Tíminn Sunnudagsblað - 17.07.1966, Page 8

með sér í Jm efni. Svo var um fjár
hirði nokkurn, sem fann risademant,
sem nefndur var Afríkustjarnan. Og
vissulega fundu þeir, sem voru á hött
unum eftir gu'lli, demöntum og olíu,
oft það, sem eftir var sótzt, eða
ótváræð ummerki, svo sem logandi
gas.
En við lifum á vísindaöid, og nú
er jarðfræðiþekking ómissandi við
jarðefnaleit. Jarðfræðingar rann
saka berglög, sem komið hafa fram
í dagsljósið, til dæmis í Grand Cany
on, þar sem Kólóradófljótið hefur
sorfið sín hrikagljúfur. Jarðfræðingar
geta beitt þekkingu sinni á jarðlög
um til þess að benda á þau lög, sem
líklegast er, að jarðefni leynist í.
Þetta er auðvelt, þegar jarðlögin
blasa við augum, en sé svo ekki, gegn
ir öðru máli. Stundum er dýpt jarð
laganna mjög breytileg, og eykur
það á vandann. Og þegar um er að
ræða djúplæg jarðefnasvæði, verður
að beita vissium tækjum, sem til slíkr
ar ieitar eru ætluð. _
Véfju en komið fyrir í umhverfis
leitantækið og riðstraumur leiddur
um. Þá er þar iinnur vefja, og þess
gætt, að hún hafi ekki áhrif á raf
s'við' það, sem skapast kringum aðal
vefjúna. Sé nú málmur í nánd við
málmlmtartækið, fer um hann
strau|úbr, sem aftur myndar span
fitraum í mnini. véfjunþi og kemur
frani sem bífeur í hgyrnaitæíkjujn,
sem v* hflnayni téii|d. íetta tá&i
S84
er raunar aðeins hægt að nota, þeg
ar um er að ræða hluti, sem eru
rétt undir yfirborði jarðar. En að
ferðin er góð, og gild, þótt dýpra
dragi, einkum, þegar í hlut á málm
grýti, sem leiðir vel rafmagn. Segja
má, að þetta sé yfirleitt unnt, ef
þvermál málmgrýtisins er jafnt dýpt
þess undir yfirborði jarðar. Járngrýti
er segulmagnað, og geta segulmæling
ar iðulega gefið vísbendingu um
það, hvar járnlaga sé að leita.
Nokkra hugmynd má fá um hulin
jarðlög með mælingum á aðdráttar-
afli. Aðdráttarafl hlutar er háð
massa hans. En vitaskuld hefur að
dráttarafl jarðkúlunnar sjáifrar lang
mest að segja, og einstök berglög,
bæta aðeins örliitlu þar við, þó svo,
að fram kemur á nákvæmum mæli
tækjum. Þýðingarmest í þessu sam-
bandi er það, að afstaða berglaganna
á tveimur stöðum getur ekki verið
hin sama, ef þar mælist breytilegur
aðdráttarkraftur. Til að mynda er
hugsanlegt, að fellling í berglagi eigi
rót sína að rekja til þess, að þéttara
efni hafi ýtt á að neðan. Hin aukna
þyngd kemur þá fram á þyngdarmæl
ínum. Aftur á móti breytitet sttaða
mælisins ekki yfir reglulegum jarð
iöguim.
Bezta ráðið til þess að kynnast því
sem i skaúti jarðar býr, er þó að
senda hljóðöldur um jarðskorpuna.
Jarðsvéiíilum'ælinigar, sem byggj-
ast á endurfkasti (séísmir reflecitión)
hafa komið að geysigóðu haldi bæði
við oliuleít og mælingar á þykkt jarð
skorpunnar.
Þegar jarðisveiflumælingar eru
framkvæmdar, eru reknir niður hæl
ar með nokkru millibili og rafþráð
ur strengdur á miili þeirra. Við þráð
inn eru tengd sérstök tæki, sem nema
allar hræringar i jarðskorpunni.
Næsta skref er sprenging. Hljóðbylgj
urnar frá henni berast niður í jörð
ina í allar áttir og koma fram á mót
tökutækjunum. Frá þeim berst raf-
straumur eftir þræðinum til mikils
mælis, sem gerir línurit af hræring
unum. Sumar hljóðöidurnar berast
beint til móttökutækjanna, en aðr
ar endurvarpast frá djúplægum berg
lögum. Kemur því fram flókin bylg.iu
hreyfing á línuritinu.
Nú er vitað hve lengi hinar ein
stöku hljóðbylgjur eru að berast til
móttökutækjanna. Með hliðsjón af
því má finna út þykkt hinna einstóku
jarðiaga. Nauðsynlegt er þó að vit.r
hraða hljóðsins í jarðlögunum. Hann
er hægt að reikna út með stærð-
fræðilegum aðferðum, þegar það er
haft í huga, að þær hljóðbylgjur,
sem fyrstar koma fram á mót'öku-
.tækjunum, hafa borizt eftir yfir
borði jarðar. Þó eru endurvarpsbylgj
ur fljótari í föruni, þegar um miklar
fjarlægðir er að ræða, því að hljóð
hraðinn eykst eftir því sem neðar
dregur í jarðskorpuna.
Hljóðbylgjur frá slíkum sprenging
um ná aðeins fáar rastir í jörð nið
ur, en jarðskjálftamælingar veita
upplýsingar um jörðina þar fyrir inn
an, bæði jarðmöttulinn og jarðkjarn-
ann.
Fram að þessu hefur verið fjallað
um gerð jarðefna, myndun þeirra og
leit að þeim. Er þá komið að vinnslu
þeirra. Ekki er um annað að ræða en
bora eða grafa í því skyni. Ýmsar
mikilvægar upplýsingar um eðli jarð
skorpunnar fást með borun og greftri
þvi að oft má leggja það út á fleiri
en einn veg, sem jarðeðlisfræðileg-
ar mælingar leiða í ljós. Og aldrei
verður vitað með vísindum, að olía
sé fyrir hendi, nema borað sé.
Námugröftur spannar yfir ærið
vítt svið. Mikið djúp er staðfest milli
guilleitarmannsins, sem skóf ofan af
setlagi, hellti vatni sáman við og
skildi þyngri efnin frá á frumstæðan
hátt, og þeirra, sem grafa námugöng
margar rastir í jörð niður. Það eru
einkum kol, gull og blájörð, sem graf
ið er af svo md'klu dýpi. Blájörð hef
ur raunar nokkra sérstöðu. Stór
stykki af henni eru brotin í námun
um, máluð þegar upp kemur og leðju
biandað saman við, svo að þyngri
efnin skdljist frá hinum lóttari. Þá
er eftir að vinza demantana úr, sem
efcki er neinn hægðarleikur. Til þess
eru notuð trog smurð með feiti. De-
mantar og sumir steinar af öðrum
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ