Tíminn Sunnudagsblað - 01.03.1964, Blaðsíða 17

að samanþjappað loft drægi úr blóð-
rennslinu. Um þá niðurstöðu farast
Bert svo orð: „Það skrýtnasta við til
raunir hans, sem eru bæði undarlega
skipulagðar ->g illa framkvæmdar.
er sú staðreynd að þær hafa h'e'
viðurkenningu og lof báðum megin
Rínar. Menn segja, að Vivenot hafi
gert tilraun, og það er mörgum nóg,
því að í huga margra, sem aldre;
hafa verið tíðir gestir á tilraunastof-
um, er orðið „tilraun“ svar við öllu.
Niðurstaða Berts var hins vegar sú,
að þrýstingurinn hefði ekki bein á-
hrif á líkamann, heldur óbein efna-
fræðileg áhrif. Hann breytti súrefnis-
hlutfalli blóðsins og lítið súrefni ylli
köfnun, en of mikið hefði eitrunará-
hrif í för með sér. Bert sagði það
banvænt að anda að sér hreinu súr-
efni við mikinn þrýsting. Þýðingar-
mesta uppgötvun hans var þó um
áhrif köfnunarefnis, sem andað er
við þrýsting. Nálægt fjórir fimmtu
hlutar þess lofts, sem við öndum
að okkur, er köfnunarefni. Kafari á
33 feta dýpi andar að sér helmingi
meira köfnunarefni en maður við yf-
irborðið, af því að hann þarf helm
ingi meira loft til mótvægis við þrýst
ingsaukann, sem nemur einni loft-
þyngd á hverjum 33 fetum. í 66 feta
dýpi andar hann að sér þrisvar sinn-
um meira köfnunarefni en við yfir-
borðið, á 99 feta dýpi fjórum sinnum
meira o. s. frv. Þessi aukaskammtur
köfnunarefnis hverfur ekki aftur við
útöndun, heldur myndar efnasam-
bönd í blóði og vefjum, einkum í
fitu og brjóski. Þetta veldur kafar-
anum engum óþægindum meðan
hann er í þessum mikla þrýstingi, en
þegar hann kemur upp í minni þrýst-
ing losnar köfnunarefnið úr þessum
samböndum og kemur fram í örsmá-
um bólum eins og þeirri, sem Boyle
sá í auga höggormsins. Eftir því sem
þrýstingurinn minnkar, eftir því verð
ur meira um þessar bólur, og að bví
kemur, að þær stífla æðarnar. Þessu
fv gja skaðleg áhrif á taugakerfið og
geysilegur sársauki í öllum liðamót-
um, svo að kafarinn engist sundur og
saman.
Bert sá tvö ráð við þessum áhrif-
um. Annað ráðið var að draga kaf-
arann mjög hægt upp, svo að hann
gæti smám saman losnað við köfn-
unarefnið neðan sjávar. Þetta mætti
ka a afþrýstingu. Hitt ráðið var að
setja kafarann, ef hann engu að síð-
ur beið tjón af köfnunarefninu, i
þrýstiklefa og auka þar þrýstinginn
þar til hann yrði svipaður og hann
var niðri í sjónum og minnka hann
síðan mjög hægt og á löngum tíma.
Þetta hefur verið kallað endurþrýst-
ing. Haefilegur afþrýstingartími var
talinn vera að minnka þrýstinginn um
eina loftþyngd á tuttugu mínútum
Það þýddi t. d. að kafara, sem hafðí
verið á 100 feta dýpi, þar sem þrýst
ingurinn er fjórar loftþyngdir, varð
að draga upp á klukkutíma.
Bert birti niðurstöður sínar og í
vísindariti og fór síðan að vasast i
pólitík. Hann varð ráðherra um skeið
og árið 1886 var hann sendur til
Indókína til að endurskipuleggja
stjórn nýlendunnar og þar lézt hann
skyndilega eftir skamma dvöl í land
inu aðeins liðlega fimmtugur a'
aldri. Það kom í hlut annarra manna
að halda áfram köfunarrannsóknun-
um á þeim grundvelli, sem hann
hafði lagt. Sá, sem einkum tók þ
upp þráðinn var skozkur fjallgöng’
garpur og læknir, dr. John Scott
Haldane.
Tilgangur I-Ialdanes var þó ekki í
upphafi sá að efla köfunarstarfsemi.
Rannsóknir hans beindust að áhrif-
um óholls lofts í fátækrahverfum,
verksmiðjum og námum. Öryggisráð-
stafanir í námum, sem síðan var farið
að taka upp, byggjast flestar á nið
urstöðum Haldanes. Síðan tók hann
til við að halda áfram rannsóknum
Berts á áhrifum fjallalofts á menn.
Ilann hélt með leiðangur upp á
Pike’s Peak í Coloradofylki í Banda-
ríkjunum. Þar fékk hann fljótlega
orð fyrir að vera úrillur enda varð
hann að rísa úr rekkju með dagsbirtu
en heima var hann vanur að vinna
langt fram á nótt og sofa til hádegis.
Dag nokkurn réis hann þó upp fyrir
allar aldir kátur og hress og veifaði
úrinu sínu framan í félaga sína, sem
störðu á hann skelfingu lostnir og
undrandi. „Þetta er allt í stakasta
lagi“, sagði Haldane. „Eg hef ekkert
breytzt. En það er komið fram að
hádegi í Englandi." — Rannsóknir
hans þarna komu að miklu liði við
Everestleiðangra Breta síðar.
Merkasta framlag Haldanes til önd
unarfræðinnar voru tilraunir hans
með öndun koldíoxíðs við mismun--
andi loftþrýsting. Haldane gerði þess
ar tilraunir á sjálfum sér uppi á
fjallstindum og djúpt niðri í námum
og hann komst að þeirri niðurstöðu
að eð'Peg öndun væri a’gerlega háð
koldíxíðsþrýstingnum á öndunarfær-
in. Þessa niðurstöðu birti hann ár-
ið 1905 og þá fyrst fór hann að beina
athygli sinni að köfunum og vanda-
málum þeirra. Hann komst fljótt að
raun um, að sá starfi var iðkaður af
lítilli kunnáttu og slæmri tækni og
hann lagði til við flotamálastjórnina,
að hún skipaði nefnd til að gera at-
huganir á köfun. Sú nefnd var skipuð
árið 1906 og tók Haldane sjálfur
sæti í henni.
Nefndin þurfti nú á köfurum að
halda, og Haldane vildi ekki aðra en
reynda og æfða kafara Þá fékk hann
í herskipinu Excellent, skólaskipi
flotans. Reyndar voru þar engir sér-
stakir kafarar, en köfun hafði allt
frá dögum Elísabetar drottningar I.
verið aukaverkefni faljbyssuskyttna
flotans. Einkum voru það tveir menn,
sem köfuðu fyrii nefnd Haldanes,
annar ungur liðsforingi að nafni
Damant, hinn kennari hans og yfir-
boðari Andrew Yule Catto, bróðir
Cattos . lávarðar, sem síðar varð
bankastjóri Englandsbanka.
Flokkur Haldanes tók þar upp þráð
inn, sem Bert hafði látið hann niður
falla. Meginverkefnið var að öðlast
aukna vitneskju um eitrunaráhrif
köfnunarefnisins við minnkandi þrýst
ing og finna ráð til að verjast þeim
áhrifum. Þeir athuguðu gaumgæfi-
lega allar skýrslur um djúpköfun og
báru þær vandlega saman, og þeir
gerðu tilraunir bæði á mönnum og
dýrum í þr:ýstiklefa. Meðal annars
settu þeir geitur í þrýsting samsvar-
andi 200 feta dýpi, og þá kom í ljós
að gamall feitur hafur, sem var kall-
aður Pabbi, virtist ekki kenna sér
neins meins,i en hins vegar var ung-
um og horuðum hafri mjög hætt við
köfnunarefniseitrun. Þetta kom ekki
heim við það, sem menn höfðu hald-
ið, að beztu kafararnir væru ungir
íturvaxnir menn. Læknir einn í Ox-
ford benti þá á, að köfnunarefni
væri sex sinnum uppleysanlegra í
fitu en blóði og því þyrfti það lengri
tíma til að hafa skaðleg áhrif á
feita menn. En sá galli var þar á, að
ef köfnunarefnið væri farið að hafa
áhrif á ístrubelgina, þá þyrftu þeir
miklu lengri afþrvstingá^tíma en hin
ir horuðu.
Haldane er sagðui nafa verið á-
hugalítill um þessar fyrstu tilraunir,
sem var ólíkt honum. Ástæðan var
einfaldlega sú, að hann vissi árang-
ur þeirra. Niðurstöður Berts höfðu
sannfært hann um, hver útkoman
hjyti að verða og því mun hann frem
ur hafa litið á tilraunirnar sem sýn-
ingar til að sannfæra aðra en sjálf-
stæðar athuganir Bert hafði sýnt
fram á, að mönnum var meinlaust
að vera dregnir hratt upp af 33 feta
dýpi upp á yfirborðið, og af því dró
Haldane þá ályktun að óhætt væri
að draga menn í einu úr sex loft-
þyngda þrýstingi upp í þriggja loft-
bvngda þrýsting Það er að segia ba«
þyrfti ekki að smádraga kafara upp,
heldur mætti helminga þrýstinginn,
án þess að það kæmi að sök Með til-
raunum sýndi hann fram á, að þessi
hugmynd fékk staðizt, enda hefur
hún síðan verið grundvallaratriði við
alla köfun, þar sem kafararnir eru
dregnir upp í áföngum.
En áhugi Haldanes vaknaði, þegar
farið var að kafa Útbúnaðurinn var
í fyrstu heldur lélegur. búningarnir
lekir og loftdælurnar ófujlnægjandi.
Fyrsta verkið var að kippa þessu I
>ag. Síðan var hægt að fara að kafa.
Áður en þessar tilraunir hófust, hafði
Damant aldrei farið dýpra en nið-
ur á 110 feta dýpi. Hins vegar hafði
bæði hann ofc Catto verið í þrýstingi
T í M l N N — SUNNUDAGSBLAÐ
209