Vísir Sunnudagsblað - 26.04.1942, Blaðsíða 6

VÍSIR S UNN UDAG-SBLAÐ
BJORN GUÐMUNDSSON:
Gömlu mennirnir.
Það er alþekktur og nokkuð
algengur ljóður á ráði okkar
gömlu mannanna, sem höfum
tapað svo miklu af líkamsþrek-
inu, að við erum ekki lengur
liðtækir við heimilisstörfin, að
við verðum afskiptasamir um
hússtjórn og bússtörf, höfum
nefið niður í hverjum dalli,
setjum út á allt og einkum alla
þá, sem hera hita og þunga
heimilisannanna. Við ermn si-
fellt önugir nöldrunárskrjóðar,
og sá húskross, sem yngra fólk-
inu leiðist, að liafa hangandi
yfir sér, með leiðbeiningar og
ráðagiftir, sem enginn hefir
beðið okkur um, og enginn vill
fara eftir. Unga fólkið á það
meira að segja til, að vera svo
„óörtugt“ og vanþakldátt, að
segja, að við göngum í barn-
dómi, og að það eina, sem ætl-
ast er til af okkur sé, að við
tefjum ekki fyrir og skiptum
okkur ekki af neinu, utan- og
innanbæjar, aðeins biðum í ró
og næði, þar til að okkur kem-
ur, að taka pokann, cins og sjó-
mennirnir kalla það. Það er
raunalegt, hvernig þetta unga
fólk skapar sig. Það merkist
ei, að það beri nokkura virðingu
fyrir gráu hárunum okkar eða
æruverðum skallanum, fyrir
þeklcingu okkar og lífsreynslu,
fyrir umhyggju okkar og tryggð
við heimahagana, löngu úrelt-
ar skoðanir og búskaparlag.
Það er að engu metið, að við
vorum ef til vill einhvern tíma
meðhjálparar, eða í hrepps-
nefnd og nutum þá þeirrar virð-
ingai', sem slikri trúnaðarstöðu
sæmdi. Nú þykist það gela —
og vita allt, miklu betur en við.
Það vantar minnst til, að við
séum settir út i horn, eins og
gamall gagnslaus hlutur. Hvað
eigum við eiginlega af okkur
að gcra? Ættum við máske að
fara að rifja upp og rita niður,
gönnil „hugarfóstur*'1), sem við
höfum gengið með, i sex ár eða
lengur?
Sumir af okkur hafa tekið
það fyrir, að skrlfa og skrifa í
belg og biðu, og senda alll frá
sér, jafnharðan og það verður
til, í prentsmiðjurnar, og ein-
staka sinn hefir okkur tekizl,
að komast í útvarpið. Ennþá
hafa ritstjórár og bókaútgefend-
ur, af einskærri eftirlátssemi,
tekið allt sem við sendum þeim
1) Allar eftirfarandi tilvitn-
anir eru auðkenndar af mér,
— B. G,
til birtingar, enda þótt þeir rífi
af sér hárin í örvæntingu út úr,
að evða öllum þessum dýrmæta
pappír og prentsvertu, sem til
þess gengur, sem gagnlegra
væri að nota til annara hluta.
En það er nú eins og hver önn-
ur firra. Hvað getur verið til
gagnlegra fyrir þjóðina að lesa
en einmitt það, sem við skrif-
uin? En fyrst okkur er sama
sem bannað að lala orð heima,
verða „hugarfóstrin“ að fá út-
rás á annan liátt, þangað til að
upp verður tekin sú regla, að
horga okkur fyrir að þegja. Þó
sú hætta sé ef til vill ekki yfir-
vofandi, að svo stöddu, að okk-
ur verði með öllu meinað máls,
grunar mig, að önnur hæfta sé
til, sem er jafnvel farin að gera
vart við sig með þeim, sem dug-
legastir hafa verið að prédika
og hún er sú, að hugkvæmni
þeirra komist í þrot með góða
nothæfa texta. Mér virðist það
vera farið að bera á hugarfóst-
ursþrotum hjá okkar snjallasta
manni, ef hann skyldi nú ekki
eiga eftir neinn texta lil að
leggja út af, sem lifandi menn
varðar, ef hann skyldi hér eftir
neyðast til að beina orðum sín-
um að dauðum mönnum. Eg
kalla það neyðarúrræði, því
ennþá hefi eg ekki getað áttað
mig á að það hafi nokkura
praktiska þýðingu að gera til-
raun til að kenna þeim að vanda
um við þá fyrir það, sem þeir
lmgsuðu, sögðu og gerðu i þessu
lifi. Það, sem er þýðingarlaust
hefi eg álitið að vera tilgangs-
laust fyrir okkur að skipta okk-
ur af, og mundi vera réttast í
því efni, að láta þá dauðu vera
fyrir utan okkar verkahring.
Þeir geta sjálfir átt við þá, sem
það tilheyrir, að yfirheyra þá
oa lcenna þeim nýia og betri
siði. En hér skilia leiðir og skoð-
anir eins og títt er með okkur
íslendingum.
Guðmundur Friðjónsson,
skáld og rithöfundur á Sandi,
sá er talinn mun vera vitrastur
með mönnum og Ásum, hefir nú
tekið sér fvrir hendur að segja
þeim dauðu til syndanna, og
leggur út af textanum
.,skreytni“ i prédikun, sem ný-
iega birtist i , Su.inudagsblaði
VísiS. Meðaþannars lekur hann
bar til athuöunar Endurminn-
inaar Friðriks Guðmundssonar
hróður míns.
Friðrik hefir nú legið — svo
sem það venjulega er kallað —
sjö ár í gröf sinni, svo það er.
eftir minni hyggju, helzt til seint
að segja honum til og að lasta
hann fyrir ýkjur og rangfærðar
frásagnir í Endurminningun-
um. Sem ramma utan um Frið-
rik, stillir Guðmundur upp ein-
hverjum „lygalaup, selaskyttu
og Gísla“ afabróðir sínum.
Mundi ekki vera tilhliðilegast,
að Guðmundur læki sér sjálfur
sæti, við hliðina á afabróðurn-
um, því eg get ekki betur séð
en að honum kippi mjög í kyn-
ið, með raup og ýkjur. Eg hefi
þéttskrifað þrjár kvartsiður af
vitleysum og rangfærðum frá-
sögnum, aðeins úr Vísisblaðinu.
Það væri óvinnandi verk, að
lelja það allt fram, sem finnast
mundi í hinum uíiifangsmiklu
ritverkum Guðmundar. Þar
morar um allt, í yfirlæti, „stíl-
færðum, fituðum og rangfærð-
um frásögnum“ og fullnotuðu
„skáldaleyfi“. T. d. má nefna
bókina „Ólöf í Ási“. Mig minnir
að standi á tililblaði hennar:
„færð til betra máls af Guð-
mundi Friðjónssyni“ Eg liefi
ekki séð þá bók, síðan stuttu
eftir að hún lcom út, og man
ekkert úr henni, utan eina setn-
ingu, sem eg hefi ekki getað
gleymt, af því hvað liún er af-
káraleg. En eg man ennþá hvað
mér fannst um bókina. Er nóg
að geta þess, að mér virtist hún
ekki lofa neinu um verðandi
skáldfrægð höfundarins. Það er
líka gott, að verða ekki fyrir
neinum vonbrigðum, að liafa
ekki gjört sér neinar tálvonir.
Eg lieyrði Þorstein Arnljótsson
tala um bókina, og veit eg fyrir
víst, að hjá honum hefði Guð-
mundur ekki einu sinni fengið
einkunn ina: „hálf drættingur“.
Eg hefi heyrt ýmsa menn aðra
minnast á frásagnir og ritverk
Guðmundar, sem voru sam-
mála um, að hann væri vægast
sagt leiðinlegur, vegna þessa
orðaflúrs og rembingslega rit-
háttar sem hann hefði tamið
sér.
Það er ósatt hjá Guðmundi,
að „Friðrik gjörðist kvæða-
smiður eftir að hann flutíist til
Vesturheims, fulltíðamaður“.
Eg held þvert á móti, að hann
hafi gjört talsvert minna að
kvæðasmíðum vestra, en hér
heima, en hann sendi ]iað ekki
allt jafnliarðan í prenlsmiðj-
urnar. Eg veit að Friðriki var
vel ljóst sjálfum, að skálskapur
lians var ekki mikilsvirði og
hann gjörði engar kröfur til við-
urkenningar og launa, sem
skáld.
Getgátur Guðmundar um á-
stæðuna til þess, að Friðrik hóf
að skrifa Endurminningar sín-
ar, eftir að hanu missti sjón-
ina, lel eg vera ómaklegan
þvætting. Friðrik var sjónlaus
síðustu sjö árin. Þá þraut varð
hann að þola, eftir allar þær
raunir, sem hann leið, frá ung-
um aldri. Vill Guðmundur
reyna að setja sig í spor þess
manns, sem lifir sjö ár i órofa
myrkri? Er það ekki fremur
kuldalegt, að kasta leirköggl-
um að leiði harmkvæla manns-
ins, sem elcki hefir annað til
saka unnið en revna að skrifa
og vrkja sér til hugarhægðar?
Það neitar því víst enginn, að
það væri djarft af Friðriki, að
ráðast í að rita svo stóra bók,
án þess að eiga þess nokkurn
kost, að geta sjálfur glöggvað
sig á, hvað var kornið og hvað
þurfti að lagfæra og umrita, en
þrátt fyrir þessar þvinæn ókleyfu
lorfærur, tókst það umfram
allar vonir og ekki miður en svo,
að dr. Rögnvaldur Pétursson,
náfrændi síra Arnljóts, tók
Endurminningarnar til birting-
ar í dálkum Heimskringlu,
greiddi Friðrik einliver ritlaun
og gaf síðan út sérprentunina á
eigin kostnað. Dr. Rögnvaldur
áleit víst ekki, að Friðrik færi
óvildarorðum um síra Arnljót,
og eg get ekki betur séð, en að
það komi skýrt í ljós, að hann
hafi metið og virt síra Arnljót,
öllum mönnum meira, sem
hann kynntist á lífsleiðinni.
Sístarfandi hugur Friðriks
gat afborið þrautir sjónleysis-
ins aðeins fvrir það, að hann
komst upp á að nota blindra rit-
vélina. Aðeins með því móti gat
hann afborið sikveljandi ein-
veruna í myrkvastofu sinni, og
að mestu leyti leyst af hendi, ef
til vill, eitthvert mesta þrekvirki
sinnar tegundar, sem dæmi eru
til. En svo kemur Guðmundur
og dæmir um bókina, eins og
hún hefði verið samin við
venjulegar kringumstæður, og
leitast við að gjöra Friðrik blátt
áfram að montnum einfeldn-
ingi. Hann dregur að visu úr
niðrandi ummælum sínum, á
tveimur eða þremur stöðum, en
það verður ekki reiknað honum
til innleggs, þó hann látist
klappa, með annari liendinni,
eftir að hafa slegið með hinni.
Fyrst þegar eg las þessa rit-
smíði Guðmundar, áleit eg hann
ekki vera þess virði, að svara
henni með öðru en því, að benda
honunl á í einkabréfi, að það
væri tilgangslaus framhleypni,
að fara nú að vánda um við
Friðrik svo löngu eftir andlát
lians, en eg varð þess brátt var,
að vinir hans hér í Reykjavík
vildu ekki sætta sig við, að ekki
kæmi opinberlega í ljós, hvað
okkur Guðmundi færi á milli.