Vísir Sunnudagsblað - 20.04.1941, Blaðsíða 6

6
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
Lúðvig Guðmundsson;
Þegnskylduvinna á íslandi.
íslenzkur brautryðjandi.
í vitund flestra erlendra manna, ekki sízt þýzkra, er hugmynd-
in um almenna þegnskylduvinnu alþýzk að eðli og uppruna. Fer
þó fjarri því, að svo sé. Hér á landi var hugmynd þessi borin franx
á Alþingi árið 1903. Á næstu árum voru svipaðar tillögur fluttar
í Búlgaríu, og þar var þegnskylduvinnu komið á 1912. — Upp úr
heimsstyrjöldinni fyrri kom málið á dagskrá í Þýzkalandi. Á næsta
hálfum öðrum áratug efldist þar mjög frjáls þegnskaparvinna. Ár-
ið 1931 setti Briining-stjórnin löggjöf um slíka vinnu. Og loks árið
1935 voru þar sett lög um almenna þegnskylduvinnu. Af öllum ný-
mælum nazista mun þegnskylduvinnan vera það málefnið, sem
minnstri gagnrýni hefir sætt hjá andstæðingum þeirra, en viður-
kenningu flestra. Jafnvel próf. Stephen H. Roberts, Sidney, fer við-
urkenningarorðum um hana í gagnrýni sinni og ádeilu á nazism-
ann í bókinni „The house that Hitler built“.
Lúdvig Guðmundsson skólastjóri dvaldi erlendis á vegum ríkis-
stjórnarinnar veturinn 1937—38, til þess að kynna sér ráðstafanir,
sem gerðar voru á Norðurlöndum, Englandi og í Þýzkalandi vegna
atvinnuleysis og vinnuuppeldis ungra manna. í Berlin flutti hann
þá opinbert erindi um tillögur Hermanns heitins Jónassonar um
almenna þegnskylduvinnu.
Erindi þetta var mjög ítarlegt og var þar gerð skýr grein fyrir
öllum helztu rökum H. J. og því lýst, hvernig hann hugsaði sér
framkvæmd tillagna sinna. Vegna umræðna, sem síðan hafa farið
fram um málið hér á landi, birtir Vísir hér í íslenzkri þýðingu
stuttan kafla úr erindinu.
eg get ekki komizt hjá, að hugsa
til næsta farþegans hans.
Nokkurum vikum seinna fer
eg til Salzburg til að vera við-
staddur vígslu hátíðaleikhússins
þar. Holzmeister vinur minn
hyggði það. Piffroiter stendur
enn fyrir utan skrifstofuna
mína óg tottar pípuna.
„Salzburg! Það væri dásam-
legt að mega fljóta með. Þú ert
jú einsamall í bifreiðinni og eg
á ættingja. þar sem myndu vilja
hýsa mig.“
„Áttu peninga?“
„Svolítið.“
„Komdu þá. Við skulum
stanza í Klausen og þar geturðu
fengið hrein nærföt lijá móður
þinni.“
„Alveg Ijómandi.“
í Klausen hefir liann vinnu-
slofu, þar býr móðir hans og
þar á liann gamallt liús, sem
minnir meira á æfagamallt
ræningjabæli en á friðsamlegt
veitingahús. Samt liefi eg ávallt
kunnað vel við mig þar. Eg veit
ekki hvort það var gamla konan
hún móðir lians, gömlu högg-
myndirnar, vínið eða hin und-
ursamlega lcyrrð sem hreif mig
þar.
Jafnaðargeð hans gagnvart
öllum viðburðum lífsins liafði
ávallt friðandi áhrif á mig.
Vinnustofa hans líktist kapellu
frá miðöldunum. Hvarvetna
einn hrærigrautur af baroklc-
biskupum, renæsance-englum,
rykugum, koparstungum og
afgömlum standldukluim.
I Salzburg var steypiregn.
Vitanlega! Feykilega mikið um
að vera, fjöldi manns og hvergi
hægt að fá inni á gistihúsunum.
Hátiðasýningin var búin. Þar
voru yfirleitt allir. Allir. Frá
Vín, fná Berlín, frá London,
hvaðanæfa að. Klemenz Holz-
meister ljómaði af ánægju.
Eg kvaddi Klemenz og félaga
hans og ók yfir í Tornaselli-
kaffihúsið þar sem eg var sam-
mæltur Pfiffroiter. — Þegar
kluklcan var á að gizka tvö eftir
miðnætti, spurði eg hann livar
ættingjar hans byggju, eg skyldi
aka honum þangað lieim, því
það rigndi eins og hellt væri úr
fötu.
„Tja, það er nú eiginlega dá-
litlum vandkvæðum bundið, því
þeir vita alls eklíi að eg er stadd-
ur hérna, og svo er óravegur til
þeirra.
„í hamingjunnar bænuin
maður, ertu nú ekki enn búinn
að láta þá vita af þér? Hvern
fjandann hefirðu aðhafst allan
þenna tíma?“
„Lesið hlöðin og drukkið
kaffi.“
„Og hvar hefirðu liugsað þér
að gista? Það er ekki liægt að
fá eitt einasta herbergi i allri
borginni!“
„Nei, það er satt.“
Eg gat ekki með góðri sam-
vizku skilið liann eftir einmana
þarna. Farangur lians lá enn þá
á stólnum við hliðina á honum,
nákvæmlega eins og liann liafði
komið honum fyrir klukkan
fimm, þegar við komum þang-
að.
„Þú verður þá að koma með
mér upp á Hótel Bristol og sofa
í herberginu mínu. Það er að
vísu eklci neinn legubekkur í
herberginu, en eina einustu
nótt gelurðu vel legið á gólfinu
-—- eða þú mátt fyrir mér liggja
í baðkerinu. Eg skal reyna að
smygla þér inn.“
„Alveg ljómandi.“
Uppi í herberginu fæ eg lion-
um kodda og ábreiðu, en til að
liækka höfðalagið hjá sér, verð-
ur liann að láta böggulinn með
hreinu sokkunum, flibbunum og
skyrtunni sinni, sem allt er vafið
inn í dagblöð, undir koddann.
Við erum báðir dauðþreyttir.
Við lögðum svo árla af stað frá
Bozen um morguninn og klukk-
an var nú langt gengin þrjú um
nóttina. Eg slökkti ljósið.
„Góða nótt.“
I>egar eg er um það bil að
festa svefninn, finn eg að ein-
liver skríður upp i rúmið til
mín. Það er Pétur.
„Hvern fjandann á þetta að
þýða ?“
„Gólfið er svo hart, og vont
að liggja á því. Það er alveg nóg
pláss fyrir oklcur báða í rúm-
inu.“
„Farðu til andskotans eða eg
lem þig í klessu!“
Pétur Pfiffroiter hefir á-
byggilega aldrei á æfi sinni
horfið með öðrUm eins hraða
úr nokkuru rúmi eins og mínu,
þessa nótt á Hótel Bristol. Heila
viku gisti fanturinn í lierberg-
inu mínu. Honum féll það betur
í geð en að dvelja lijá „ættingj-
unum.“
Herbergisstúlkan var þögul
sem engill. Á hverjum morgni
rýmdi hún náttból liins ósýni-
lega, þurftarlausa gests, til
liliðar og lét liinn dularfulla
böggul í eina gluggakistuna.
Næsta sinn fórum við yfir
fjöllin, suður til Feneyja. Ávallt
var Pétur Pfiffroiter hafinn yfir
allar áhvggjur hins smásmugu-
lega dægurþrass og þarfa.
Eg sakna enn þá oft og ein-
att reykjarins úr gömlu, ós-
andi reykjarpípunni lians.
„. ._ . Um aldamótin siðustu-
fór vorhugur um íslenzku þjóð-
ina. Skáldið Hannes Hafstein,
er var fyrstur íslenzkur ráð-
herra á Islandi, orti aldamóta-
hvöt til þjóðarinnar. Þar segir
liann m. a.:
í
Sé eg í anda knör og vagna
knúða
krafti, sem vannst úr fossa
þinna skrúða,
stritandi vélar, starfsmenn
glaða og prúða,
stjórnfrjálsa þjóð með verzlun
eigin búða.
Meðal annarra leiðsögumanna
þjóðarinnar á þeim árum, er
fundu vorið í lofti og eygðu
möguleikana, er hin nýja öld
bjó yfir, var bændahöfðinginn,
alþingismaðurinn Hermann
Jónasson.
Hann hafði þá um alllangt
skeið á sviði búnaðarmálanna
unnið með að vakningarstarf-
inu og með elju, víðsýni og
skilningi veitt nýjum straum-
um inn i landbúnaðarmál vor
íslendinga. Honum uxu í aug-
um öll þau mörgu og slóru ó-
leystu verkefni, er allstaðar
blöstu við, hvert sem litið var.
Landið lirópaði á fómfúsar,
vinnandi -hendur. Þjóðin þarfn-
aðist félagslegrar skólunar,
þjálfunar, tamningar. Hún
þurfti að læra að vinna saman.
Hún þurfti að læra rétta vinnu-
tækni og temja sér hagsýni, svo
að henni, sem er svo fámenn,
auðnaðist að leysa þau vanda-
mál af liöndum, er nú stóðu
fyrir dyrum. Hún þurfti að læra
að skipa sér í fylkingu til sam-
eiginlegs átaks, og sameinuð
lyfta þungu Grettistaki. Hún
þuifti að temja sér lilýðni við
það boð skyldunnar, að vinna
að lieill og hagsmunum heild-
arinnar. Og hún þurfti að temja
sér stundvísi, aga og stjórn-
semi.
Þá sá Hermann Jónasson
sýn: stórar fylkingar ungra,
liraustra og lífsglaðra manna,
sem vopnaðir voru reku, kvísl
og haka. Vinnandi fóru fylk-
ingar þessar sveit úr sveit, og
hættu landið og græddu sár
þess. Úr sporum þeirra spratt
nýr gróður, nýtt líf, nýir og
betri menn.
Erlendis liafði H. J. kynnst
herskyldu, kostum liennar og
ágöllum. Hann vildi að vér Is-
lendingar nú, á þessum alvar-
legu tímamótum, tileinkuðmn
oss og kæmum á hjá oss því,
sem gott og jákvætt er i slík-
um varnarsamtökum erlendra
þjóða, og beittum þvi, — ekki
til mannvíga, heldur til mann-
bóta, — til uppeldis þjóðinni
og til hags fyrir alda og óborna.
Hann vildi skapa íslenzku þjóð-
inni nýjan skóla, lands- og
þjóðarskóla, þar sem æsku-
mennirnir fengju að læra að
vinna og vinna saman, læra að
þekkja sjálfa sig og ’hver ann-
an, skóla þar sem enginn mun-
ur er gerður á ríkum og snauð-
um, þar sem allir verða að
vinna og búa við sömu kjör.
Á Alþingi árið 1903 bar hann
fram þingsályktunarlillögu um
að komið yrði á almennri þegn-
skylduvinnu á Islandi.-------