Morgunblaðið - 16.06.2004, Blaðsíða 33

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. JÚNÍ 2004 33
veginn fyrir slíkt? Hversvegna hef-
ur hann ekki hafið umræðu og gert
tillögur að reglugerð um málskots-
réttinn ef hann telur að þetta eigi
rétt á sér? Ég held að einföld skýr-
ing sé á þessu. Hún er einfaldlega
sú að Ólafur Ragnar Grímsson ætl-
aði aldrei að nota þetta, en taldi sig
ekki geta skorast undan því að
ganga erinda kosningastjóra síns
og fjárhagslegra bakhjarla, þeirra
sem komu honum í embættið fyrir
átta árum. Forsetinn hefur selt sig!
Ef forsetar ganga kaupum og
sölum eins og Ólafur Ragnar
Grímsson, grefur það undan emb-
ætti þeirra og lýðræðinu. Á
skömmum tíma getur slíkt leitt til
alvarlegrar upplausnar og stjórn-
arkreppu í landinu. Ólafur veit
þetta líklegast alltsaman, og
kannski er það skýringin á þeirri
fáránlegu uppákomu forsetans að
hlaupa undan mótframbjóðanda
sínum á 150 km hraða, hendast í
loftköstum inn á skrifstofu og
laumast síðan út um bakdyrnar
eins og Ólafur gerði þegar ég
reyndi að ná persónulega tali af
honum eftir að hafa ítrekað sent
bréf og hringt til að fá svar hans
um kappræðuþátt í sjónvarpi. Ég
sá enga ástæðu til að bera erindi
mitt við forsetann upp við lögmann
Norðurljósa eins og skrifstofustjóri
forsetaembættisins lagði til þegar
hann fór undan í flæmingi um svar
við erindinu.
Ég vil virkara lýðræði með eft-
irfarandi hætti:
Ríkisráðið. Ég tel ótækt að for-
setinn sé meira og minna fjarver-
andi þegar haldnir eru ríkisráðs-
fundir. Slíka fundi tel ég mikilvæga
fyrir stjórnsýslu landsins og í dag
er hægt að nota nútímatækni til að
forsetinn geti ávallt verið við-
staddur. Ríkisráðið er vettvangur
fyrir forsetann að ræða við fram-
kvæmdarvaldið og veita þannig
nauðsynlegt aðhald án þess að
valda úlfúð og stjórnarkreppu í
landinu. Hér er textinn um rík-
isráðið úr forsetasamningnum sem
ég lagði fram er ég kynnti fram-
boðið sl. febrúar og sem birtur er á
www.forsetakosningar.is: ‘Ný lög
skulu lögð fyrir forsetann á fund-
um ríkisráðs. Í þeim tilfellum sem
forsetinn er staddur erlendis þegar
halda þarf ríkisráðsfundi, mun for-
setinn leitast við að nota nútíma-
fjarfundartækni til þátttöku í við-
komandi fundi og þannig tryggja
að forsetinn sé sá öryggisventill
fyrir þjóðina sem ætlast er til í
stjórnarskrá lýðveldisins hvað
varðar gildistöku nýrra laga frá Al-
þingi eða ríkisstjórn.’
Virkara lýðræði og neitunarvald.
Ég vil þróa lýðræðið. Ég tel neit-
unarvald forseta mikilvægt, en að-
eins ef því er beitt eftir að mark-
visst þróunarferli hefur átt sér stað
í samvinnu við Alþingi. Slíkt þróun-
arferli myndi m.a. fjalla um breyt-
ingar á stjórnarskrá eða lög/
reglugerð um hvernig beita skuli
ákvæðum stjórnarskrár um mál-
skotsrétt. Útilokað er að beita
þessu valdi nema um það gildi
skýrar reglur.
Forseti getur haft frumkvæði að
umræðu um að þróa slíkar reglur
eða lög sem Alþingi myndi síðan
setja til að samræma þau sjón-
armið sem eru uppi um málskots-
rétt. Það verður að vera skýrt
hvert er hlutverk forseta Íslands
varðandi lagasetningar og sátt um
málskotsréttinn meðal þjóðarinnar
og Alþingis. Ótækt er að málskots-
rétturinn sé notaður eins og eitt-
hvert stríðssverð gegn Alþingi eða
lottóspil sem byggist á geðþótta-
ákvörðunum eins manns eða þrýst-
ingi frá einstökum fjársterkum
bakhjörlum og einkavinum forseta
eins og nú hefur gerst.
Hér er textinn úr forsetasamn-
ingnum sem ég lagði fram í febr-
úar um þetta mál:
‘Forsetinn skal stuðla að virku
lýðræði á Íslandi og þjóðinni verði
gefinn kostur á aukinni þátttöku
með þróun á beinu lýðræði með
nútíma tækni. Forsetinn skal nota
neitunarvaldið til að leggja umdeild
mál fyrir þjóðina til úrskurðar telji
hann að viðkomandi lagasetning sé
á skjön við meirihlutavilja þjóð-
arinnar.’ Mikilvægt er að átta sig á
því að ég er tala um þróun til beins
lýðræðis. Ég vil fá í gang víðtæka
umræðu og undirbúningsvinnu í
góðri samvinnu við Alþingi og
framkvæmdarvaldið um þessi atriði
eins og ofan er rakið. Hefði ég set-
ið sl. átta ár sem forseti, væri búið
að koma á stað slíku frumkvæði
forseta í þeim tilgangi að fá skil-
greind réttindi og skyldur embætt-
isins um málskotsréttinn. Þá væru
í dag allir með það á hreinu við
hvaða tækifæri og með hvaða hætti
forseti Íslands gæti eða ætti að
beita málskotsréttinum. Þannig
gætu flestir orðið sáttir með mál-
skotsréttinn sem eðlilegan hluta í
nútíma stjórnkerfi landsins.
Ísland fyrirmynd friðar
Hér skulum við byrja á textanum
úr forsetasamningnum sem ég
lagði fram í febrúar: ‘Forsetinn
mun hafa frumkvæði að því að
kynna einstaka sögu íslensku þjóð-
arinnar sem fyrirmynd friðar á al-
þjóðlegum vettvangi og stofna til
víðtæks alþjóðlegs samstarfs um að
á Íslandi rísi þróunarstofnun lýð-
ræðis og stjórnstöð alþjóðlegs frið-
argæsluliðs er geri einstökum þjóð-
um mögulegt að leggja niður heri
sína og gera varnarsamninga við
hið alþjóðlega friðargæslulið.’
Við stöndum gagnvart stærsta
tækifæri Íslandssögunnar. Forseti
Íslands gæti valdið straumhvörfum
á alþjóðavettvangi í friðarmálum
fái ég tækifæri til að gegna emb-
ættinu næstu árin. Víðtækur stuðn-
ingur er við þessar hugmyndir
meðal fremstu fræðimanna og
frammámanna friðarmála í heim-
inum eins og sjá má af heimsókn-
um dr. Dietrich Fischer prófessor
við friðarháskólann í Austurríki,
dr. Johan Galtung sem er höfundur
handbókar Sameinuðu þjóðanna í
friðarsamningum og stuðnings-
greinum sem okkur hafa borist
m.a. frá Oscar Arias Sanches frið-
arverðlaunahafa Nóbels og fyrrum
forseta og núverandi forseta-
frambjóðanda Costa Rica. Allir
hafa þessir aðilar kynnt sér hug-
myndafræði mína um að á Íslandi
rísi þróunarstofnun lýðræðis og á
Keflavíkurflugvelli stjórnstöð al-
þjóðlegrar friðargæslu Sameinuðu
þjóðanna. Þeir hafa allir verið sam-
mála því að við Íslendingar eru í
einstakri sérstöðu að boða nýja
hugmyndafræði í friðarmálum á al-
þjóðavettvangi vegna sögu okkar
um það sem hér gerðist á Alþingi
árið 1000 og vegna þess að Íslend-
ingar hafa aldrei rekið eigin hernað
heldur leyst varnarmálin með
samningum við annan aðila. Þetta
er fyrirmyndin að því hvernig aðrir
gætu leyst sín varnarmál með
samningum við hið nýja alþjóðlega
friðargæslulið sem stjórnað yrði
frá Keflavíkurflugvelli.
Stundum hefur verið nefnt við
mig að óraunhæft sé að forseti lít-
illar þjóðar eins og Íslendinga geti
breytt heimsmyndinni. M.a. kom
þetta fram í viðtali við annan for-
setaframbjóðanda í Kastljósi fyrir
nokkrum vikum. Hinsvegar benti
prófessor Dietrich Fischer á í
Kastljós-upptöku hjá RÚV á skýr
dæmi um hve raunhæfar þessar
hugmyndir mínar eru og þá mögu-
leika sem myndu skapast yrði ég
kjörinn forseti. Því miður var mál-
flutningur dr. Fischer ritskoðaður
af RÚV og meirihluti viðtalsins,
þar með öll atriði um forsetaemb-
ættið, klipptur út áður en viðtalið
fór í loftið.
Fischer lýsti því að hug-
myndafræði mín sé alls ekki óraun-
hæf og nefndi fordæmi fyrir því að
forsetar lítilla þjóða hafi valdið
straumhvörfum í friðarmálum. Þar
nefndi hann sérstaklega að árið
1973 bauð forseti Finnlands, Urho
Kekkonen, öllum ríkisstjórnum í
Evrópu til ráðstefnu í Helsinki um
öryggi og samvinnu í Evrópu, sem
stóð til 1975, og undirbjó jarðveg-
inn fyrir endalok kalda stríðsins.
Þetta varð upphafið að Öryggis- og
samvinnustofnun Evrópu. Þá benti
hann á að árið 1986 fundaði forseti
Costa Rica, Oscar Arias Sanchez,
með öðrum forsetum Mið-Ameríku
og gerði samkomulag sem und-
irritað var af öllum forsetunum,
sem endaði Contra-stríðið í Nic-
aragua, og varð að grundvelli ann-
arra svipaðra friðarsáttmála í El
Salvador og Guatemala.
Einnig var áhugavert að heyra
Johan Galtung um hugmyndafræði
mína og forsetaembættið á fyr-
irlestri í Háskóla Íslands. Johan er
af mörgum álitinn upphafsmaður
nútímafriðarrannsókna og er ákaf-
ur stuðningsmaður við framboð
mitt. Þrátt fyrir að fyrirlesturinn
var haldinn í tilefni forsetakosn-
inga, sáu fjölmiðlar því miður ekki
ástæðu til að fjölmenna og því fékk
þjóðin litlar upplýsingar um efni
hans. Morgunblaðið birti smá-
klausu í eindálki og þar sem þessi
merki fræðimaður vakti m.a. at-
hygli á því að Vigdís Finn-
bogadóttir, fyrrverandi forseti Ís-
lands, og Mary Robinson,
fyrrverandi forseti Írlands, hefðu í
sínum málflutningi á alþjóðavett-
vangi lagt áherslu á m.a. kvenrétt-
indi og mannréttindi almennt. Þá
nefndi hann nokkur dæmi um það
hvernig forseti Íslands gæti stuðlað
að friði í heiminum. Til dæmis gæti
hann haft frumkvæði að því að
ræða við stríðandi fylkingar í deil-
um Ísraela og Palestínumanna og
staðið að ráðstefnu í þeim heims-
hluta um öryggi og samvinnu. Þá
nefndi hann einnig það að Íslend-
ingar gætu t.d. tekið sér fyrrver-
andi forseta Finnlands, Urho
Kekkonen, til fyrirmyndar, en
hann hefði haldið ráðstefnu um ör-
yggi og samvinnu árið 1973 í Hels-
inki. Á þeirri ráðstefnu hefði verið
lagður grunnur að endalokum
kalda stríðsins.
Ég og samstarfsaðilar mínir í
friðarhreyfingunni um allan heim
bíða eftir því að íslenska þjóðin
vakni upp og kannist við hlutverk
sitt. Vegna þess hvernig RÚV kom
í veg fyrir að boðskapur minn bær-
ist þjóðinni með ritskoðun, tel ég
mikilvægt að endurtaka hér að
hluta það sem Dietrich Fischer
sagði í viðtali við Morgunblaðið ný-
lega:
Lítil ríki í mun betri aðstöðu til
að beita sér fyrir friði því ekki sé
hægt að tortryggja vilja þeirra og
segja þau beita sér í þágu heims-
valdastefnu öflugra og stærri ríkja.
Ísland sé eitt þeirra ríkja sem haf-
in eru yfir þá tortryggni. Einnig sé
mikilvægt að Íslendingar hafi aldr-
ei stofnað her.
„Af þeim sökum tel ég að Ástþór
Magnússyni takist mun betur að
vinna að friði í heiminum sem for-
seti Íslands en stjórnandi Friðar
2000,“ segir Fischer. Ástþór eigi að
beita sér sem forseti fyrir lýðræð-
isþróun í heiminum og frjálsum
kosningum, hvetja til samræðna
milli stríðandi fylkinga og stöðva
sölu og flutning vopna. Þessi atriði
hafi leitt til friðar víða um heim.
Forseti Íslands eigi að leita eftir
samstarfi við forystumenn Norður-
landanna og annarra ríkja sem
vilja beita sér fyrir friði í heim-
inum.’
Þá segir í grein Morgunblaðsins:
Hann er sannfærður um að Ástþór
geti framfylgt stefnumálum sínum
á áhrifaríkan hátt nái hann kosn-
ingu. Nefnir hann sérstaklega hug-
mynd Ástþórs að stofna miðstöð
fjölþjóðlegs friðargæsluliðs á Kefla-
víkurflugvelli, sem ekki einungis
verndar Ísland heldur önnur smá-
ríki gegn árlegri þóknun. Það kosti
mun minna fyrir hvert land að
leggja fjármagn til slíkrar frið-
argæslu í stað þess að halda uppi
eigin herafla.
Dietrich Fischer segir einnig vel
við hæfi að stofna hér á landi al-
þjóðlega þróunarstofnun lýðræðis
enda rík lýðræðishefð á Íslandi og
eitt elsta þjóðþing heims. „Á með-
an fólk talar saman skýtur það
ekki hvert annað. Það er mikilvæg
grundvallarregla. Finnist fólki að
hlustað sé á það er það tilbúið að
finna sameiginlega lausn og mála-
miðlun á deilum sínum. Ef fólki
finnst það hunsað og ekki hlustað á
sjónarmið þess grípur það til
vopna,“ segir hann. Stuðla ætti að
fyrirbyggjandi aðgerðum, áður en
stríð brestur á, með samræðum á
milli deiluaðila. Slík aðferð feli líka
í sér mun minni tilkostnað og færri
mannslíf. Íslendingar gætu sett á
laggirnar alþjóðlega sáttamiðstöð,
boðið deiluaðilum á einstökum
átakasvæðum til viðræðna og beint
málinu í farsælan farveg þar sem
sáttasemjari aðstoðar við að finna
viðunandi lausn.
Atvinnu- og tekjuskapandi
forsetaembætti
Ljóst er að sú umfangsmikla starf-
semi sem ég vil sem forseti Íslands
stuðla að hér á landi mun skapa
mikla atvinnu og gjaldeyristekjur
fyrir þjóðarbúið. Þannig mun þjóð-
in með mig sem forseta fá margfalt
til baka þann kostnað sem nú er af
embættinu. T.d. myndi starfsemi
alþjóðlegrar friðargæslu á Kefla-
víkurflugvelli auðveldlega leysa úr
þeim atvinnuvanda sem upp er að
koma á Suðurnesjum vegna brott-
farar bandaríska herliðsins. Um-
svifin á Keflavíkurflugvelli myndu
margfaldast í við slíka starfsemi.
Ég tel að ég geti leyst verk mín
sem forseti Íslands vel af hendi fái
ég til þess traust þjóðarinnar og tel
að mér muni reynast það létt verk
að vinna hefðbundin verk forseta
jafnframt því að styðja við bakið á
helstu atvinnuvegum í útrás þeirra
erlendis. Ég mun jafnframt með
stuðningi helstu fræðimanna og
frumkvöðla heims í friðarmálum ná
árangri við að byggja Ísland upp
sem alþjóðlega miðstöð friðarmála.
Í hlutverki mótmælandans
Nauðsynlegt er að almenningur
skynji muninn á því að vera í hlut-
verki forseta eða hlutverki forystu-
manns grasrótarsamtaka. Und-
anfarin ár hef ég oft gegnt
hlutverki mótmælandans í starfi
mínu fyrir Frið 2000. Þannig hef
ég orðið að nota ýmsar óhefð-
bundnar aðferðir til þess að vekja
athygli á málstað samtakanna. Ís-
lendingar eru ekki mjög vanir
slíkri aðferðarfræði, þótt þær séu
algengar erlendis. Þannig hafa t.d.
stór erlend grasrótarsamtök notað
ýmsar uppákomur og mun róttæk-
ari en ég hef gert, til að koma mál-
efnum sínum á framfæri. Stað-
reyndin er einfaldlega sú að
fréttatilkynningar frá slíkum sam-
tökum komast yfirleitt ekki á prent
eða í loftið nema notuð sé leikræn
tjáning.
Þannig var það t.d. þegar ég
flaug til Bagdad jólin 1996. Með
því að „pakka“ boðskapnum inn í
jólapakka og nota jólasveininn með
slagorðunum ‘Hættið að drepa
börnin mín’ tókst okkur að komast
í nær alla helstu fjölmiðla heims og
þannig hjálpa til við að ýta mót-
mælaöldu sem þegar gerjaði á net-
inu upp á yfirborðið víða um heim
með þeim árangri að hundruð þús-
unda manns risu upp í mótmælum
gegn fyrirhuguðu Persaflóastríði.
Ekkert varð úr þeirri alþjóðlegu
samstöðu sem Clinton var þá að
reyna að fá um nýtt Persaflóastríð
1997. Ég fékk mannúðarverðlaun
grísku rétttrúnaðarkirkjunnar eftir
tilnefningu UNESCO fyrir uppá-
tækið en skammir hjá utanrík-
isráðuneytinu sem sagðist sjálft
hafa fengið orð í belg frá starfs-
bræðrum sínum í Bandaríkjunum.
Á sama hátt notaði ég leikræna
tjáningu þegar reynt var að þagga
niður í mér og fá mig dæmdan til
margra ára fangelsisvistar fyrir að
vekja athygli á þeirri augljósu
hættu sem myndi skapast ef flutt
yrðu vopn og hermenn til Íraks-
stríðs með íslenskum flugvélum.
Áður reyndi lögreglan að hræða
mig með 16 ára fangelsi drægi ég
ekki viðvörun mína til baka. Sem
betur fer tókst mér að stöðva það
brjálæði að Icelandair flugvélar
væru notaðar, því þegar málið
komst í fjölmiðla með öllum þeim
látum sem mér tókst að skapa í
kringum það, virtust menn sjá að
sér og drógu í land. Aðeins eru
nokkrir dagar síðan viðvörun barst
um yfirvofandi hryðjuverk gegn
þeim vestrænu flugfélögum sem
tóku þátt í þessum aðgerðum.
Ég vona að þjóðin hafi þá skyn-
semi til að bera að skilja þá stað-
reynd að ég greip til leikrænnar
tjáningar að vel íhuguðu máli eftir
að ljóst var að aðrar aðferðir
dugðu ekki til að fá nauðsynlega
umfjöllun í fjölmiðlum. Þeir ein-
faldlega mættu ekki og reynt var
að þegja málið í hel. En uppá-
komurnar trekktu eins og góð leik-
sýning þrátt fyrir að fjölmiðlar
reyndu síðan að draga úr áhrifum
mótmæla minna og gera mig ótrú-
verðugan með ýmiskonar skítkasti.
Var ég m.a. kallaður ‘þorpsfífl’ af
Fréttablaðinu. En eins og gefur að
skilja var þetta mál og þau fleiri
hundruð skjöl sem ég fékk hins-
vegar aldrei að leggja fram í rétt-
arhaldinu allt hið vandræðalegasta
fyrir ríkisstjórnina og flugfélögin.
Að sjálfsögðu ætti ég ekki að
þurfa að taka það fram, en geri
það samt, að slíkar leikrænar tján-
ingar tilheyra hlutverki grasrót-
arsamtaka en yrðu ekki á dagskrá
hjá mér sem forseti Íslands. For-
seti á greiðan aðgang að fjöl-
miðlum um allan heim og þarf sem
betur fer ekki að notast við slíkar
aðferðir til að koma málefnum sín-
um á framfæri.
Aðgengi að fjölmiðlum
Það er engu líkara en margra mán-
aða barátta mín fyrir jöfnum að-
gangi að fjölmiðlum til að kynna
stefnumál forsetaframboða, ganga
mín um hálfa Reykjavík á fund rit-
stjóra Morgunblaðsins með risa-
vaxið spjald með úrklippum úr
blaðinu, ítrekaðar beiðnir í meira
en þrjá mánuði til ÖSE um að
hingað verði sendir alþjóðlegir eft-
irlitsmenn vegna mismununar fjöl-
miðla gagnvart framboðum, kvart-
anir til útvarpsstjóra og
útvarpsréttarnefndar út af mis-
munun og ritskoðun hjá RÚV og
eltingarleikur við sitjandi forseta
Ólaf Ragnar Grímsson um að mæta
mér í opnum kappræðum á jafn-
réttisgrundvelli hafi farið framhjá
pistlahöfundi.
Ekki stendur á mér að fjalla á
málefnalegum grundvelli um
stefnumál framboðs míns til emb-
ættis forseta Íslands. En ég ætlast
til að Morgunblaðið verði þá við
þeim umkvörtunum sem ég hef
ítrekað sent blaðinu, og birti þetta
efni frá mér með jöfnu vægi og
umfjöllun blaðsins um framboð
Ólafs Ragnars Grímssonar til end-
urkjörs. Daginn eftir framboð-
stilkynningu forsetans birti blaðið
stóra frétt á forsíðu og fleiri síður
inn í blaðinu þar sem rakin voru
stefnumál forsetans og hugmyndir
um framtíð embættisins. Einnig
gerði Morgunblaðið viðamikla út-
tekt á embættisverkum forsetans
með fjölda glansmynda af honum
og eiginkonum hans og spannaði
þetta kynningarefni um forsetann
nær þrjátíu síður í tímariti Morg-
unblaðsins.
Morgunblaðið skrifaði í mars
leiðara um forsetakosningarnar í
Rússlandi og lýsti yfir áhyggjum af
lýðræðisþróun þar í landi. Ég hef
bent ritstjóra Morgunblaðsins á að
þetta sé að kasta steinum úr gler-
húsi, því hér á landi er ástandið
verra ef eitthvað er. Hversvegna
fæ ég t.d. ekki samsvarandi tæki-
færi og Ólafur Ragnar Grímsson til
að kynna mig sem frambjóðanda
og mín stefnumál í fjölmiðlum hér?
Lesendum er bent á að lesi þeir
þessa grein frá mér sem eitthvert
hálffalið efni í blaðinu á meðal inn-
sendra greina og ef blaðið verður
ekki við þeirri áskorun að vekja at-
hygli lesenda á þessari grein með
álíka inngangsgrein á forsíðu
Morgunblaðsins og gert var fyrir
Ólaf Ragnar Grímsson er hann
kynnti sitt framboð, má lesendum
vera ljóst að hugur fylgir ekki máli
hjá ritstjórn blaðsins að fjalla með
jöfnum hætti um öll framboðin. Við
skulum vona að eftir það ágæta
Reykjavíkurbréf sem birtist um
helgina að bragarbót verði nú á
þessu og Morgunblaðið kynni mitt
framboð fyrir lesendum blaðsins
þannig að þeir öðlist meiri skilning
á því um hvað framboð mitt snýst
og hvernig ég gæti sem forseti orð-
ið sameiningartákn þjóðarinnar á
friðarstóli á Bessastöðum. Ég gæti
einnig sem forseti Íslands valdið
straumhvörfum á alþjóðavettvangi í
friðarmálum með atvinnuskapandi
tækifærum sem okkur bjóðast.
Höfundur er forsetaframbjóðandi.