Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.2003, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. MARS 2003
NÝJASTA skáldsaga Graham
Swift, The Light of Day, eða
Dagsbirtan, fjallar um dag í lífi
einkaspæjara.
En að mati
breska blaðs-
ins Observer
nær höfund-
urinn, sem
hlaut Booker
verðlaunin
fyrir bók sína
Something to
do with beer
and death,
þar að forðast allan íburð að
vanda. Sagan segir frá einka-
spæjaranum George Webb dag
nokkurn í nóvember. Byrjunin
er einföld, Webb kaupir blóm
sem hann síðan leggur á leiði
manns sem var myrtur og hann
fyrirlítur, konu hins myrta, sem
nú situr í fangelsi fyrir morðið,
elskar Webb hins vegar.
Leyndardómar
hins hversdagslega
MAGNUS Mills hefur með bók
sinni The Scheme of Full
Employment, eða Ráðabrugg
um fulla vinnu, unnið sér inn
titilinn meistari hins hversdags-
lega að mati gagnrýnanda
Guardian. Bókin er rituð í hin-
um hefðbundna kjarnyrta og
tilfinningalega deyfða stíl Mills
og er fantasía sem gerist í ríki
þar sem almenningi er haldið í
arðsamri vinnu með því að láta
þá aka flota vörubíla frá einni
birgðageymslunni í aðra. Þetta
skapar ekki mikla vinnu fyrir
þá sem störfunum sinna, en líkt
og sögumaðurinn útskýrir þá
er mikill munur á því að vera í
fullri vinnu og að vera á fullu í
vinnu.
Hundur heimspekingsins
NÝJASTA bók heimspekingsins
Raimond Gaita, Philosopher’s
Dog eða Hundur heimspekings-
ins, er tilraun
í frásagna-
kenndri
heimspeki.
En í gegnum
sögur af
sjálfum sér
og öðrum
dýrum kynnir
Gaita til sög-
unnar ýmsa
þætti sinnar
eigin heimspeki – ekki sem
akademískar vangaveltur, held-
ur sem rök sem hann sjálfur lif-
ir eftir. Gaita, sem ólst upp á
bóndabæ, flytur þar m.a. sterk
rök fyrir því að viðhöfð sé sam-
úð í samskiptum okkar við aðr-
ar dýrategundir.
Evrópa og Bandaríkin
SAMSKIPTI Bandaríkjanna og
Evrópu hafa verið nokkuð í
sviðsljósinu undanfarið og ekki
hvað síst í kjölfar Íraksdeil-
unnar. Fræðimaðurinn Robert
Kagan er einn þeirra sem
fjallað hefur um málið, en ný-
lega kom út bók hans Paradise
and Power: America and Eur-
ope in the New World Order,
eða Paradís og valdið: Ameríka
og Evrópa í hinni nýju heims-
skipan. Bókin byggist á grein
sem Kagan sendi frá sér síðasta
sumar og hlaut ítarlega um-
fjöllun, en að mati gagnrýn-
anda Daily Telegraph skyldi þó
ekki hundsa bókina. Kagan
fjallar þar ítarlega um þá
miklu gjá sem myndast hefur
milli heimsálfanna sl. 50 ár og
reynir að fara bil beggja, en
var engu að síður gagnrýndur
heiftarlega Evrópumegin fyrir
að vera hallur undir stefnu
Bandaríkjamanna um of.
ERLENDAR
BÆKUR
Með morð
í huga
Raimond Gaita
Graham Swift
FJÖLMIÐLAR
NEÐANMÁLS
Ö
RSTUTT myndskeið sem
sást í sjónvarpsfréttum í
vikubyrjun hefur valdið
mér heilabrotum. Þar var
Davíð Oddsson að mæta
með kaffifant í hljóðver
Rásar 1.
Þar inni gat að líta eft-
irvæntingarsvip Óðins Jónssonar fréttamanns,
en í höfði hans þá stund ómaði líklega evruvísan
Segðu mér allt. Þetta var aðdragandi bolludags-
bombunnar, því Davíð og Óðinn voru að setjast á
tveggja manna tal í beinni. Tilvist myndskeiðsins
er vitaskuld stórmerkileg út af fyrir sig, því það
snertir illleysanlegt vandræðamál sem verður
öllum til ævarandi ama sakir skorts á heimildum.
Það óvenjulega við myndskeiðið er þó baksvip-
ur Davíðs. Meðan andlit og prófíll voru í mynd
var engum vafa undirorpið að þarna fór Davíð
Oddsson forsætisráðherra, með alþekkt fas
myndugleikans og jafnframt einkar heimilisleg-
ur með kaffifantinn, flott ímynd leiðtoga í dverg-
samfélagi, en jafnskjótt og hann hafði gengið
framhjá tökuvélinni horfðum við á eftir kunn-
uglegum baksvip Arnar Árnasonar leikara! Bitt-
inú! Var þetta grín? Ósvinnur almenningur gat
naumast vitað hvaðan veðrið stóð á hann.
Reyndar er baksvipur stjórnmálamanna sjald-
séður og vel má vera að Davíð og Erni svipi sam-
an að því er þetta varðar. Nema Örn sé búinn að
ná baksvip Davíðs svona vel, ellegar að baksvip-
ur Davíðs sé farinn að líkjast baksvip Arnar, eins
og hent hefur þá sem hermt er eftir. Hvað sem
því líður er baksvipur stjórnmálamanna fágætt
myndefni. Má heita að hann sjáist eingöngu ef
tilgangurinn er að sýna mannfjölda að fagna sín-
um veifandi leiðtoga.
Á mínum námsárum var agnarsmá ungversk
kona á meðal kennara, sem hafði orðið fræg af að
þjálfa sirkusfólk og trúða austan járntjalds áður
en hún flúði vesturyfir. Þetta var magnaður
kennari sem fékk okkur til að fara heljarstökk yf-
ir húsgögn af eintómum ótta við reiði hennar. Af
ótta gerast menn gjarnan snjallir í loftfimleikum,
bæði andlega og líkamlega, svo mikið er víst.
Ég gæti ekki leikið þetta eftir í dag, að minnsta
kosti ekki án yfirvofandi reiði kennara míns, en
sú lexía hennar sem situr í mér varðar þá list að
búa til trúverðuga eftirhermu. Þar held ég að
hún hafi hitt naglann á höfuðið.
Hún taldi brýnt að sá sem hermdi eftir hefði
ást á viðfangsefni sínu, þætti að minnsta kosti
vænt um fyrirmynd sína. Af þessum sökum eru
góðar eftirhermur fyrirmyndunum naumast til
tjóns, en hafa fremur mildandi áhrif.
Örn hefur leikið Davíð í hálfan annan áratug
sem prakkara, strákslegan fjörkálf sem nýtur
lífsins. Þurfi hann að sýna myndugleika, virðist
Örn gera það líkt og gamalreyndur barnakenn-
ari, sem beitir sér meir til að sýnast en leggja ok
á undirsáta sína. Og kinkar svo góðlátlega kolli
til áhorfenda.
Ég held að Örn hvorki auki né dragi úr kjör-
fylgi Davíðs, til þess er of langt á milli fyrirmynd-
ar og eftirhermu. Dæmi um hið gagnstæða er
nostursleg eftirherma Pálma Gestssonar af
Steingrími Hermannssyni um árið, sem bætti
ímynd hans og skipti sköpum fyrir kjörfylgi
Framsóknar í Reykjaneskjördæmi.
Svipað má kannski segja um þá spémynd sem
Jóhannes Kristjánsson dregur nú upp af Guðna
Ágústssyni. Er kannski auðveldara að herma eft-
ir framsóknarmönnum en öðrum stjórnmála-
mönnum? Nú er Pálmi farinn að herma eftir
Halldóri Ásgrímssyni og tekst æ betur upp þó
enn vanti einhvern herslumun. Sumir telja að
drullukökukastið milli turnanna tveggja muni
hækka svo risið á Halldóri að hann nái kjöri. Ég
held að það sé rangt mat. Það sem gæti tryggt
kjör Halldórs er að Pálmi Gestsson næði þannig
tökum á því að herma eftir honum að ímynd hans
yrði heimilislegri.
LÍKN EFTIRHERMUNNAR
Reyndar er baksvipur stjórn-
málamanna sjaldséður og vel
má vera að Davíð og Erni
svipi saman að því er þetta
varðar.
Á R N I I B S E N
IListasöfn hafa gegnt ýmsum hlutverkum í gegn-um tíðina. Almennt er litið svo á að megin-
hlutverk þeirra sé að varðveita listaverk og sýna
þau almenningi. Mikið er deilt um það hvaða
listaverk söfnin eiga að hafa til sýnis og hvernig
þau eiga að standa að sýningum. Þetta er ekki
lítið mál. Listasöfn hafa á tiltölulega stuttum
tíma orðið að áhrifamestu stofnunum listheims-
ins.
IIFyrstu opinberu listasöfnin urðu til á átjánduöld. Hið fyrsta var Louvre í París sem var
stofnað eftir frönsku byltinguna árið 1793.
Louvre var upphaflega einkasafn franskra kon-
unga. Almenningur hafði lítinn aðgang að því
og raunar engan til ársins 1750. Flest önnur
söfn sem stofnuð voru á átjándu og nítjándu öld
voru upphaflega í einkaeigu aðalsins. Tilurð
hinna opinberu listasafna tengist því lýðræðis-
þróuninni á átjándu öld. En maðurinn tók þá
einnig að skynja og skipuleggja heiminn á nýjan
hátt. Með tilkomu raunvísindalegrar aðferðar
var farið að sundurgreina alla hluti. Eignarrétt-
urinn varð einnig til um þetta leyti sem jók
áhuga manna á að safna að sér hlutum og
eigna sér þá. Og á þessum tíma varð höfund-
urinn einnig til sem miðstöð merkingar og eig-
andi sköpunarverks síns. Þetta breytta viðhorf til
höfundarins varð til þess að menn vildu eignast
söfn verka eftir einstaka höfunda. Listaverk
urðu þannig eftirsótt eign, markaðsvara.
IIINú um stundir eru stærstu listasöfn í hin-um vestræna heimi gríðarlega umfangs-
miklar stofnanir. Í Metropolitansafninu í New
York eru varðveittar rúmlega tvær milljónir
listaverka á um 700.000 fermetra svæði. Verkin
eru frá öllum heimsálfum og spanna sögu síð-
ustu 5.000 ára. Vitanlega þarf mikið starfslið til
að annast þetta gríðarstóra safn en í því vinna
um 1.700 fastráðnir starfsmenn og um 500
sjálfboðaliðar. Til merkis um rannsókn-
arstarfsemina sem stunduð er í safninu má
nefna að um þrjú hundruð bókatitlar eru gefnir
út þar á ári hverju. Vinsældir safnsins eru líka
miklar en það sækja rúmlega 4,5 milljónir
manna á ári.
IVMetropolitansafnið ver fast að einum millj-arði íslenskra króna á ári í listaverka-
kaup. Við innkaupin nýtur safnið þekkingar
hundruða sérfræðinga enda getur það ekki verið
þekkt fyrir annað en að eignast aðeins verk sem
sannarlega eiga heima í því. En þetta er
kannski tvíeggjað. Á hverjum degi fæst fjöldi
manns á safninu við að skilgreina hvað er list
og hvað ekki. Þeirri skilgreiningu verða lista-
menn svo að lúta. Segja má að verk verði ekki
list fyrr en það er komið á safn, að minnsta
kosti ekki opinberlega. Spyrja mætti hverjir séu
þá í raun að búa til listina. Hverjir séu að móta
farveg hennar í samtímanum. Hugsanlega hefur
hin rómantíska hugmynd um listamanninn sem
upphaf og skapara listarinnar beðið nokkurn
hnekki.
VÁ litlum og einangruðum listaverkamarkaðieins og þeim íslenska eru opinber listasöfn
mjög áhrifamikil þótt ekki sé hægt að líkja þeim
við Metropolitan eða Louvre. Mikilvægt er að ís-
lensk söfn líti því ekki aðeins á sig sem varð-
veislustofnanir eða sýningarhús (gallerí) heldur
sem rannsóknarstofnanir. Þau þurfa að taka
virkan þátt í opinberri samræðu um list í sögu
og samtíð. Að öðrum kosti geta þau varla orðið
sannfærandi í ákvörðunum sínum um hvað á
að sýna og hvernig.
„SPURNINGIN er hvort Nýja kvenna-
hreyfingin hafi kyrkt þessar stelpur í
faðmlögunum. Hún bar þær uppi til að
byrja með en þegar Rauðsokkahreyf-
ingin breyttist í Kvennalistann og
breyttist um leið úr litlum grasrót-
arsamtökum í eitt stærsta pólitíska afl
á landinu þá uppskar hún andstreymi í
samræmi við það. Það var bakslag
sem beindist gegn konum og kvenna-
hreyfingunni – algjörlega pólitísks eðl-
is. Á sama tíma urðu umskipti í bók-
menntaheiminum. Ný kynslóð
höfunda og gagnrýnenda ruddi sér til
rúms. Bókmenntir sem m.a. birtu rót-
tækar hugmyndir um kvenréttindi, eins
og nýraunsæið svokallaða gerði, urðu
allt í einu rosalega hallærislegar. Allt
nýraunsæi var stimplað hrútleiðinlegt,
tungutakið flatt, enginn stíll og sagt að
það hafi verið að drepa bókmennt-
irnar. Þarna var byrjað að „agitera“
fyrir töfraraunsæi og fantasíu og það
hitti kvenhöfunda áttunda áratugarins
fyrir. Þar sem lítil hefð var fyrir kvenna-
bókmenntum á Íslandi og margar
þessara kvenna höfðu eflaust lítið
sjálfstraust sem rithöfundar hefur þetta
verið þungur róður fyrir þær.“
Dagný Kristjánsdóttir
Mannlíf
Skattgreiðendur og list
Íslenska ríkið, nánar tiltekið mennta-
málaráðuneytið, áætlar að leggja
fimmþúsundfjögurhundruðsjötíuog-
fimmkommafjórar milljónir
(5.475.400.000) króna í lista- og
menningartengda starfsemi á árinu
2003. [...]
Persónulega finnst mér það furðu-
legt að okkur skattgreiðendunum sé
ekki treyst fyrir því að velja þá list sem
við teljum peninganna okkar virði. En
auk þess efast ég um að það sé skyn-
samlegt að miðstýrt kerfi, þar sem
embættismenn ákveða hvað sé list og
hvað ekki, samrýmist áhuga og hug-
myndum okkar borgaranna.
Það eru ekki allir á eitt sáttir um
hvað sé list og hvað ekki. Ein stærsta
spurning fagurfræðinnar, innan heim-
spekinnar, er einmitt: Hvað er list? Og
engin einhlít svör eru til við þeirri
spurningu. Er það því ekki dálítið
skrýtið að einhverjir sérfræðingar sitji
saman í nefnd og ákveði fyrir okkur
hvað sé list og hvað ekki, þegar eng-
inn algildur mælikvarði um slíkt er til?
Kristinn Már Ársælsson
Frelsi
www.frelsi.is
Morgunblaðið/RAX
Nei, sko, kisa!
KYRKTI
KVENHÖFUNDA?