Tíminn Sunnudagsblað - 12.08.1972, Blaðsíða 5

en þetta kvæði. 1 4. útg. Þorlákskvers
er prentað annað kvæði með heitinu
Vítaslagur, þar sem hann lýsir lfetti-
lega freistingum hins veikara kyns,
sem hann geti ekki leyft sér að falla
fyrir eins og hann lystir, m.a. i þessu
erindi:
Hvorki má ég brosa blitt,
bjóða koss né varma,
skrúðið á þeim skoða fritt
né skartið munns og hvarma,
hönd ef brá um herðar litt,
hlaupið var i sankti Pál.
Það er nokkuð mengað mál.
Fyrir mér, já, er furðu titt
fixeruð hver átylla.
Ég má ekki ungfrúvunum dilla.
Væri sér réttast að hlaupa af landi
brott og setjast i helgan stein úti i
Frakklandi, sem hann hyggist þó ekki
gera að sinni, heldur sitja um kyrrt
heima og halda áfram að syngja stúlk-
unum lof.
Ýmislegt fleira hefur Þorlákur ort
laglegt, þótt hér verði ekki rakiö i
smáatriðum. Nefna má þó Vetrarvisur
hans, þar sem hann bendir á, að á
sama hátt og vetur fylgi sumri geti
andstreymi og sorgir komið á eftir vel-
gengni, og einnig Sumarvisur.þar sem
lýst er i laglegri mynd fegurð sumars-
ins. Einnig hefur hann ort margt fleira
af léttu og lipru tagi, svo sem orða-
leiki, kvæði með vikivakabrag, einnig
langt kvæði Um aðskiljanlegt
vináttufar i heiminum, kvæði út af
bibliunni, ýmis persónuleg kveðjuljóð,
að ógleymdum tiðavisum fyrir árin
1757-64.
Arni Böðvarsson (1713-77) fæddistað
Slitandastöðum i Staðarsveit, og stóðu
að honum góðar ættir, m.a. var hann
frændi Arna Magnússonar og afkom-
andi Arngrims lærða. Arni gekk i
Hólaskóla, og er talinn útskrifaður
þaðan 1732, en eigi að siður tók hann
aldrei prestvigslu, heldur var bóndi
alla sina ævi. Hann var tvfkvæntur, og
með siðari konu sinni bjó hann að ökr-
um i Mýrarsýslu, sem hann er að jafn-
aði við kenndur.
Arni Böðvarsson er eitt afkasta-
mesta skáld 18. aldar og eitt hinna
fyrstu, sem sáu verk eftirsig prentuð i
lifanda lifi. Hann hafði þá sérstöðu að
vera skólagenginn og allvel mennt-
aður á sinnar tiðar mælikvarða, sem
þá var fátitt um menn i alþýðustétt, og
einkum hefur hann þó verið vel að sér i
fornum islenzkum og norrænum fræð-
um, sem viða sér stað i verkum hans.
1 skáldskap hans eru rimur mestar
fyrirferðar, þó að allmikið liggi einnig
eftir hann af kveðskap annarrar teg-
undar. Af samtiðamönnum hans og
næstu kynslóðum á eftir voru verk
hans mikils metin, ekki sizt rimurnar,
og breiddust þau viða út, en eftir að
vinsældir rimna fóru að minnka á sið-
ustu öld, má heita, að meginhluti
verka hans hafi fallið i gleymsku, og
nú á dögum munu fáir kannast við
nafn þessa skálds, sem á sinum tima
var i svo miklum metum hjá þjóðinni.
Er og fátt verka hans prentað á siðari
timum, heldur liggur óútgefið i hand-
ritum. Þó hefur nýlega verið samin
um þau allmerk yfirlitsritgerð, eftir
Björn K. Þórólfsson, sem birtist fram-
an við áttunda bindi Rita Rimnafé-
lagsins, þar sem Brávallarimur Arna
eru prentaðar. Er við hana stuðzt i þvi
sem hér segir um Arna.
Af verkum Árna öðrum en rimum er
fyrst að nefna trúarkveðskap hans,
sem er allmikill að vöxtum. Eru það
fyrst og fremst sálmar, en einna for-
vitnilegast er þó trúarkvæðið Skjöldur,
hrynhend drápa um jarðvist Krists,
205 erindi og gert með Lilju Eysteins
Asgrimssonar að fyrirmynd. Fjallar
það fyrst og fremst um pinu hans, upp-
risu og himnaför, og auk þess er þar
yfirlit um sögu kristninnar til siða-
skipta. Það hefur væntanlega verið
fornfræðaáhugi Arna ásamt skáld-
metnaði hans, sem ýtt hefur undir það
sérkennilega framtak hans að yrkja
kvæði sem þetta, og var það prentað i
Hrappsey 1783 aftan við kvæöi Jóns
Þorlákssonar, en aldrei siðan, enda
varla á færi nema höfuðskálda að ráð-
ast i slikt stórvirki og leysa það af
hendi svo, að lifvænlegt geti orðið.
Þá hefur Arni einnig ort nokkur erfi-
ljóð og brúðkaupskvæði, og sömuleiðis
er hann með óhlifnustu háð- og niö-
skáldum 18. aldar. Meðal þeirra, sem
urðu fyrir barðinu á niði hans, var
Halldór Brynjólfsson Hólabiskup, en
eitt skæðasta verk sitt þeirrar teg-
undar orti hann þó til varnar góðvini
sinum, Jóni Árnasyni sýslumanni. Jón
hafði svarið fyrir barn, sem honum
var eignað, en um það var ort háð-
kvæðið Greifarima eða Rima af greif-
anum Stóide.að þvi er talið er af Þor-
steini Bárðarsyni i Vogatungu i Leir-
ársveit. Þeir Arni og Gunnar Pálsson
tóku báðir upp hanzkann fyrir Jón,
Gunnar með kvæðinu Grimuflétta, en
Arni með Arinseidi römmu niðkvæði
þar sem höfundi er sagt óþyrmilega til
syndanna fyrir athæfi sitt. Ýmis fleiri
niðkvæði hefur Arni og ort um ein-
staka menn, en einnig segir hann
hreppstjórum óþyrmilega til synd-
anna i kvæðinu Hreppstjóraháttur og
ber þeim á brýn flesta lesti.
Þá hefur hann og ort fjöldamargt i
vinsamlegum og gamansömum tón, og
mun einna þekktast af þvi vera hin al-
kunna visa, sem til er i breytilegum
afbrigðum, en hljóðar svo i gamalli
heimild.:
Ég vildi að sjórinn yröi að mjólk,
undirdjúpin að skyri,
fjöll og hálsar að floti og tólk,
frónið að kúasmjöri.
Uppfyllist óskin min,
allt vatn að brennivin,
akvavit áin Rin,
eyjarnar tóbaksskrin,
Grikkland að grárri meri.
Þá hefur Arni ort talsvert af ásta-
kvæðum og ástavisum, og er þar á
meðal þessi, sem honum er eignuö i
ungum heimildum:
Ætti ég ekki, vifa val,
von á þinum fundum,
leiðin eftir Langadal,
löng mér þætti stundum.
Ef Arni hefur ort þessa visu, er hún
án efa ein mesta perlan i þvi mikla
magni kveðskapar, sem eftir hann
liggur.
Lika má nefna i þessu sambandi
kvæðið tslands kvenna lof, hrynhenda
drápu, 42 erindi, þar sem Arni ber hið
mesta lof á kvenþjóðina á íslandi.
Einnig hefur hann ort talsvert um
fornnorræn efni, og m.a. kvæðaflokk
út af Hálfs sögu og Hálfsrekka auk
úlfarsdrápu* en það kvæði er ort upp
úr rimu. Loks hefur hann ort nokkuð
um fugla og veðráttu, auk ýmislegs
annars I gamansömum tón.
Þá er og að nefna Skipafregn, sem
Arna var lengi eignað, en Björn K.
Þórólfsson hefur leitt rök að i áöur-
nefndri ritgerð sinni, að sé ekki verk
hans, heldur séra Gunnlaugs Snorra-
sonar á Helgafelli. Er það lipurt
gamankvæði, þar sem m.a. er lýst
mönnum aðþrengdum af tóbaksleysi,
sem hraða sér I kaupstað, þegar þar
fréttist af skipskomu, og drykkjuskap
þeirra á heimleiðinni. Gamansemin er
græskulaus og lýsingin á hátterni
þeirra kumpánanna hnitmiðuð, sem
vafalaust veldur þvi, að þetta hefur
orðið eitt viðkunnasta kvæöi, sem hér
er varðveitt frá 19. öld.
Rimnagerðin er þó vafalitið sá þátt-
ur I skáldskap Árna, sem hvaö mesta
frægð hefur skapað honum í lifanda
lifi, enda er hann afkastamesta rlmna-
skáld 18. aldar, og eru rimur hans
taldar 223 I 19 flokkum. Af þeim voru
fernir prentaðir um hans daga, og
fyrst Rímur af Þorsteini uxafæti. Þær
rimur gaf Ölafur Ölavius út I Kaup-
mannahöfn 1771, og er sú útgáfa merk
fyrir þá sök, aö það var I fyrsta skipti,
sem veraldlegar rimur voru prentaöar
aðhöfundi lifandi, auk þess sem ekki
höfðu áöur verið prentaðar verald-
legar rimur, ef frá eru taldar Rimur af
Karli og Grimi Svíakonungum og af
557
Sunnudagsblað Tímans