Vísir Sunnudagsblað - 29.10.1941, Blaðsíða 1

1941
Sunnudaginn 29. október
43. blaö
l.4\vii«lar«lóniiir
Eftír
(íeir CaígjUi
Kleifarvatn§
GEIR GÍGJA.
I.
Kleifarvatn hefir lengi veri'ð
mönnum ráðgáta. Fá vötn, sem
ekkert gefa í aðra hönd, hafa
vakið eins mikla athygli hjá al-
þýðu manna og einmitt það.
Aðalástæðan til þessa eru breyt-
ingar þær, sem verða á yfir-
borðshæð vatnsins og liafa vald-
ið tjóni á engjum í Krýsuvík,
sem liggja að vatninu að sunn-
an. Einnig er leiðin um fjörurn-
ar, fram með vatninu að vestan,
ófær, þegar hátt er í því. Kleif-
arvatn hefir litið verið rannsalc-
að vísindalega fram til ársins
1910, að Fiskideild Atvinnu-
deildar Háskólans lét gera ná-
lcvæmar rannsóknir á því í sam-
ráði við Hafnarfjarðarbæ, sem
kostaði þær að mestu leyti. Við
dr. Finnur Guðmundsson unn-
um að rannsóknum þessum.
Rannsökuðum við vatnið á 32
stöðum, þannig, að við mældum
dýpi þess, hita við botn og yfir-
borð með samanburði við loft-
hita og tókum jarðefni á vatns-
botninum og sýnishorn af gróðri
lians og dýralífi. Einnig tókum
við sýnishorn af svifi við yfir-
borð vatnsins og sýnishorn af
vatninu sjálfu til efnarann-
sókna. Við athuguðum og fjör-
urnar fram með vatninu, gróður
þeirra og dýralíf og jarðmynd-
anir i umhverfi vatnsins. Frá
þessum rannsóknum mun verða
skýrt nánar innan skamms. Sá,
sem þetta ritar, lxefir auk þess
gert nokkrar athuganir 1 sam-
bandi við hækkun og lækkun á
yfirborði Kleifarvatns, og verða
hér birtar í fáum dráttum helztu
niðurstöður af þeim. En áður en
farið er út i það, skal geta um
nokkra fræðimenn, er hafa at-
hugað vatnið og sumir þeirra
getið þess í ritum sínum. Þor-
kell Vidalin segir t. d., að Kleif-
arvatn liafi breytzt við jarð-
skjálfta árið 1603.1) Þorvaldur
Thoroddsen lýsir umhverfi
vatnsins og skýrir frá ferð sinni
fram með því 1883.2) Segir
hann, að vatnið hækki og lækki
til skiptis og getur þess, að svo
hátt hafi verið í því, þegar hann
var þar, að ekki hafi verið fært
fyrir Stapann.1)
Árið 1930 lét Emil Jónsson
vitamálastjóri setja merki við
Kleifai’vatn til þess að sjá,
hvernig hækkun og lækkun í
vatninu væri háttað. Hefir svo
afstaða merkjanna til vatnsyfir-
borðsins verið athuguð árlega
1) Ferðabók eftir Þorvald
Thoroddsen I. b.
2) Sama rit.
1) Það er höfði, sem gengur
út í valnið að vestan og hægt er
að komast fyrir framan, þegar
lágt er í því.
siðan. Sama ár athugaði Pálmí
Hannesson rektor vatnið og
mældi dýpi þess, en ekkert hef-
ir hann birt um þær rannsóknir.
í Árbók Ferðafélags íslands
árið 1936 ritar dr. Bjarni Sæ-
mundsson grein, er hann nefnir
„Suðurkjálkann“.Segirþar með-
al annars: „Kleifarvatn er
þriðja stærsta vatn á Suður-
landi, 6—7 km. langt frá NA til
SV, og 2 km. breitt og auðsjá-
anlega orðið til við landsig milli
Sveifluháls og vesturhlíða
Lönguhliðarhásléttunnar. Ligg-
ur vatnið þarna allniðurgrafið á
milli hamraveggja Sveifluháls
og snai’brattra skriðna Vatns-
hlíðarinnar, afskekkt og lítið
þekkt eins og óbyggðavatn, enda
þótt það liafi hingað til verið ná-
lægt byggð og árlega heyjað á
bökkum þess, og má það furðu-
legt heita, þegar þarna er um
eitt merkasta stöðuvatn heims-
ins að ræða, enda þótt um-
hverfið sé hrjóstrugt í meira
lagi. Vatnið hefir lítilsháttar að-
rennsli, en ekkert sýnilegt frá-
rennsli. Það er stórmerkilegt
vegna þess.að yfirborð þess,sem
að jafnaði er ca. 135 m. y. h.
hækkar ca. 4 m. á fáum árum
og lækkar svo smám saman
aftur á ca. 30 árum, án þess
menn viti neitt um, hvernig á
Kleifarvatn.
Geir Gígja.
því stendur.“ Dr. Bjarni hafði
þekkt Kleifarvatn um langt
skeið, að minnsta kosti af af-
spurn, því að liann var alinn upp
íGi’indavik,og sjálfur hafðiliann
séð vatnið. Er því óhætt að full-
yrða að það, sem hann segir hér
um það, er það réttasta, sem vit-
að var um það á þeirn tima.
Ái’ið 1938 athugaði Ólafur
Friðriksson rithöf. Kleifarvatn
og lét í ljósi þá skoðun, að hækk-
unin og lældamin í því stafaði af
breytingu á afrennsli þess
neðan jarðar. Ekkert hefir hann
birt á prenti urn þessar atlmg-
anir sínar.
Áx’ni Óla blaðamaður getur
um Kleifarvaln í Lesbók Morg-
unblaðsins ái-ið 1932 og 1940. í
síðai-i greininni, þar sem lianu
ræðir um hækkun og lækkun í
vatninu, kemst hann að þeiri’i
niðurstöðu, að vatnið fái af-
rennsli um sprungux’, er opnist
við jai’ðskjálfta, en sigi svo sam-
an og smáfyllist af sandi.
II.
Hér á undan liefi eg drepið á
það helzta, sem gert hefir verið
til þess að auka þekkingu
manna á Ivleifarvatni, sérstak-
lega með tilliti til liækkunar og
lækkunar í vatninu, og skal nú
fai’a um það nokkrum orðum.
Menn vii’ðast helzt hafa hall-
azt að þeirri skoðun, að breyt-
ingarnar á yfirborði vatnsins
væru jarðfræðilegs eðlis. Þoi’-
kell Vidalín getur um lækkun í
vatninu við jarðskjálfta, Ólafur
Fi’iðx’iksson álítur orsökina
breytilegt niðurrennsli og Árni
Óla telur breytingai-nar á vatn-
inxx stafa af jarðskjálftum.
Það þarf ekki annað en að
koixia að Kleifarvatni og sjá
jai’ðlögin í Sveifluhálsinum til
þess að ganga úr skugga um,
að miklar byltingar af völdum
jai’ðskjálfta hafa átt séx* þar