Tíminn Sunnudagsblað - 28.05.1967, Side 5

ar, að þær nægja til að sýna um-
brot mannsandans og hvílíkum
risaskrefum menn eru farnir að
hlaupa áfram á framfaraskeiðinu.
Svo lítur nú út sem framfarir lið-
inna alda megi nú skoðast sem
barnavípur einar.“
Fólk mátti skynja og skilja, að
það lifði á miklum og merkileg-
um tímamótum. En það var ekki
aðeins, að tækninni fleygði fram
og undir það hillti, að menn kæm-
ust í samband við mannvirkjafiæð
ingana á Marz: Menn voru líka
komnir í þráðlaust samband við
annan heim, þar sem dánir læknar
voru boðnir og búnir að lækna
mein þeirra, sem ekki hresstust
við Kínalífselixírinn og bramann,
og löngu dáin skáld ortu af tví-
elleftum móði. Miðlarnir stundu
þungan í myrkum herbergjum, þar
sem allt var magnað kitlandi dul-
úð, sem seytlaði í gegnum taugar
þeirra, er sátu í hringnum um-
hverfis þá og héldust í hendur,
og glösin runnu fram aftur um
borðin út um allar sveitir landsins
og drógu á eftir sér fingurgóma
þeirra, sem fýstu að kynnast undr-
um þeim og stórmerkjum, er vitn-
eskju mátti fá um með aðstoð and-
ans í glasinu. Það var eins og_lyk-
ill vizkunnar hefði skyndilega ver-
ið lagður fólki í hendur.
Raunar voru þeir þó fleiri, sem
létu sér fyrst og fremst umhugað
um það, sem gerðist á þessari jör'o.
Það var mikið stökk að sveirla sér
allt í einu á vit Marzbúa og and-
anna fyrir handan og svo sem nógu
margt um að hugsa heima fyrir.
Og þeir, sem svo hugsuðu, gátu
líka glaðzt. Nokkur ár voru liðin
síðan harðstjórn Estrups í Dan-
mörku var brotin á bak aftur, og
nú sveif andi frjálsræðis og ungra
hugsjóna yfir vötnunum. Það lá í
loftinu, að sú stund væri fram und-
an, að Danir vildu jafnvel unna ís-
lendingum meíri sjálfstjórnar en
þeir höfðu notið fram að þessu.
Sumarið 1906 brugðu íslenzkir
alþingismenn sér til Kaupmanna-
hafnar á Botníu í boði konungs, og
þar voru þeim búnar veizlur fagr-
ar og margt rætt og ráðslagað af
vinsemd og hlýju, varúðarfullri þó,
um framtíð fslands. Nú stóð það
fyrir dyrum, að konungur kæmi
til íslands með fríðu föruneyti og
fjölda danskra þingmanna, er
vildu sjá það land, er svo lengi
hafði verið hjálenda Dana, og hið
óstýriláta fólk, sem það byggði.
Og það var svo sem komandi til
íslands árið 1907. Þar var að sönnu
fátt sýnilegra stórmerkja, þótt öllu
hefði þar þokað áleiðis í heila öld
samfleytt og með þeim mun
drýgri skrið, sem meira leið á
þetta hundrað ára skeið. Samt voru
íslendingar hreyknir af nýju brún-
um á stórfljótunum, fiskiskútun-
um, togurunum, sem voru að
koma til sögu, vélbátaflotanum,
sem var í örum vexti, nýbygging-
unum víða um sveitir, kaupstöð-
unum, er voru í örum vexti, og
skólunum, sem komið hafði verið
upp. En dýrasta eignin var trúin
á framtíðina, vonin um fullt sjálfs-
forræði innan skamms tíma,
draumsýnin um síauknar framfar-
ir og hlutdeild í uppskerunni af
uppgötvununum og nýmælunum,
sem rigndi yfir þjóðirnar. Það var
kannski misjafnt, hve rækilega
grein fólk gerði sér fyrir þessu,
en jafnvel þeir, sem hófu hugann
ekki að jafnaði yfir daglegan verka
hring sinn, hrifust einnig af and-
blæ hins nýja tíma, þótt þeir
fyndu það ekki ljóslega sjálfir.
Árið 1906 kom út Gullöld ís-
lendinga eftir Jón Aðils — rit, sem
í senn var sprottið upp úr þessum
jarðvegi og flestu öðru betur fallið
til þess að frjóvga hann. Um sama
leyti hóf Steinólfur Geirdal að gefa
börnum nöfn hinna fornu guða
Ásatrúarmanna og Guðmundur
Friðjónsson að sækja sonum sín-
um öðrum þræði nöfn í Eddu.
Landsmenn voru sér þess með-
vitandi, að þeir urðu að leggja sig
alla fram til þess að valda því
hlutverki, sem þeir voru að axla.
Tvennt gerðist árið 1907, sem öðru
fremur bar ávöxt í íslenzku þjóð-
lífi: Alþingi samþykkti ný fræðslu
lög, sem urðu grundvöllur meiri
og betri barnafræðslu en áður, og
ungmennafélagshreyfingin var
skipulögð og festi rætur víða um
Iand.
Eitt elzta ungmennafélag lands-
ins var stofnað á Akureyri árið
1906, og voru forgöngumennirnir
Jóhannes Jósefsson, ökumannsson-
ur á Akureyri, og Þórhallur Bjarn-
arson, smábóndasonur úr Höfða-
hverfi. Jóhannes hafði vérið vetr-
artíma við nám í Noregi, þar sem
ungmennafélagshreyfingin átti
upptök sín, en Þórhallur verið í
lýðháskólanum í Askov, sem þá
var eitt af höfuðsetrum þjóðlegrar
vakningar og mikill aflgjafi alþýð-
legra menningarstrauma á Norð
Þórhallur Bjarnarson, prentari
einn af forvígismönnum ungra hug-
sjónamanna árið 1907.
urlöndum, og haft meira samneyti
við Klaus Sletten, formann ung-
mennasamtakanna norsku, heldur
en aðra menn þar. Markmið be'rra
hreyfingar, sem öðlaðist líf og
vaxtarþrótt með stofnun Ung-
mennafélags Akureyrar var að g ■••a
æskumenn landsins að dáðríHim
drengskaparmönnum, sem fúsir
væru þess að færa allar þæ " vn-
ir, er þeir megnuðu, hug-
sjónum sínum til framdráttar Kiör
orðið var: íslandi allt.
Því fór fjarri, að öllum litist
sem bezt á þetta brambolt. Gamlir
menn og íhaldssamir hristu höfuð-
ið yfir þessu írafári, og Aa.st'ðm,
yfirmaður Hjálpræðishersms á ök
ureyri, lét þau orð falla á hersam-
komu, þar sem hann varaði við fé-
lagsmálabrölti unga fólksins i bæn
um, að ungmennafélagarnir væru
á hraðri leið til helvítis og helðu
Matthías Jochumsson að leiðtoga.
En hvorki eldur né brennisteinn
beit á félagið nýja, og gerðu ungl-
ingarnir sér hægt um hönd og
kusu Matthías og Guðmund á Sandi
heiðursfélaga. — Aaström fletti
upp í biblíunni sinni, þar sem sagt
var frá þeim, er tók með sjö anda
sér verri.
Árið 1907 hóf Ungmennafélag
Akureyrar með afmælishófi, sem
frægt varð um allt land fyrir þær
sakir, að þar stigu hinir ungu
menn á stokk og strengdu heit að
sið fornmanna. Fyrstur gerði heit-
strenging sína Jóhannes Jósefsson
ag mælti svofelldum orðum:
„Kveð ég að því alla góða menn,
íöarla og konur, að ég stíg á stokk
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
461