Vísir Sunnudagsblað - 01.11.1942, Blaðsíða 4

4
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
Guðjón Jónsson:
KOLAGERÐ
4. síra Böðvar, vígður 1753 að
Mosfelli í Mosfellsveit;
fékk Guttormshaga í
Holtum 1775. Drukknaði
i Högnalæk á heimleið
frá Hagakirkju 10. jan.
1779. Emb.ár 26. Aldurs-
ár 52.
5. séra Sigurður, vígður 1755,
að Ásum i Skaftaártungu,
og var þar prestur til
1783, er hann varð að
segja af sér vegna heilsu-
bilunar (d. 1800). Einb.-
ár 28. Aldursár 71.
6. séra Þórður, vígður 1756 til
Refsstaðar í Vopnafirðí;
fékk Ás i Fellum 1766;
Kirkjubæ í Hróarstungu
1777, og andaðist hann
þar 1791. Emb.ár 35.
Aldursár 61.
7. séra ögmundur, vígður
1758, að HáJsi í Hamars-
firði, fékk Stórólfshvol
1777, og Kross í Landeyj-
um 1785. Andaðist 1805.
Emb.ár 40. Aldursár 74.
8. séra Árni, vígður 1759 að
Reykjadal í Uruna-
mannahreppi; fékk Stóra
Núp 1767 (d. 1772).
Emb.ár 13. Aldursár 38.
Það hefir verið árið 1760 að
allir þessir prestar, auk föður
sins, gengu hempuklæddir imi
kirkjugólfið á Breiðabólsstað í
i Fljótshlíð, og hefir þótt mikið
til koma — enda liklega eins-
dæmi i sögu okkar. Sennilega
hafa þeir synir séra Högna
mæit sér mót hjá foreldrum
sinum, þetta ár, i tilefni af því,
að þá voru þeir allir búnir að
taka prestsvígslu. Þetta er eina
árið, sem þeir eru allir lifandi
sem prestar. Sá fvrsti þeirra,
sér Halldór, andaðist í ársbyrj-
un 1761. Mestar ættir munu
komnar frá séra Böðvari, séra
Ögmundi og séra Stefáni. Syst-
urnar, dætur séra Högna og frú
Guðríður, vöru níu, og komust
allar til aldurs nema ein, er dó
ung. Þær hétu Guðrún (elzta),
Þórunn, Sólveig, Hólmfriður,
Sólveig (yngri), Vigdís, Elín,
Guðrún (yngri) og Guðrún
(yngsta). Hafa þau haldið upp á
Guðrúnar- og Sólveigar-nöfnin,
enda merkar ættmæður, er báru
þessi nöfn. Sigurður búfræðing-
ur og alþm., og Jónína kona
Gríms Thorarensen í Kirkjubæ,
voru komiii jaf einni dótturinni,
er bar nafnið Guðrún, en hver
þlð var er nú eklci kunnugt.
Ættarskrá D.
Þorsteins Erlingssonar
séra Eir.ar prófastur Sigurðsson
- í Eydölum (d. 1626).
I. séra Sigurður Einarsson
próf. á Breiðabólsstað i
Fljótshlíð; h. sonur
2. séra Jón Sigurðsson á
Breiðabólsstað i Fljóts-
hlið; h. sonur
3. séra Magnús Jónsson gamli
á Breiðabólsstað. (Var
prestur 64 ár, og andað-
ist 96ára).
4. Kristín, hans dóttir (kona
sér Vigfúsar tsleifssonar
á Sólheimum).
5. séra Jón Vigfússon prestur
i Meðallandi þeirra sonur.
(Sbr. skrá B nr. 6 o<? síð-
an sömu ættliðirnir
áfram og þar til Þorst.
Erlingssonar).
Til Þorsteins Erlingssonar frá
séra Einari í Eydölum liggur
önnur ættkvísl sem er þannig:
1. Anna dóttir séra Einars
(kona séra Ketils á Kálfa-
fellsstað, Ólafssonar
sáTmaskáJds Guðmunds-
sonar i Sauðanesi).
2. séra Halldór prestur á
Kálfafellsstað, sonur
• þeirra; h. dóttir
3. Ramiveig (kona Árna sonar
Þorsteins Magnússonar
sýslum. í Þykkvabæjar-
klaustri (sbr. hér að
framan).
4. Vigdis lieirra dóttir, móðir
S. Guðríðar konu séra
Högna „prestaföður“
(sbr. skrá C nr. 4 og síð-
an sömu ættliðirnir á-
fram og þar til Þ. E.).
Frá séra Ólafi Jónssyni presti
og skáldi á Söndum í Dýrafirði,
(d. 1627) til Þorsteins Erlings-
sonar, eru ættliðirnir þessir:
1. Vigdís dóttir séra Ólafs,
þriðja kona Þorsteins
Maunússonar sýklum. í
Þykkvabæ j arklaustri.
2. Árni þeirra sonur,
3. Vigdís h. dóttir (sama og nr.
4 hér að framan).
4. Guðriður „prestamóðir“ h.
dóttir ( sama og nr. 5. hér
áð framan, og svo áfram
samkv. skrá C. nr. 4).
i
(í næsta Sd.blaði eða blöð-
um verður birt stutt ágrip af æfi
hinna fomu skálda, forfeðra
Rangæinga-skáldanna.)
Lítill drengur: Pabbi, af
hverju hleypur þessi maður
fram og aftur með opinn munn-
inn?
Faðirinn: Drengur minn.
þetta er Skoti, sem er að verða
sér úti um „reyk“ fyrir ekki
neití.
Kolagerðin var fastur liður í
vorönnum á athafnaheimilum í
rnínu ungdæmi, þar sem skóg-
ur eða kjarr var svo stórvaxið,
að það þætti svara kostnaði, þvi
kol urðu menn ella að kaupa
til heimilisþarfa á hverju heirn-
ili til þess að geta dengt spíkina
sína um sláttinn, þó ekki væri
nú húsbóndinn smiður á annað
né meira. En til kolagerðar varð
eigi notað smákjarr, því það
varð þá mest að ösku, sem var
til einskis nýt. Miðlungsstærð
þótti bezt til kolagerðar, því
hinir digrari stofnar vildu verða
að bröndum hálfbrunnum, sem
lítil not urðu að til brennslu fyr-
ir smiðjuaflinum. Slíkum
bröndum ýtti smiðurinn jafnan
út í jaðar glóðarinnar, því hálf-
brunnir eru þeir hitalausir, og
lét þá sviðna þar, unz þeir urðu
að kolum. Þótti mikill ókostur,
ef í kolum, sem seld voru, var
mikið af þeim, því auk þess
sem þeir voru ónýtir við hitun
járnsins gerðu þeir svo mikinn
reyk í smiðjunni, að þeim sem
lúði járnið, súrnaði í augum og
naut þeirra litt, sbr. Skarpréðinn
i brennunni: „Eigi græt eg, en
satt er það, að súrnar í augum,“,
er viðuna tók að brenna á Berg-
þórshvoli.
Sá var háttur föður míns á
fyrstu búskaparárum sinum,
meðan efni voru þröng, en f jöldi
barna, auk vinnumanna og
kvenna, að liann gerði til kola
á vorum og seldi það sem hann
mátti missa frá heimilinu af
þeim, en hann var smiður góð-
ur, upp í fiskæti, sem hann sótti
vestur á sveitir, sam kallað var,
ýmist á Rauðasand austan
Látrabiargs. eða i „Víkur“ vest-
an þess. Slik ferð var farin í
11. eða 12. viku sumars, eða
hálfum, mánuði eftir fráfærur,
eða svo, er móðir mín hafði
safnað nokkru af smiöri úr mál-
nvtu ásauðar, til þess að borsa
fiskætin með. sem oftast var
hevtur steinhitur. Ei«i man eg
nú hvað tunnnn kostaði af kol-
unnm. en það var fast verðlag
mtðnð við SÍ"tllð kol.
Svo fnst var sótt koTaeerðin
að móðir min vann að því að
ponrtvn shorúnn s<>m aðrír, og
hnfAi hó »>ð Pfntn. nn4a
forknr p* ó„rfunði ocf þþ'fði
þt,o~ff| JJZfXij rnenn nvir v?ð
jcpAr-o».V,^(^rf5ð. sem rvttujj
srm'ðoði. o« vom m'tdari stofn-
arnir höggnir við jörðu, en sumt
lirísið var rifið upp með rótum,
en tágar höggnar. í einni slikri
skógarför geigaði höggið hjá
móður minni, svo það kom á
vinstri úlflið, og varð af svöðu-
sár mikið, svo æðar og sinar
skárust mjög að beini. Einlivern-
vegin var þó blóðrásin stöðvuð
og sárið grætt. En djúpt og mik-
ið ör bar hún æ síðan til dauða-
dags. Þá var læknir hvergi i
nánd, og fólkið varð að bjarga
sér sjálft í þeim efnum, sem
bezt gegndi, sbr.:
„Löngum var eg læknir minn,
lögfræðingur, prestur,
smiður, kóngur, kennarinn,
kerra, plógur, hestur.“
)
Þannig einkenndi St. G. Step-
hansson þetta frumstæða líf
fólksins.
Þegar við komumst á legg,
yngstu bræðurnir, þótti okkur
mikil fremd í að mega fara í
skóg til þess að afla rafts til
húsagerðar eða kolaviðar. Til
húsagerðar voru valdar beinustu
hríslurnar og þroskamestu. en
hið krældótta mátti nota í kol,
væri það ekki mjög smátt. Skal
eg nú lýsa kolagerð nokkru nán-
ar, eins og eg vandist henni í
föðurgarði.
Það var einn vormorgun i
góðu veðri, að við tveir yngstu
strákarnir áttum að fá að fara
í skóg með pabba. Framt að
klukkutíma gangur var í skóg-
lendið. Höfðum dagverðinn því
með okkur og vorum vopnaðir
bitrum öxum, hver og einn, um
þrjár tommur fyrir fetann, sem.
faðir okkar hafði smíðað, og
svo einn sniðil. Var hann á borð
við lengsta búrhnif, eða 9—10
tommur oddlaus, en hafði i þess
stað krók upp úr bakkanum
fremst, og skaft, svonal2 tomm-
ur. Hann var notaður til að
kvista smæsta limið af stofn-
unum, og krókurinn notaður
til að krækia að sér hrísið, og
stóð sá maður alltaf, sem kvist-
aði af.
Veður var gott, er við lögðum
á dalinn. að mor«unverði lokn-
um. Bóndinn, sem land átti hins-
vegar í dalnum, var farinn að
vinna í skóglendi sinu. Þegar við
komum í okkar skóg, gafst okk-
ur á að lita. Var hann orðinn
allaufgaður og einkar fagur á-
Jitum, og við gátum ekki varist
þess, að um okkur færi sárs-
aukakennd, vegna þess, að eiga