Vísir Sunnudagsblað - 20.02.1944, Qupperneq 1

1944
Sunnudaginn 20« febrúar
7. blað
Þor§tcinn Konráðs§ou:
Frásagnir frá ísharðindunum
’82 og afleiðingum þeirra.
1881
Inngangur.
Tilefni þessara þálla, sem bér
fara á eflir, er frásögn Jóns sál.
læknis af fundi á Undirfelli í
Vatnsdal. Var hann þar þá a'ð
læra undir skóla. Frásögn hans
ritaði eg uj)]i eftir honum fyrir
mörgum árum.
Löngu síðar áttum við tal um
fund þennan og heyrði eg á
honum, að liann hafði í liyggju
að skrifa um liann og birta a
prenti. — Hann elskaði minn-
ingu séra Hjörleifs, og eins og
fleiri, taldi hann einn.af mæt-
ustu mönnum sinnar samtíðar.
Til þess að koma þessari liug-
sjón hans i framkvæmd — þar
sem hann er fallinn í valinn —
skrifaði eg frásagnir þær, sem
hér fara á eftir, en varð að'taka
það á allhreiðum grundvelli,
þótt rúins vegna sé frásögninni
allmjög þjappað saman.
/Heimildir þær, er frásagnir
þessar hyggjast á, auk frás^agna
Jóns sál. eru:
Landsblöðin frá þeim tíma,
Árferði á íslandi i 1000 ár, eft-
. ir Þorvald Thoroddsen,
Saga Islendinga í Vestur-
heimi, eftir Þorstein Þor-
steinsson,
Fréttir frá íslandi,
Ævisaga Eiríks Magnússon-
ar, eftir dr. Stefán Einars-
son,
Árhækur Heykjavíkur, eftir
dr. Jóp hiskup Helgason,
og að siðustu endurminn-
ingar mínar.
Langvarandi óáran.
Fyrri hluti hinnar 19. aldar
— að fám árum undanteknum
— mátti heita lotulitið harð-
indalimahil, þóll vfir læki vet-
urinn 1858—-’59. Afleiðingar
þess vetrar sköpuðu fyrsta þátt-
inn í landflótta-sögunni liéðan
vestur um haf, þójtt stórbrotnári
yrði eftir 1878. Úr þvi máttu
heila samfelld harðindi fram
undir 1890.
Eldgosið 1875 og síðan liverl
hafísárið eftir annað. Þó mun
flestum hera saman um, að ör-
lagai'ikasta árið sé 1882, eitt
það mesta óaldarár á öldinni.
Jafnvel að afleiðingar þess liafi
gengið næst afleiðingum
Reykjamóðuharðindanna 1783
—’'84.
Áhlaupið í maí 1882.
22. maí 1882 er mér sérstak-
lega minnisstæður. IJann var
bjartur og sólfagur, en loftið
undarlega kalt. Við Hrútafjörð-
inn austanverðan var húið að
sleppa fé. — Hjá foréldruni
mínum var stungið út sauðatað
þennan dag. — Eg var, með
öðrum, að bera til dyra (var á
9. ári, fæddur 1873). Oft varð
okkur starsýnt út á fjörðinn
spegilsléttan, — það var logn,
en upp af gljáandi fletinum
stóð reykur við reyk. Það var
svo mikill stórfiskur inni á firð-
inum, að eindæmum þótti sæta.
Gamla fólkið mundi ekkert slikt
og spáði að fádæmum myndi
sæta. Um kl. 3 var farið lieim
að boi’ða. Minnist eg þess á
heimleið frá fjárhúsunum, að
faðir minn hafði orð á því, að
hann gengi mikið á Stranda-
fjöllin og myndi óveður í að-
sigi.
Eg var þreyttur og hafði sofn-
að. Þegar eg vaknaði var allt
fólkið komið út. Mér var liroll-
kalt, en rauk á fætur og fram i
dyr. En þvilík breyting! Var þá
komið norðan bálviðri með kaf-
aldi. Eg lmeppti að mér treyj-
unni og rauk út áleiðis til fjár-
húsanna). en á leiðinni mætti eg
föður mmum og öllu fólkinu á
. leið lieim. Veðrið og fannkom-
una herti, og eftir stutta stund
var komin svarta hríð. Faðir
minn fór sjálfur með piltana að
reyna að leita fjárins, en þeim
varð lítið ágengt, fundu fátt og
réðu ekki við neitt.
Hrið þessi stóð í nokkra daga.
Alla dagana var brotist út að
leita, en árangurslitið. Það var
komin ódæma fönn, og því öll-
um ljóst, að skepnurnar voru
undir fönninni, hæði dauðar og
lifandi.
Þegar upp birti var útsýn
brey.tt, á landi allt hulið þykkri
fannbreiðu og fjörðurinn hul-
inn fjallháum hafisjökum, og sá
hvergi í auða vök.
Hvalrekar. — Skepnufellir.
Til þess að lýsa vorinu 1882,
eftir hretið, þyrfti langa frásögn,
og verður því ekki gjört liér, í
þessum stuttu köflum, enda til
góð lýsing á því í landsblöðun-
um frá því ári — einkum ísa-
fold. — .
En þess skal getið, að skað-
inn af hríðinni varð mjög mik-
ill og almennur. Þegar frá leið
fréttist að mestallt Norðurland
væri umlukt hafís, og sæist
hvergi út yfir liann. Það réðist
því af sjálfu sér, að öll sigling
að þeim hluta landsins var
stöðvuð. Reyndist það svo með
vesturhafnirnar á Húnaflóa
langt fram á haust.
Ennfremur fréttist að hingað
og þangað hefði rekið með ísum
livali, en mest á Ánastöðum á
Vatnsnesi, 32 að tölu. — Þetta
bætti úr mestu vandræðunum
með að seðja hungrið. Var lival-
urinn sóttur víðsvegar að.
Reyndust Dalamenn drengir i
raun. Þeir komu með margar
nauðsynjar, matvöru, kaffi,
sykur, jafnvel tóbak á hestum
sínum, og létu í skiptum fyrir
hval. — Sóttu þeir vöruna í
Stykkishólm, því þangað lcomst
sigling.
Samfara þessum liarðindum
gekk mislingafaraldur yfir land-
ið, og eftir skýrslum lækna fra
því ári, er talið að af afleiðingum
mislinganna hafi dáið um 1600
manns og þess utan metið um
2 milljónir króna á atvinnumissi
um há-bjargræðistímann. Fjár-
fækkun varð geysi mikil, og hélt
áfrafn vegna fóðurskorts.
Frá fardögum 1881 til far-
daga 1882 hafði fullorðnu fé
fækkað um 100 þúsund, þar af
um 20 þúsund selt á fæti, en um
50 þúsund lagt inn í kaupstaði.
Eftir verzlunarskýrslunum
að dæma taldist til, að yfir 65
Frá Akureyri 1881. (FjörtSurinn fullur af ís.)