Tíminn Sunnudagsblað - 17.07.1966, Side 7

og sá, að gleðin átti alein völd
og innilelkl. HVflíkt gelslabað!
Og námið hófst. l>ar hélt hver
slna ]eið,
og hopp og ærsli voru daglegt
brauð.
Og okkur fannst þá auðnusól
vor heið.
Ó, æska, þú átt sólskin, nógan auð.
Og gott er það að vera ungur enn
og eiga fyrir höndum mikil störf.
Og seinna erum við þeir vösku
menn,
er vinna að okkar fósturjarðar
þörf.
það, sem mér bjó ( brjóstl. Æsku-
menn fcunna þá list, fullvöxnum mið
ur: að tala þvert um hug sér. Annað
mál er, að fágun og yfirlega er þeim
tæplega jafntöm og gamlingjunum.
Að lokum tvær vísur, áður en kvatt
var, sem skýra sig sjálfar:
Kiveð ég stjóra, kveð ég prestinn,
kveð ég mína beztu vinu,
en illa hljóp ég yfir hestinn
og aldrei náði ég kollstökkinu.
Matthíasar mætu kynni
munu seint úr huga renna.
Þótt lágur ég yrði í leikfiminni,
líklega var það mér að kenna.
ust leiðir svo margra, sem um heilan
vetur höfðu átt svo margt samelgln
legt. Síðustu dagana höfðu vlsnabæk
ur gengið um skólann. 1 þær var
ótal margt skráð, sem yljar manni
lim hjartaræturnar því betur, sem
lengra líður. Minningabækur skól-
nna verða dýrmætar, þegar fram
íða stundir.
Kveðjukvöldið var samdrykkja
nemenda og kennara. Ræður fluttu
Guðm. Gíslason, skólastjóri, síra
Jón Guðnason og Kjartan Guðjóns
son á Borðeyri. Þá minntist ég vetrar
ins og dvalar okkar nemendanna með
nokkrum ljóðlínum, sem ég hafði ný
lega ort, og koma hér nokkur erindi:
Ó, liðni tími, Ijúfa vetrarstund,
þú leiðst á burt og kvaddir
okkur hljótt.
Já, víst er mál að vakna, kasta
blund
og vinna. Nú er horfin draumanótt.
ég man þig fyrst með fögur
haustsins kvöld
og fríðan hóp, er kom á þennan
stað,
Svo kveð ég ykkur. Óskin mín
er sú,
að æskan megi vaxa á hverri tið,
til gæfulandsins byggja glæsta brú
og bugast el, þótt harðni lífsins
stríð.
Ekki er því að leyna að kveðskap
ur þessi er ekki stórbrotinn og sízt
á nútímavísu, en ég held, að hann
só sannur, að í honum komi fram
Og líklega er það mest okkúr sjálf
um að kenna, ef minna hefur orðið
úr okkar glæstu framtíðarvonum frá
áriniu 1944 en nú er komið á daginn,
Vonandi höfum við þó öll á einhvem
hátt byggt upp það þjóðfélag, sem við
lifum í, og er þá ekki til einhvers
barizt?
Þykkvabæ, á sólstöðum 1966.
/ LEIT AÐ JARÐEFNUM
Allra jarðefna er að leita í jarð
skorpunni, sumra jafnvel á yfirborði
hennar. Nú munu alls vera þekkt um
það bil hundrað frumefni auk þeirra
sem framleidd eru með kjarnfræði
legum aðferðum og ekki verður get
ið hér.
Silisíum og súrefni eru helztu efn
in í jarðskorpunni. Samanlagt magn
þeirra þar mun nema 75%. Þessi
frumefni eru algengust sem kísiljörð,
sem aftur er oft blönduð ýmsum öðr
um frumefnum. Önnur helztu efni í
jarðskorpunnl eru ál (8%), járn
(5%), og kalsíum, kalíum, nátríum
og magnesíum (2—3% hvert efni,
samanlagt um 11%). Þá er ógetið
efna eins og eirs, zinks og mangans,
sem finnast i örlitlum mæli um alla
jarðskorpuna.
Þvi aðeins er hagkvæmt að vinna
jarðefni, að mikið sé af þeim á sama
stað. Fyrir kemur, að molar úr hreinu
silfri eða eir finnast í bergi, en oftar
er gagnmálma að leita í efnasambönd
um og þá einkanlega súrefnis- brenni-
steins- og kolefnissamböndum. Jarð
efn'asvæði, sem svo mætti kalla, mynd-
ast einkum fyrir áhrif jarðelds, við
eyðingu lands eða árframburð. Iðu-
iega á þetta sér stað, er ný jarðlög
myndast í jarðskorpunni. Til dæmis
verða oft til ný efnasambönd, er berg
bráðnar lengst niðri I jörðinni og
kólnar síðan.
Stundum skiljast krystallalög frá
hinum bráðna efni, rétt eins og á sér
stað, þegar upplausn er kæld í til-
raunaglasi. Neðanjarðar sökkva kryst-
allarnir til botns, en hinn bráðni
kjarni brýzt upp um glufur í jarð-
skorpunni, kólnar þar og myndar
málmæðar.
Svipað getur gerzt, þótt hita skorti,
til þess að bræða bergið. Þá leita salt
upplausnir I sprungurnar og kryst
allast þar.
Þá er að geta botnfalls. Eyðing
lands á sér sífellt stað. Sumt af því,
sem molnar niður, leysist upp og
berst á brott í vatni. Setjum svo, að
um sé að ræða á, sem fellur í stöðu-
vatn. Alltaf er um nokkra uppgufun
að ræða, og það er segin saga, að
torleystustu efnasamböndin falla til
botns eftir því, sem þau þjappast
meira saman. Þannig myndast lag
á lag ofan, og er tímar líða, verður
annars konar botnfall. Þannig má
finna saltlög og blý- og járnkjarna
undir þykku fargi leirs og sandsteins.
Jarðefni eru af ýmsum toga. Sum
hafa ummyndazt I náttúrunni, svo
sem kol og steinolía. Hiti og þrýst
ingur skapar demanta, sem eru úr
hreinu kolefni, iíkt og viðarkol, en
taka stakkaskiptum við þessar sér
stöku aðstæður. Demanta er oft að
leáta í gosbergi, sem nefnt er blá
jörð. Iiitið er um blájörð á jörðinni,
en jafnvel þótt blájörð sé til staðar,
er enginn hægðarleikur að finna de
mantana, þeir eru þar í hlutfallimu
1:20000000, sem svarar til eins de-
mants f tíu bílhlössum. Þar er að
finna skýringu á því, hve dýrir þeir
eru.
Nú á dögum er unnt að framleiða
demanta við hin réttu skilyrði á til-
raunastofum, en ekki eru þessir gervi-
demantar stórir enn sem komið er.
Ósviknir demantar hafa myndazt í
eldfjallasprungum, þar sem hraun
hefur þrýstst upp að neðan, eftir að
hafa sætt miklum hita og þrýstingL
Blájörð veðrast stundum, svo að de-
mantar geta borizt með árstraumi og
myndað setlög á botni eða bakka.
Gull á það sameiginlegt með de-
möntum, að vera þyngra en bergið,
sem það finnst í,_ og gull mynijar
einnig setlög. Þetta er skýringin á
því, að gull og demantar skuli finn
ast á yfirborði jarðar.
Við slíkar aðstæður finnast jarð-
efni, en jarðefnasvæði hlaupa ekki
upp í fangið á mönnum. Lengi vel
varð að láta tilviljun ráða, og enn
þann dag í dag hafa menn heppnina
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
583