Morgunblaðið - 16.06.2004, Blaðsíða 36

MINNINGAR
36 MIÐVIKUDAGUR 16. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
✝ GuðmundurÁgústsson fædd-
ist í Bolungarvík 2.
febrúar 1939. Hann
lést á heimili sínu í
Reykjavík laugar-
daginn 5. júní síðast-
liðinn. Foreldrar
hans voru Sigurður
Ágúst Elíasson, f. 28.
ágúst 1895, d. 13.
sept. 1969, kaupmað-
ur og yfirfiskmats-
maður á Vestfjörðum
og síðar á Norður-
landi, og Valgerður
Kristjánsdóttir, f. 21.
nóv. 1900, d. 29. maí 1963, hús-
freyja. Systkini Guðmundar eru
Unnur, f. 29. maí 1921, d. 1. maí
1924; Rannveig, f. 22. apríl 1925, d.
2. ágúst 1996; Helga, f. 5. okt.
1926; Guðrún, f. 27. júlí 1929; Elí-
as, f. 17. nóv. 1932; Olga, f. 29. júlí
1935; Ásgerður, f. 12. ágúst 1941;
og Auður, f. 18. júní 1944.
Guðmundur kvæntist í Berlín
28. maí 1963 Moniku Maríu Karls-
dóttur frá Zeulenroda í Thüringen
í Þýskalandi, f. 24. sept. 1941, hag-
fræðingi. Foreldrar hennar voru
Emil Walther Karl, f. 4. mars 1908,
d. 7. jan. 1979, og Charlotte
Eleonore, fædd Mollenhauer, f. 31.
mars 1912, d. 10. júní 1980. Börn
Guðmundar og Moniku eru: 1)
Kristján, f. 1. ágúst 1964, verk-
fræðingur, búsettur í Reykjavík,
sambýliskona hans er Þóra Mar-
grét Pálsdóttir, sálfræðingur, f.
31. jan. 1970, börn þeirra eru Lara
Valgerður, f. 7. sept. 1997 og Þór
Valgarð, f. 15. júní 2001. 2) Stefán
Ásgeir, f. 28. feb. 1969, M.A. í
menningarsögu Rómönsku-Amer-
íku, búsettur í Reykjavík, sam-
býliskona hans er Védís Skarphéð-
insdóttir, f. 30. júní 1959, ritstjóri.
3) Katrín, f. 26. maí 1973, sam-
eindalíffræðingur, búsett í Lond-
on, sambýlismaður hennar er
Haukur Valgeirsson, f. 10. nóv.
1972, tölvunarfræðingur.
Guðmundur ólst upp á Ísafirði
og Æðey í Ísafjarð-
ardjúpi, en flutti 10
ára gamall til Akur-
eyrar þar sem hann
lauk gagnfræða-
skólaprófi. Hann
lauk stúdentsprófi
frá Menntaskólanum
í Reykjavík 1959 og
sama ár flutti hann
til Berlínar, þar sem
hann lauk diplom-
prófi í þjóðhagfræði
við Hochschule für
Ökonomie árið 1964.
Eftir heimkomu að
loknu háskólanámi
starfaði Guðmundur hjá Alþýðu-
sambandi Íslands árin 1965–71. Á
þeim tíma sinnti hann einnig störf-
um stundakennara í stærðfræði
við Kennaraskóla Íslands 1967–70
og við framhaldsdeild Samvinnu-
skólans 1975–78. Frá 1970 til 1985
var hann stærðfræðikennari við
Menntaskólann við Hamrahlíð, að-
allega við öldungadeild. Árið 1985
réðst hann sem aðstoðarbanka-
stjóri Alþýðubankans og gegndi
þeirri stöðu til ársins 1989. Árin
1990 til 1996 var hann útibússtjóri
hjá Íslandsbanka. Fyrstu þrjú árin
í útibúi bankans við Laugaveg 31
og seinni þrjú árin við Dalbraut.
Síðustu starfsár sín vann hann hjá
Lánaeftirliti Íslandsbanka á
Kirkjusandi. Hann lét af störfum
vorið 2003. Guðmundur gegndi
ýmsum félags- og trúnaðarstörf-
um. Hann var í vinnumálanefnd
ríkisins 1973–1988, í stjórn Iðnað-
arbankans hf 1972–1975, stjórn
KRON 1973–1976, í í stjórn Norð-
urstjörnunnar hf 1973–75 og Glits
hf 1976–80. Einnig gegndi hann
stöðu endurskoðanda Sparisjóðs
vélstjóra 1975–79. Guðmundur var
formaður Alþýðubandalagsins í
Reykjavík 1967–1969 og 1977–
1978, og gegndi ýmsum störfum á
vegum þess.
Útför Guðmundar fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
Veiztu, ef þú vin átt,
þann er þú vel trúir,
og vilt þú af honum gott geta
geði skaltu við þann blanda
og gjöfum skipta,
fara að finna oft.
(Úr Hávamálum.)
Fyrir réttu ári stóð hann á tíma-
mótum. Hann kvaddi okkur vinnu-
félagana og við fundum fyrir söknuði,
en sjálfur var hann fullur tilhlökk-
unar, e.t.v. örlítið kvíðinn. Það var
komið að starfslokum og að njóta
þess frítíma sem áunnin eftirlauna-
réttindi veittu honum. Njóta sam-
vista við fjölskylduna, einkum barna-
börnin. Sumarið fór í hönd og það
voru skipulögð mörg ferðalög, til
vina og kunningja í Þýskalandi og til
ókunnra stranda. Hann nýtti tímann
vel og ferðalögin stóðu langt fram á
haust. Við héldum sambandi, fréttum
af honum í Havana og Dublin og við
samglöddumst honum, en söknuðum
þess að hann hafði ekki tíma til að
ganga með okkur í hádeginu eins og
við höfum gert sl. 12 ár. Það stóð til
bóta, héldum við.
En í byrjun þorra kom svo fréttin
og tíminn stóð kjur. Okkur var spurn.
Hvers vegna?
Mikill ógnvaldur lagði til þessa
vinar okkar og félaga. Og lagið
stefndi á hann miðjan, það var
krabbameinið. Nú reið á að ná vopn-
um sínum. Gera eins og fornmenn-
irnir, æða fram mót ógnvaldinum.
Berjast um á hæl og hnakka. Og ógn-
valdurinn mælti: „Far þú eigi til, Álf-
ur,“ sagði hann, „þú hefur haus þunn-
an en ég öxi þunga.“ (Eyrbyggja). Og
þetta reyndust orð að sönnu. Barátt-
an var ótrúlega snörp og ógnvaldur-
inn bar vin vorn ofurliði á fjórum
mánuðum.
Við minnumst daglegu gönguferð-
anna þar sem spjallað var um heima
og geima, ekki síst um Sturlungu,
Njálu, Eyrbyggju, Króka-Ref, Þór-
berg, Laxness og Björn Th.
Við minnumst ferðalaganna þar
sem þú skipulagðir dagskrána, varst
sögumaður og leikstýrðir leikþátt-
um, á bökkum Snorralaugar, á Þing-
völlum, við Brúarhlöð og víðar. Frá-
sagnir þínar í og við kirkjurnar á
Gilsbakka og í Haukadal eru okkur í
fersku minni. Sögur og sögumennska
voru eitt áhugamálið og þú komst
ávallt auga á spaugilegu hliðarnar og
miðlaðir þeim svo vel. Það fór ekki
hjá því að þessi áhugi þinn smitaðist
til okkar. Við munum búa að því um
langa framtíð.
Nú ert þú lagður af stað í nýja
göngu og nú er tækifæri til að fræð-
ast og spyrja. Og ef þú hittir höfund
Njálu, þá veistu hvar okkur er að
finna. Í hádegisgöngu í Laugardaln-
um.
Far þú í Guðs friði. Moniku, börn-
um þínum og barnabörnum sendum
við okkar innilegustu samúðarkveðj-
ur frá okkur, vinum þínum og sam-
starfsmönnum í Íslandsbanka.
Þórarinn Klemensson.
Það var úr vöndu að ráða vorið
1967. Alþýðubandalagið í Reykjavík
stóð frammi fyrir miklum erfiðleik-
um eftir Tónabíósfundinn, en hann
var haldinn til að ákveða G-lista
kosninganna. Það gekk ekki betur en
svo að G-listinn klofnaði og úr varð I-
listi auk G-listans. Sá góði maður
Magnús Torfi Ólafsson, sem var
fyrsti formaður Alþýðubandalagsins
í Reykjavík, var meðal þeirra sem
kvöddu við svo búið og þess vegna
þurfti að finna nýjan forystumann á
fyrsta fundi félagsins eftir það, aðal-
fundi Alþýðubandalagsins í Reykja-
vík. Sú kenning sást meðal annars í
þessu blaði að nú væri Alþýðubanda-
lagið í Reykjavík endanlega úr sög-
unni. Morgunblaðinu varð sem betur
fer ekki að þeirri ósk sinni. Skömmu
eftir Tónabíósfundinn var haldinn
aðalfundur Alþýðubandalagsins í
Reykjavík. Þar var kosinn formaður
Guðmundur Ágústsson hagfræðing-
ur. Fundurinn var fjölmennur, hald-
inn á Hótel Borg; nú var um að gera
að sýna íhaldinu að við værum enn á
fullu skriði. Þegar nýi formaðurinn
tók fyrir dagskrárliðinn innganga
nýrra félaga tóku fáir við sér í byrj-
un; það var yfirleitt rútína að lesa
upp svoleiðis nokkuð á þeim árum,
eitt nöfn, tvö eða þrjú,. Þarna urðu
nýir félagar hins vegar talsvert á
annað hundrað ef ég man rétt og fé-
lagarnir á fundinum urðu þeim mun
siginleitari sem lesturinn varð lengri;
en um leið brosmildari. Þetta er í
lagi; þetta sleppur, sagði Kjartan
Ólafsson sem var það lengsta sem
hann komst í að hæla nokkrum
manni þá og kannski enn. Guðmund-
ur Ágústsson reyndist góður formað-
ur félagsins á vandasömum tíma og
hann varð svo aftur formaður seinna.
Kona hans Monika Karlsdóttir var
líka í stjórn félagsins seinna þannig
að þetta góða stjórnmálafélag tengd-
ist þeim hjónum sterkum böndum.
Oft voru haldnir fundir til að taka
stöðuna í risinu á Óðinsgötunni, þar
var gott að vera. Guðmundur kom
einnig mjög við sögu er kosin var
uppstillinganefnd vegna alþingis-
kosninganna 1978. Um það verður
skrifað seinna.
Svo var gerð ruddaleg atlaga að
mannorði Guðmundar í fjölmiðli fyrir
nokkrum árum. Hann tók því með ró
og ég ætlaði alltaf að fara yfir þau
mál og önnur með honum. En ég náði
því aldrei á níu árum! Síðast hringdi
ég í vetur; þá var hann orðinn veikur
og vildi ekki fá mig vegna þess að það
var svo af honum dregið. Hann hafði
frétt að ég vildi skoða sumarbústaða-
land í Skorradal. Það er gott sagði
hann, að skoða, en ekki að kaupa. En
við skulum fara í sumar, sagði hann.
Og skoða meira. Af því ferðalagi varð
ekki. Og ég sakna góðs vinar sem ég
vissi alltaf af öll þessi ár.
Guðmundur Ágústsson var fríður
maður, ljúfur og alltaf skemmtilegur.
Hann var á yngri árum framúrskar-
andi eftirherma og við áttum það
reyndar sameiginlegt að hafa báðir
verið forsetar Framtíðarinnar. Og þá
er þess ógetið að hann var afburða-
kennari í stærðfræði; það þekkir fólk
í mínu húsi og stór fjöldi annarra
menntaskólanema.
Moniku sendum við Guðrún sam-
úðarkveðjur svo og börnum þeirra
Kristjáni, Stefáni og Katrínu.
Alltaf þegar ég heimsæki Skorra-
dal framvegis mun ég minnast vinar
míns Guðmundar Ágústssonar. Í
honum átti málstaðurinn góðan
dreng.
Svavar Gestsson.
Veistu ef þú vin átt
þann er þú vel trúir
og vilt þú af honum gott geta.
Geði skaltu við þann blanda
og gjöfum skipta,
fara að finna oft.
(Úr Hávamálum.)
Fallinn er frá vinur til margra ára,
Guðmundur Ágústsson. Mikill er
missir að svo stórbrotnum manni og
góðum vini og fátækleg orðin þegar
reynt er að endurspegla kynnin við
hann.
Guðmundur hafði einstaka kímni-
gáfu og var viskubrunnur ritaðs og
bundins máls. Þar stóðu Íslendinga-
sögur og einkum Sturlunga upp úr
þó að segja megi að allar fagurbók-
menntir væru honum hugleiknar.
Hann var snillingur í að fá fólk til að
hlusta þegar hann las upp og kynnti
eitthvað úr sínum uppáhalds ritverk-
um.
Hann hændi börnin okkar að sér
með skemmtisögum og ýmiss konar
sprelli og gegndi nafninu ,, Þrjótur-
inn“ þegar þau voru ung að árum.
Fyrir 15 árum bauð Guðmundur
okkur, vinum þeirra hjóna, í Rauðu-
kusunes á aðventunni. Síðan höfum
við farið saman í menningarferð yfir
helgi á aðventunni og tölum ætíð um
að fara í Rauðukusunes hvert svo
sem ferðinni er heitið. Þar hefur
Guðmundur verið kjölfestan og hrók-
ur alls fagnaðar og allir beðið spennt-
ir eftir kvöldvökunni. Hann mætti
ætíð vel undirbúinn, settist í miðja
stofuna með bókhlaðann kringum sig
með merkimiðum til glöggvunar á
því hvað lesa skyldi og vitnað í hér og
þar. Við fylgdum honum hvert sem
var, hann las af innlifun og lék allar
sögupersónurnar, já, hann hreinlega
breyttist í þær. Skemmtilegri og
fróðlegri sögustundir höfum við ekki
átt. Við búum vel að þessu veganesti
frá Guðmundi sem hefur kennt okk-
ur svo margt.
Elsku Monika, Rauðukusuness-
hópur þinn mun halda uppteknum
hætti þó óbætanlegt skarð sé komið í
hópinn. Við gerum okkar besta.
Við vottum þér og fjölskyldu þinni
innilega samúð.
Vilborg og Gísli,
Sigrún og Magnús,
Kalla og Jón.
Hann Krabbi frændi (sbr. afstöðu
hinnar hugþekku söng- og listakonu
Önnu Pálínu Árnadóttur til sjúk-
dómsins) er harðskeyttur tollheimtu-
maður og það virðist tilviljunum háð
hvar og af hverjum hann heimtar
tollinn. Það kom mér að minnsta
kosti í opna skjöldu þegar ég frétti að
hann hefði hrifið með sér minn gamla
og góða félaga og vin, Guðmund
Ágústsson, ekki síst fyrir þá sök að
fyrir mér var Gág (framber Gák; svo
var hann ævinlega nefndur af vinum
og kunningjum) ímynd lífsorku og
lífsgleði. Ég minnist þess frá náms-
árum okkar í Austur-Þýskalandi í
byrjun sjöunda áratugarins, en þá
bar fundum okkar mjög oft saman,
að Gág var alltaf glaður og kátur,
hreinasti fjörkálfur. Það var helst að
skugga brygði á andlit hans þegar að
honum sóttu efasemdir um að honum
tækist að vinna hug hennar Moniku
Karlsdóttur sem hann var yfir sig
ástfanginn af. Það fór nú allt saman
vel eins og þeir vita gerst sem til
þekkja.
Við Gág tilheyrum þeirri kynslóð
sem komst til manns á eftirstríðsár-
unum þegar Íslendingar voru loks að
rétta úr kútnum eftir að hafa gengið
hoknir í aldir. Enn reyndust þó
venjulegu alþýðufólki ýmsir hlutir
erfiðir viðfangs, til dæmis að komast
í háskólanám erlendis. Námslán voru
enn ekki komin til sögunnar. Það var
því hrein himnasending þegar nokkr-
um okkar buðust námspláss í Þýska
alþýðulýðveldinu þar sem greidd
voru laun fyrir að læra, fæði og hús-
næði var ódýrt sem og bækur og önn-
ur námsgögn.
Auðvitað vorum við flest ef ekki öll
sósíalistar og trúðum í upphafi að í
hinum svokölluðu sósíalísku ríkjum
væri verið að byggja framtíðarþjóð-
félög á grunni lýðræðislegs sósíal-
isma, jafnréttis og bræðralags. Og
ýmislegt gladdi af því sem við sáum
og heyrðum í DDR: vel þróað
menntakerfi, gott heilbrigðiskerfi,
öflugar almannatryggingar í þágu
hins vinnandi manns. En þegar við
huguðum nánar að gerð þessa sam-
félags tóku að renna á okkur tvær
grímur. Fyrst og fremst vantaði und-
ir það grunninn: hinn lýðræðislega
sósíalisma (félagshyggja er betra orð
– og auk þess íslenskt). Stjórnskip-
anin var flokksræði. Í stuttu máli
komumst við að raun um að í þessum
löndum var ekki verið að koma á sósí-
alisma heldur ríkisreknum kapítal-
isma. Og við komum þessu á fram-
færi í SÍA-skýrslum og fleiri
gögnum. En auðvitað tók enginn
mark á okkur: andstæðingarnir
sneru út úr öllu, samherjarnir þögðu
allt í hel. Þannig var það nú þá.
Kannski finnst einhverjum óvið-
eigandi að ræða stjórnmál í minning-
argrein en ég tel þvert á móti að það
væri verið að afbaka sögu okkar Gág
og félaga okkar frá því forðum með
því að minnast ekki á þau. Við vorum
gríðarlega pólitísk (eins og kynslóð
okkar í heild) og ólum með okkar
mikil áform, stóra framtíðardrauma.
Og enn þann dag í dag trúi ég því
staðfastlega að þeir muni einhvern-
tíma rætast.
Ég sagði hér að framan að Gág
hefði verið glaðlyndur félagi, ævin-
lega hrókur alls fagnaðar. Það tíðk-
aðist um árabil að Íslendingar í DDR
söfnuðust saman til jólablóts í Leip-
zig. Þar var að jafnaði drukkin bolla
en hún var þannig búin til að keypt
voru kirsuber og látin liggja í koníaki
í stórri skál yfir nótt (og það hefur
Gág trúlega ekki vitað). Kvöldið eftir
var skálin síðan fyllt og blandað sam-
an sterku og léttu víni ásamt gos-
drykkjum. Gág var bindindismaður á
vín á þessum árum og þess vegna
þurfti að hugsa fyrir því að eitthvert
gos væri til handa honum til að væta
kverkarnar. Nú gerist það einu sinni
að þegar bolludrykkjan hófst upp-
götvaðist að allt gos var uppurið. Var
nú úr vöndu að ráða og illt að hafa
Gág vin okkar þurrbrjósta. En þá
dettur einhverjum snjallræði í hug
og segir: „Gág, þú getur borðað ber-
in!“ Það fannst honum heillaráð en
varaði sig ekki á því að berin voru
mun kröftugri en útþynnt bollan! Þar
með fauk bindindisheit Gágs (hafi
hann einhverntíma unnið það!) út í
veður og vind en ekki veit ég til þess
að það hafi skaðað hann til lang-
frama.
Eftir að heim kom frá námi áttum
við Gág ekki mikið saman að sælda,
spiluðum þó saman tvímenning í
brids hjá Breiðfirðingafélaginu hluta
úr vetri. Þegar ég vildi halda áfram
spilamennskunni næsta haust sagði
Gág: „Nei, það gengur ekki, Monika
ætlar að láta mig fara að byggja!“
Síðan hurfum við báðir að mestu
hvor inn í sinn heim.
Ég votta Moniku, Kristjáni, Stef-
áni og Katrínu ásamt systkinum hins
látna samúð mína og þakka fyrir ljúf
kynni við góðan dreng.
Franz Gíslason.
Guðmundur Ágústsson — „GÁg.“
— hefur kvatt þennan heim, einn
skemmtilegasti maður sem ég hef
hitt um dagana. Hreinn og beinn,
heiðarlegur og ákveðinn. Hann var
frábær kennari, þess naut ég eins og
svo margir aðrir í Menntaskólanum
við Hamrahlíð snemma á 8. áratugn-
um. Fasið og framkoma öll kveikti
áhuga á náminu og ríghélt athyglinni
við það sem kennarinn sagði. Hann
var kennari af guðs náð.
Guðmundur hafði einkennilega
dökkt en þó viðkunnanlegt útlit og
útgeislunin hafði þau áhrif að manni
fannst eins og þennan mann hefði
maður þekkt alla tíð. Öllum sem til
hans leituðu fagnaði hann vel og
vandamálin voru leyst með velvilja
og gleði, eða fremur glettni.
Hann kenndi m.a. hagfræði. Þau
fræði nam hann í Austur-Þýskalandi
og hefur tímans tönn síðan nagað
þær kennisetningar í ofan í rótina.
Eins og að líkum lætur á þessum
tíma, upp úr 1970, spunnust oft mikl-
ar umræður um hvaða hagfræði-
kenningar væru samfélaginu bestar.
Guðmundur bar þá þegar hæfilega
virðingu fyrir kenningum, ekki síst
austur-þýskum, og lét ekki pólitíska
sannfæringu sína, sem var mjög
skýr, villa sig í kennslunni og hló oft
og hjartanlega að þessum ströngu
bókstafstrúarmönnum sem hann
kenndi og héldu að Sannleikurinn
Eini væri nú loksins kominn í leit-
irnar.
Rétt fyrir stúdentspróf hafði ég
fengið loforð um styrk til náms í
Þýska alþýðulýðveldinu, að vísu ekki
í hagfræði heldur skipaverkfræði, og
tilkynnti Guðmundi það í einum tím-
anum. Honum var skemmt og teikn-
aði fyrir okkur á töfluna það sem
hann kallaði „dæmigert austur-þýskt
rúm“! Þessi rúm væru alltaf með
stórum og bosmamiklum sængum
þannig að þegar maður legðist í þau
sæi maður ekki til veggja heldur
bara til lofts en það væri einmitt svo
nauðsynlegt fyrstu dagana fyrir
austan — meðan menn væru að læra
að loka augunum fyrir því sem þar
væri að sjá. Seinna fylgdu viðvaranir
um að þar gætu bæði menn og mál-
efni verið varasöm reynslulausum
strákgutta frá Íslandi. Helst mættti
treysta á ungar stúkur, sérstaklega
ef þær hefðu ástarglampa í augun-
um, þær einar hefðu líka þolinmæði
til að kenna manni almennilega
þýsku.
Þegar ég hafði flutt mig til
„Wstberlin“ eftir námið fyrir austan
járntjald hitti ég Guðmund þar
nokkrum sinnum þegar hann var í
heimsókn hjá syni sínum sem var við
nám í borginni. Þá urðu fagnaðar-
fundir og gaman að rifja upp austur-
þýsku rúmin og fleira gott. Síðan var
farið yfir til „Berlin — Hauptstadt
der DDR“ og borðað vel feitt Eisbein
með hinum sanna Berliner Kindl.
Loks var haldið í Karlshorst-hverfið
þar sem „Hochschule für Ökonomie
GUÐMUNDUR
ÁGÚSTSSON