Tíminn Sunnudagsblað - 01.03.1964, Blaðsíða 15

Menn hafa aldrei látið sér nægja
það land, sem þeim er gert að lifa
á. Frá fyrstu tíð hafa þeir verið ó-
þreytandi að velta vöngum yfir því,
sem himingeimurinn og hafdjúpin
kunna að búa yfir, og alltaf hafa
þeir verið til, sem hafa ekki viljað
láta sér vangavelturnar nægja, held-
ur hafa gert tilraunir til að kynnast
þessum leyndardómum af eigin raun.
Og mönnum hefur orðið mikið á-
gengt í þeim efnum. Sú síaukna nátt-
úrufræðiþekking og tæknikunnátta,
sem hefur verið helzta einkenni síð-
ustu mannsaldra, hefur leitt til þesf
að mönnum hafa stöðugt verið að
lærast nýjar aðferðir til að kanna
þessi óaðgengilegu svið, himingein'
inn og hafdjúpin. Og nú er svo kom-
ið, að á það er ekki litið sem neina
fjarstæðu eða draumóra að menn
verði á næstu misserum sendir til
tunglsins eða jafnvel eitthvað enn
lengra burtu frá jörðunni.
Hér er þó ekki ætlunin að fara
Alexander mikli í kúlu sinni á hafsbotni,
að rita um geimrannsóknir, þótt
þær væru eflaust verðugt umræðu-
efni. í staðinn verður minnzt lítil-
lega á ferðalög manna í hina áttina,
niður í höfin og þá erfiðleika, sem
orðið hefur að yfirvinna til að sþk
ferðalög yrðu kleif og árangursrík.
Verður um þetta efni aðallega stuðzt
við rit eftir bandarískan köfunar-
sérfræðing, James Dugan, en hann
hefur ritað mikið um sögu haf-
rannsókna, köfunar og kafbáta.
Einfaldasta aðferðin við köfun er
sú, að stinga sér og synda niður í
sjóinn, og þá aðferð hafa menn not-
að frá örófi alda. Á henni er hins
vegar sá galli, að án sérstaks útbún-
aðar er ekki hægt að vera nema mjög
takmarkaðan tíma í kafi né heldur
kafa mjög djúpt. Strandþjóðir í hlýj-
um höfum sýna þó oft furöumikið
þol og leikni við köfun. Dæmi eru
til þess meðal þeirra, að menn hafi
kafað niður á tvö hundruð feta dýpi
og verlð í kafi í allt að fjórar mín-
útur án þess að verða meint af.
En hin dæmin eru ótalin, þar sem
menn hafa látið lífið eða orðið fyrir
varanlegum örkumlum vegna slíkra
köfunarferða.
Snemma hafa menn brugðið á það
ráð að smíða sér köfunarkúlur, vatns
held hylki, sem síðan var sökkt nið-
ur frá skipum. Aristoteles skýrir frá
því, að Alexander mikli hafi látið
gera sér kúlu, sem hann fór í nið-
ur á hafsbotn og virti þaðan fyrir sér
lífið í sænum. Slíkar kúlur hafa ver-
ið til æ síðan og þær eru notaðar
við hafrannsóknir enn þann dag í
dag. Prófessor Piecard, sem manna
mest hefur lagt stund á djúpköfun
og hefur farið niður á mesta dýpi,
sem menn hafa komizt á, hefur not-
að eins konar köfunarkúlu við til-
raunir sínar.
Gallinn við köfunarkúlur (og kaf-
báta, sem að vissu leyti eru ekki
annað en köfunarkúlur með eigin
hreyfiafli,) er auðvitað sá, að í þeim
eru menn innilokaðir, geta ekki
hreyft sig um sjálfir og unnið að
ýmsum verkefnum niðri í djúpunum.
En til þess að það yrði kleift varð að
finna upp útbúnað til að ieiða ioft til
þeirra, sem í kafi voru, svo að þeir
gætu andað á eðlilegan hátt niðri
í vatninu. En björninn var ekki unn-
inn þótt það vandamál væri leyst.
Þýðingarmesti þröskuldurinn var til
skamms tíma ónóg þekking á ]ög-
málum þrýstingsins í hafinu og við-
brögðum mannslíkamans við mis-
jöfnum þrýstingi og þrýstingsbreyt-
ingum. Þau áhrif voru ekki farið
að rannsaka vísindalega fyrr en á
síðari hluta nítjándu aldar.
Áður var mönnum að vísu Ijóst,
að ýmsar hættur voru því samfara að
kafa djúpt niður í höfin. Þeir, sem
dýpst fóru, komu iðulega upp vit-
firrtir, ef þeir þá voru enn á lífi.
En þótt menn væru farnir að þekkja
einkennin, vissu þeir ekki, hvað olli
þeim og gátu því ekki heldur fund-
ið ráð gegn þessum hræðilegu ör-
lögum svo margra kafara.
Rannsóknir á þrýstingi höfðu þó
nokkrar farið fram. Enski vísinda-
maðurinn, Robert Boyiar sá er fyrst-
ur manna bjó til loítvog, smíðaði
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
207