Tíminn Sunnudagsblað - 26.03.1967, Side 9

LeikbrúSa fræSir Indíána í Mexikó um hreinlæti, mataræSi og heilsugæzlu.
sem þorri fólks ber mjög einkenni
ípdíána.
Bandaríkjamenn rændu Mexíkó
miklum löndum á sínum tíma —
Kaliforníu, Arizóna, Texas og fleiri
svæðum. Samt er Mexíkó enn mjög
stórt land, nær því tuttugu sinn-
um stærra en ísland. En það er
ekki sérlega vel til landbúnaðar
fallið í heild. í fjalllendinu eru
samgöngur ákaflega örðugar, þrátt
fyrir gífurlega vegagerð í seinni
tíð. Eitt blómlegasta landbúnaðar-
héraðið er umhverfis borina Oax-
aka í Suður-Mexíkó, og þar er á
laugardögum einhver stórfengleg
asti markaður, sem til er í lönd-
um Indíána. Þangað flykkist þá
aragrúi sveitafólks með ávexti,
grænmeti, kjöt, korn, körfur, leir-
ker, leðurvarnin, hatta og ótal
margt annað.
Rithöfundur D.H. Lawrence hef-
ur lýst þessum markaði með svo-
felldum orðum: „Á markaðnum er
krökt af Indíánum, dökkum í and-
liti, lágmæltum, hljóðlátum í hreyf-
ingum og óútreiknanlegum. Þarna
blandast tuldur Zapótekanna og
mildur hreimur Mixtekamálsins
saman við spænskuna, líkt regn
hrjóti á harðan leirsvörð og vindur
þjóti í bananablöðum. Allir eru
hingað komnir til þess að kaupa
og selja og þó umfram allt til þess
að hittast. Lítill eldviðarbaggi, of-
urlítill flókastrangi, fáein egg eða
tómatar — allt er þetta bæði körl-
um og konum nægjanleg afsökun
til þess að ganga langar leiðir yfir
fjöll og dali á þennan markað. Að
kaupa, skrafa og prútta og framar
öllu öðru að blanda geði við ann-
að fólk — það er erindið.“
Þessi löngun til þess að blanda
geði við annað fólk knýr Indián-
um til þess að ganga marga tugi
kílómetra til næsta markaðsstaðar
Þar sem greiðfærir vegir eru,
ferðast þeir þó venjulega í vögn-
um, enda eru langar lestir vagna
á öllum vegum markaðsdagana,
hlaðnir fólki, hænsnum, svínum og
alls konar pinklum og farteski. En
í fjöllunum verða allir að ganga
eins og gert hefur verið í þrjú
þúsund ár — þar þrammar fólkið
— eða jafnvel hleypur — með
bagga sína í 61, sem spennt er
um ennið.
Hvað er það nú, sem stjórnar-
völd í Mexíkó gera til þess að
greiða hinum frumstæðu Indíánum
leið úr fornöldinni inn í nútíðina?
Það er margt og mikið. f Mexíkó
er viðamikil og athafnasöm Índí-
ánastofnun, sem hefur aðsetur sitt
í Mexíkóborg. Forstjóri hennar er
heimsfrægur fornleifafræðingur,
dr. Alfonsó Kasó — maðurinn, sem
stjóx-naði uppgreftri hinna miklu
Indíánamustera, Monet Albán og
Mitla, á árunum 1920—1940. Eftir
átján ára starfsemi hefur Indíána-
stofnunin nú fimmtán útibú, sem
eru samband lýðháskóla, búnaðar-
skóla og lækningastöðva, og unnið
er að því að koma upp um þrjátíu
til viðbótar. Elzta og stærsta útbú-
ið er í San Krístóbal de la Kalas
í Kíapasfylki við landamæri Gvate
mala. Það er hjálparstofnun Mæa-
þjóðflokks, sem þar býr, og hiut-
verk hennar er að vexta honum
leiðsögn og aðstoð til þess að fóta
sig í nútímaþjóðfélagi.
San Kristóbal er hátt upp í fjöll-
um, mun hærra en Mexíkóborg.
Þar starfa margir vísindamenn,
sem sérfróðir eru um allt, er varð-
ar sögu og menningu Indíána í
Kíapas, sem eru urn tvö hundruð
og fimmtíu þúsund og tala tíu
tungur. Meðal þeirra, sem þar ráða
ríkjum, er Gertrud Duby, ekkja
danska fornleifafræðingsins Frans
Blorns, sem lengi var í þjónustu
Mexíkóstjórnar. Þar eru Danir nú
að láta taka heimildarkvikmynd
um líf og hætti Kíapas-Indíána að
fyrirsögn trúarbragðafræðingsins
Arilds Hvitfelds, og er það ætlun-
in að gefa hana menningarstofnun
Sameinuðu þjóðanna. En ekki er
þetta áhættulaust starf, því að Indí-
ánunum er tortryggni á mynda-
tökumönnum og öðrum undarleg-
um útlendingum, og er þess
skemmst að minnast, að fyrir fá-
um árurn var þarna drepinn dansk-
ur rnálari, sem var svo illa settui',
T f M I N N — SUNNUDAGSRLAÐ
249