Tíminn Sunnudagsblað - 31.10.1971, Page 4

Fyrir finnn árum biríist í
Sunnudagsbla'ði Tímans fram-
haldsefni eftir mig, er ég
nefndi: Horft tii horfinna kyn-
slóða. Var svo um talað, að ég
héldu þessum þáttum áfrain, en
önnur verkefni hafa tekið tíma
minn, þó að allmiklu leyti þjóð-
lífsþættir í ýmsum búningi. Rit-
höfundur er einyrki og á ýmsu
veltur um það, hverjum af verk-
efnum sínum honum vinnst tími
til að skila til bii-tingar.
Þegar ég nú tek upp þráðinn
að nýju frá: Horft til horfinna
kynslóða, verður verkefni mitt
frá fyrri tíma sviðsett á annan
hátt en áður, fyrrnefndir þætt-
ir voru samofin ágrip af ættar-
sögu, persónusögu og þjóðlífs-
lýsingu. í þeim þáttum, er hér
fara á eftir, er lögð enn meiri
áherzla en áður á tímabilslýs-
ingu, þá menningarstrauma, er
mótuðu hugi hinnar títt nefndu
aldamótakynslóðar. f þáttum
þessum er m.a. með Ijóðatilvitn-
unum reynt að bregða ljósi yfir
þá hrifningaröldu, þá þjóðar-
vakningu, sem átti sér síað hjá
þeirri kynslóð, er sá í endur-
vöktu þjóðarfrelsi — fullveldi
landsins — blasa við, eftijr eyði-
merkurgöngu sína gegnum
1. Námfús hugur — naumur
námseyrir.
Maren, móðursystir mín, var
yngst barna þeirra hjónanna, Ing-
veldar Þórðardóttur og Magnúsar
Magnússonar á Horni í Skorradal.
Hún fæddist á Horni 8. janúar
1885. Maren var smávaxin og fin-
gerð. Vera kann að erfið veiikindi
á barnsaldri hafi eitthvað kippt úr
vexti hennar. En nett hefði hún
orðið, þó að hún hefði aMrei kennt
sér nokkurs meins. Kíghósti gekk
mjög nærri lífi Marenar, brjóst
hennar bilaði, og fékk hún oft
slæm astmaköst. Henni var Wíft
myrkar aldir, fyrirheitna land-
ið með því nær ótæmandi mögu-
leika til framkvæmda og menn-
ingar, er gerðu landið ekki að-
eins byggilegra í venjulegum
efnishyggju skilningi, heldur
byggilegra sem andans ríki.
Ung og umkomulítið alþýðu-
stúlka, barn síns tíma, íslenzkr-
ar voraldar, er sett á sjónar-
sviðið til að gegna því hlutverki,
er þá bjó jafnvel með þeim, „er
veikburða er fæddur“ og
skammt fékk að lifa, til að hag-
nýta þau menningar- og mennt-
unarskilyrði, er samtíð hennar
hafði upp á að bjóða. Sá árang-
ur, er náðist, leiðir hugann að
prófkerfi okkar tíma og ofdýrk-
un á hverskonar opinberum
skilríkjum um menntun, og þá
um leið, hve lítið er lagt upp
úr sjálfsmenntun, sem er þó
óhrekjanlegasta vitnið um
menntunarþorsta og manndóm
til að svala honum.
Allar ljóðatilvitnanir í eftir-
farandi þáttum þjóna ákveðnu
marki og mega ekki missast.
Þær eru eldri Iesendum til upp-
rifjunar, hinum yngri til skiln-
ingsauka á menningarlífi, sem
virðist órafjarlægt menningar-
legri vélvæðingu nútímans.
við erfiði, svo sem hægt er
hún var að alast upp, og n„ . hún
hafa notið þess í ýmsu að hún var
yngst. Þá var hún og einstakt skýr-
leiksbarn og skemmtilega skapi
farin, miðað við það, er þá gerðist.
Móðir min, Margrét, sem var tdu
árum eldri en Maren, lét sér eink-
ar annt um hana, er ekki ólíklegt,
að hið ríka móðureðli hennar hafi
mjög beinzt að Mörsu litlu.
Það fór saman, að Maren var
hneigð til mennta og vel fallin til
náms, hvort heldur var í bóklegum
eða verklegum greinum. Hún var
bróðnæm og minnug á það, sem
Þórunn Elfa Magnúsdóttir
hún las, sérlega vel verki farin og
áhugasöm um kunnáttu í hverju
því, er hún vann að. Hygg ég, að
það hafi verið heitasta bernsku- og
æskuþrá hennar að mennta sig svo
vel sem framast mátti verða
Það var einkennandi fyrir alda-
mótakynslóðina, er sá hilla undir
meiri menntunarmöguleika en áð-
ur voru fyrir hendi, að vilja læra
sem flest, væri námið ekki skorð-
að við ákveðna yfirferð námsgreina
í margra ára skóla. Maren var ekki
aðeins mótuð af þessum hugsunar-
hætti heldur var gáfnafar hennar
einnig fjölbreytt. Hún vildi komast
yfir að læra bókleg fræði, fata-
saum, hannyrðir og orgelspil.
Meðan hún var í föðurgarði,
kornung, var hún um tíma hjá
kirkjuorganista, er mig minnir fast
lega að hún nefndi Bjarna, hjá
honum lærði hún undirstöðuatriði
orgelleiks, en er heim kom var
ekkert hljóðfærið, og ekki mun
hafa verið fyrir hendi áhugi til að
afla þess, enda mun Maren þá hafa
séð fram á, að hún mundi ekki
ílendast heima. Síðustu ár sín 1
föðurgarði var Maren á Ytri-
Skeljabrekku í Andakíl. Styrk til
náms mun hún engan hafa fengið
og sjálf hafði hún ekki boimagn
til að standa straum af skólanámi.
Einsýnt er, að hún hefði þurít að
stunda nám við Flensborgarskóla
eða annan skóla sambærilegan, er
veitt hefði henni réttindi til starfa,
sem ekiki reyndu verulega á lík-
FYRSTI ÞÁTTUR
MAREN
þjóðlífsþættír
796
T I M I N N — SUNNLDAGSBLAÐ