem
áður mundi skapast geysimik-
il verðmæti og miklu komið i
verlc ....
Mikið er orð á þvi gert, bve
mikilsvirði sé að nota heita
staði og verður ekki ofsögum
af því sagt, livar sem slíku
verður við komið.
Eg þekki enga lieitari staði
eða öllu heldur lieitari og mátt-
ugri orkulindir en heitt, lilýtt
hugarfar. Frá slíkum lindum
þarf að leggja liitaveitu inn á
hvert heimili í landinu og frá
hverju heimili i allar áttir, og
mundi þá öllu borgið.
Hér er þvi ekki verið að
draga xir framþróun og fram-
kvæmdahug, heldur þvert á
móti verið að ýta undir sann-
an manndóm, karlmensku, að
sönnum lietjuhætti.
Með þessu væri kornið á
einskonar þegnskylduvinnu,
en hún væri ekki lögþvinguð,
heldur borin uppi af fúsum og
frjálsum fórnarvilja.
Hér væri stigið stórkostlegt
spor i áttina til friðar, sáttar
og samlyndis innan sveitarinn-
ar. Því hér mundi hvorttvegja:
Hinn | ldýi hugur, aflvakinn
sjálfur, eins og sí-streymandi
blessunarlind, sveitungum og
nágrönnum til blessunar, og
umfram alt sjálfum sér i sönn-
um lieiðri, vegna þess að sint
væri heilögum skyldum urn að
bera annars byrðar, og afleið-
ingin af liverri hjálp yrði hlýr
hugur, þakklætishugur, bæði
við guð og menn, fyrir veitta