Tíminn Sunnudagsblað - 31.10.1971, Side 9

liann hefur ekki glatað þeirri
byltingarhugsjón sem hann að-
hylltist ungur. Hafi einhverjir
lesendur vænzt endurskoðun-
arrits, eins konar Skáldatíma
Kristins E. Andréssonar, verða
þeir fyrir vonbrigðum. Hann
minnir á að eftir uppljóstranir
Krústsjovs um misferli Stalíns
1956 liafi á Vesturlöndum ver-
ið þyrlað upp miklum haturs-
áróðri gegn kommúnismanum:
„Hina fávíslegustu einföldun á
stjórnartímabili Stalíns át hver
eftir öðrum, og reynt var að
setja á það allt í heild glæpa-
stimpil áranna 1937—1938.
Víst flekkuðu þau skjöld sósíal-
ismans og engir fremur en sósí-
alistar tóku sér þá atburði
nærri. En hinir þrjátíu ára
valdatímar Stalíns eru engin
samfelld heild. Þeir eru merkt-
ir fórnum og blóði, eins og öll
byltingarskeið, en miklu frem-
ur eldmóði, dæmalausu hug-
rekki, þoli og hetjusigrum. Ég
er ekki með þessu að afsaka
neina þá glæpi sem bitnuðu á
saklausum, jafnvel úrvalsliði
kommúnista, þann faraldur er
geisaði á árunum 1937 —1938
og skaut aftur upp kollinum
undir ævilok Stalíns, en þar
fyrir þurfa menn ekki að Játa
það svipta sig bæði dómgreind,
minni og sögulegum skilningi á
valdaskeið Stalíns í heild, né
gildi byltingarinnar og Sovét-
ríkjanna í lífsþágu allra undir-
okaðra á jörðu“.
Þannig lítur Kristinn E. Andr-
ésson nú á málavexti: hann er
lítt fús að gera þann óvina-
fagnað að slá af fyrri boðun
sinni. Slíkt getur hver metið að
vild, en ályktun Kristins má
telja mun virðingarverðari en
sumra annarra í líkum sporum.
En hvað sem líður fræðilegu
gildi frásagna og hugleiðinga
Kristins í Enginn er eyland, er
bókin merk heimild um höfund
sinn og viðbrögð hans við tím-
ans kalli, á fjórða tug aldarinn-
ar og enn í dag. Það er svo hlut-
verk annarra manna að fylla þá
mynd sem höfundur bókarinn-
ar hefur brugðið upp og sýna
tíma rauðra penná ' frá öðrum
hliðum.
Ein og áður var vitnað til seg
ir bók þessi, Enginn er eyland,
bæði frá innlendum og erlend-
um vettvailgi rauðra penna.
Höfundur greinir frá Sovét-
vinafélagi íslands þar sem hann
gerðist formaður nýkominn frá
námsdvöl í Þýzkalandi, og
kveðst fyrst við störf sín í því
félagi hafa orðið kommúnisti.
Þá segir frá Félagi byltingar-
sinnaðra rithöfunda og ársriti
þess, Rauðum pennum. Kristinn
hafði um þessar mundir mörg
járn í eldinum, var formaður
útgáfunnar Heimskringlu, og
síðan gerðist hann oddviti Máls
og menningar og stýrði tímariti
þess félags sem tók við af Rauð-
um pennum. Af allri þessari
starfsemi er mikil saga, þótt
hér sé aðeins stuttlega greint
frá upphafi hennar. Eiga þar
hlut að máli margir ritsnjallir
menn, og segir mest í bókinni
frá Halldóri Laxness sem vænta
má. Kennir að vonum gremju
í garð Halldórs vegna sinna-
skipta hans í seinni tíð og van-
mats í Skáldatíma á stuðningi
rauðra penna á þeim árum er
hann brauzt til frama. Verður
ekki sagt að Kristinn kveði
fástar að orði en efni standa til.
Meginhluti bókarinnar er
hugleiðingar og frásagnir höf-
undar um erlend skáld og rit-
verk þeirra, hina róttæku sálu-
félaga rauðra penna á alþjóða-
vettvangi. Kristinn skýrir frá
ferli þeirra og fjallar um ein-
stök verk frá sínu sjónarmiði.
Hér koma við sögu meðal ann-
arra Ilja Erenburg, Martin And-
ersen-Nexö, Nordahl Grieg og
Ernest Hemingway. Saga hans
Hverjum klukkan glymur, er í
rauninni „safngler eða kristall
tímans“ að mati höfundar, og í
einkunnarorð hennar er nafn
ritsins sótt: „Enginn maður er
eyland, einlilítur sjálfum sér:
sérhver maður er brot megin-
landsins, hluti veraldar1. (Þýð-
ing Stefáns Bjarmans). — Þessi
orð spegla hina félagslegu af-
stöðu sem var hreyfiafl rauðra
penna og sífelld viðmiðun.
Hér er þess enginn kostur að
gera efni bókarinnar Enginn er
KRISTINN E. ANDRÉSSON
eyland nokkur skil: aðeins má
hvetja menn til að lesa hana
sjálfa. En mörgum mun að lík-
indum hugstæðast það sem hér
segir frá persónulegum kynn-
um höfundar af erlendum bók-
menntamönnum. Þar má nefna
frásögn hans um brezka skáld-
ið W.H. Auden sem kom til ís-
lands ásamt félaga sínum Mac-
Neice árið 1936. í þeirri för
varð til hin fræga bók Letters
from Iceland (íslandsbréf), svo
og kvæði Audens, Ferð til ís-
lands, sem Magnús Ásgeirsson
þýddi af mikilli snilld. Mynd
Kristins af þessu mikla skáldi
og gáfumanni er glögg og
minnileg — þótt fáum dráttum
sé dregin.
Rauðir pennar á íslandi voru
bornir uppi af alþjóðlegri
hreyfingu sósíalismans og hlutu
örvun, styrk og víðari sjón-
hring vegna tengsla sinna við
erlenda rithöfunda og mennta-
menn. En fyrir tilverknað Krist-
ins E. Andréssonar og sam-
herja hans varð sósíalisminn
um skeið voldugt afl í íslenzk-
um bókmenntum. Þótt hann
hafi sett þeim strangari skorð-
ur en sikyldi, efldi hann þær
einnig til áhrifa innan sinna
Framhald á 814. síSu.
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ
801