Tíminn Sunnudagsblað - 26.09.1965, Blaðsíða 16

X
Kannski vill fólk, sem kemur til
Færeyja sjá fleira gamalt og sér-
kennilegt og ólíkt því, er annars stað'-
ar ber fyrir augu, heldur en skans-
inn og gömlu húsin á Þinganesi. Og
þá er einn sá staður enn, þar sem
margt er að sjá, sem heyrir til gamla
tímanum: Það er þjóðminjasafnið
færeyska. Það er nokkuð frávikið að-
albænum — utan við Sandá, sem renn'
ur í vestri voginn.
Þar eru ekki einungis margir raun-
verulegir forngripir, sem fundizt hafa
í jörðu í Færejjum á seinni á'—t'n,
heldur er þar einnig gott safn marg-
víslegra muna, sem Færeyingar hafa
notað í lífsbaráttu sinni um langan
aldui, mótaðir af náttúru landsins
og lífskilyrðunum, sem fólkið átti við
að búa. Margir þessara gripa eru svo
faliegir, þótt til hversdagsnota væru,
aC unun er að horfa á þá. Færeying-
ar hafa sýnilega ekki verið eftirbát-
ar annarra að hagleik og hugkvæmni,
þótt fámennir væru löngum og burdn
ir við torfuna á þessum eyjakiasa í
miðju úthafinu. Innilokun og við
Skiptatregða hefur knúið þá til þess
að sjá sér farborða við það, sem
þeim var tiltækt.
En þeim, sem gaman hafa af furð
um oe Sauraundrum, skal bent á
hönd eins, telgda úr tré. Hún hékk
lengi í kirkjunni í Þórshöfn og á
sér harla óvenjulega sögu. Er þar
til að taka um sögu handarinnar, að
í kringum 1700 var á Þórshöfn ein
fjarskalega ódæl telpa, sem vílaði
ekki fyrir sér að berja hana móður
sína með krepptum hnefum. Hún lét
það sem vind um eyrun þjóta, hvern-
ig sem reynt var að siða hana og
telja um fyrir henni.
Þegar nú stúlkan var orðin seytj
án ára, tók hún sótt og andaðist.
Var hún þá grafin í kirkjugarðinum
eins og lög gera ráð fyrir. Þá byrj
uðu undrin: Upp úr leiðinu óx hönd,
og þóttust allir sjá, að þetta væri
hönd stúlkunnar. Renndi enda flesta
grun í, hvernig á þeim firnum stóð.
Að sjálfsögðu var leitað til prests
ins, en hann lézt ekki geta komið
hendinni niður í leiðið, nema móð-
ir stúlkunnar slægi á hana. En móð-
irin gat með engu móti fengið sig til
að slá á hönd dóttur sinnar dáinnar.
Loks sá presturinn, að við svo búið
mátti ekki standa. Hann snaraðist
hempuklæddur að leiðinu og lét grafa
moldina frá hendinni. Las hann síð-
an ótæpilega yfir þessari hneykslan
legu lúku, og kom þá þar, að hún
seig niður í holuna, sem grafin
hafði verið. Var hún þá molduð í
snatri. En prestur fékk smið einn
til þess að telgja hönd sem líkasta
þeirri, er hann hafði fyrirkomið, og
hengdi hana síðan upp í kirkjunni.
Það má því með sanni segja, að
tréhöndin í þjóðminjasafninu sé
næsta óvenjulegur gripur og forvitni-
legt að virða hana fyrir sér.
XI
Frá Þórshöfn eru skip og bátar í
förum víðs vegar um eyjarnar: Suð-
ur til Sandeyjar og Suðureyjar, ul
Norðureyja, Voga og norður uin
Vestmannasund, Sund og Skálafjörö.
í góðu veðri er ævintýri líkast að
fara slíkar ferðir eyja a milli. Því
líkar siglingaleiðir, sem þar gefast.
munu næsta fágætar.
Á landi verður aftur á móti ekki
annað farið frá Þórshöfn en þjóð
veginn norður Straumey og til
Iíirkjubæjar, ef undan er skil.nn
stuttur spölur til smábyggða á
ströndinni norðan við höfuðstaðinn,
ITeyvíkur og Hvítaness.
Ekki er lítils vert að gera komizt
til Kirkjubæjar á tuttugu mínútum.
Það fórum við þó ekki í þeirri ferð,
sem fæddi af sér þessar Færeyjagrein
ar. En ég hafði áður farið þangað
tvívegis, og það hlýðir ekki að skrifa
um Færeyjar, án þess að drepa nokk-
uð á Kirkjubæ. Þeir, sem koma tii
Þórshafnar með skipi, er hefur þar
ofurlitla viðdvöl, geta hæglega brugð
ið sér til þangað, og við skuium
hugsa okkur, að við séum setzt í
bifreið, búin til ferðar í Kirkjubæ.
Leiðin liggur norðan við Kirkju
bæjarreyn, syðstu fjallbunguna á
Straumey. Við ökum vestur yfir háls
inn, niður brattar brekkurnar ofan
við byggðina Velbastað, þar sem fyrr
um hefur heitið Valbjarnarstaðir, og
síðan utan í hlíðinni suður til Kirkju
bæjar.
Þegar þar er komið, að sést heim
til Kirkjubæjar, er steinn, sem heit
ir Kyrjasteinn, fyrir neðan veginn.
Þar hékk bænaklokka í kaþó'skum
sið, og þar signdu ferðamenn sig og
sögðu Kyrie eleison. Þessi steinn er
fyrsta áminning um það, hvaða stað
við erum að heimsækja. Fleiri ör
nefni eru hér um slóðir, sem minna
á helgi Kirkjubæjar. Heima við er
Sálubótará, sem Kirkjubæjarbiskupar
vígðu eins og Guðmundur góði
brunnana og björgin, og fylgir sú
-ögn, að hver sá, sem úr henni drekk
ur, öðlist sálubót. í árgilinu er allstór
steinn, sem hrapaði úr fjallinu í
myrkri, er tveir menn voru þar á
ferð, þeyttist á milli þeirra og sak
aði hvorugan. Þar kom sér, að þetta
var vígður staður. En ókyrrlátur er
þessi steinn, því að hann er sagður
síga dálítinn fram á hverjum morgni,
er hanarnir gala heima í Kirkjubæ.
Skammt frá Kyrjasteini eru görtiul
tóftarbrot ofan við veginn sunnrn
lítils lækjar. Þar herma sagnir, að
fæðzt hafi Sverrir konungur, er Gunn
hildur, móðir hans, var á vist á bisk
upssetrinu í Kirkjubæ, þangað komin
af flótta frá Noregi. í hlíðinni fyrir
ofan er forn reiðvegur skáhallt upp
brekkurnar, en upp fjallið er göngu
stígoi til Þórshafnar. Dálítið sunnar
í fjallinu er skúti undir hvítum kletti
á næstneðstu syllu. Hann er nefndur
Sverrishola, og fylgir honum sú sögn,
að þar hafi Sverri verið ieynt, er
hann var barn að aldri. Það var sem
sé ekki háskalaust að vera norskur
konungssonur á þeim tímum.
Heima í Kirkjubæ eru hvarvetna
sýnileg merki fornrar frægðar: Forn
hús og miklar rústir, hellulagðir stíg
ar og upphlaðnar varir. Úti í hólma
þeim, sem er þar fyrir landi, eru
líka margar gamlar húsarústir og
byrgi. Þó er vafalaust margt farið í
sjó, því að 'mikið landbrot hefur orð
ið þarna. Er einkum vitnað til Kynd
iímessunnar hörðu, sem svo er köiluð,
er sjór gekk á land, brauzt inn í
garnlai mógrafir og gerði mikinn
usla. Nú er bátaleið sums staðar, þar
sem land var fyrir hálfri annarri öld
eða þar um bil. En fleira hefur vald
ið tortímingu í Kirkjubæ en sjórinn.
6. febrúarmánaðar árið 1772 dundi
þar snjóflóð og aurhlaup á bæjar-
húsin, og árið 1831 tókst embættis
manni, sem sölsaði undir sig hluta
Kirkjubæjareignar, að fá ieyfi reotu
kammersins danska til þess að rífa
efstu stokkastofuna, sem stóðst snjó
flóðið — hús, sem var tuttugu og
tveggja álna langt og tíu álna brcitt.
Á rústunum var síðan reist heyhlaða.
Menn telja sig vita nöfn á ivaim
bændum og tveim konum, sem sátu í
Kirkjubæ, áður en þar kom biskups
stóll. Þekkt eru nöfn þrjátíu og átía
Kirkjubæjarbiskupa, en tveir hinir
fyrstu virðast einungis hafa verið
farandbiskupar og líklegt, að sumir
hinna hafi aldrei til Færeyja komið.
Saga hins eiginlega biskupsstóls hefst
1120—1130. Upp úr siðaskiptunum
tóku kóngsbændur við, og hefur sama
ættin setið þar síðan í byrjun seytj
ándu aldar. Þar var langamma Jó
annesar Paturssonar í húsmóð-
ursessi í áttatíu ár, giftist þangað
seytján ára og varð níutíu og sjö
ára gömul. Margar sögur eru til af
hinum gömlu Kirkjubæjarbændum,
sem margir voru hinir mestu full
hugar. Einn þeirra gifti dóttur sína
efnismanni í Suðurey, þar sem hún
varð formóðir Dahlsættarinnar í Vogi.
Ofsastormur var, er hann skyldi
halda með hana til brúðkaupsins. En
hann lét það ekki hamla förinni, og
sigldi hann þá úr heimavör suður í
Porkerí, sunnarlega á austanverðri
Suðurey, á þremur klukkustundum.
Kann enginn að greina frá slíkri
siglingu, hvorki fyrr né síðar.
Elztu leifar kirkju í Kirkjubæ eru
þar, sem nú heitir Líkhús. Sú kirkja
var reist fyrir eða kringum 1100 og
helguð Maríu mey. Þar er einnig
elzti kirkjugarðurinn, sem þó er að
miklu leyti kominn í sjó, og þar
fannst rúnasteinn, sem Norðmaður
880
T í IVI I N N — SUNNUDAGSBLAÐ