Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.2003, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 29. MARS 2003
Í
NÝRRI og bjartri vinnustofu Georgs
Guðna standa fjögur stór málverk upp
við veggina. Þau eru tæplega þriggja
metra há og hann keppist við að ljúka
þeim áður en yfirlitssýningin verður
opnuð í listasafninu, segir mikilvægt að
hafa alveg nýjar myndir þar með þeim
eldri.
Þessi verk eru afar voldug, bláleit, og í þeim
óræða anda sem meira og meira hafa einkennt
verk Georgs Guðna síðustu misserin. Ég spyr
hvort við séum að horfa út á haf eða yfir land.
„Það heillar mig hvað þetta er orðið óskil-
greinanlegt,“ segir Georg Guðni. „Mér finnst
þetta geta verið hvoru tveggja.“ Hann gengur
að einu verkinu og bendir: „Þetta byrjaði sem
einskonar hálendisöldur en getur nú verið hvort
sem er, öldur á hafi eða á jörð.
Í fyrra sýndi ég stórt verk í Skaftafelli, menn-
ingarmiðstöðinni á Seyðisfirði, og menn töluðu
ýmist um að í því væri horft til lands af sjó, horft
frá landi eða það væri af hálendisvíðáttu. Ég set
skynjunina ekki fram heldur býr fólk hana til
eftir því hvað það hefur upplifað, eða einfald-
lega eftir því sem það ímyndar sér. Augað leitar
að einhverju þekkjanlegu en ef það festir ekki
við neitt fyllir hugurinn í eyðurnar. Það er ekki
mitt að segja fólki hvað það á að sjá í verk-
unum.“
– Hvert er þá þitt hlutverk?
Georg Guðni hlær. „Áhorfandinn er í sömu
sporum og ég, nema hann málar ekki verkið. Ég
bý til sjónrænar aðstæður, þær mynda ákveð-
inn tíma sem fólk staldrar við. Þegar þú staldr-
ar við þessi verk geturðu lent í svipuðum að-
stæðum og þegar þú starir út um glugga. Ert að
horfa en samt hættur að horfa á eitthvað ákveð-
ið. Þá snýr sjónin við, fer inná við. Það gerist ef
þú ferð að horfa hérna.“ Hann gengur að einu
verkinu og bendir á miðflötinn, þar sem er eins-
konar óviss og loftkenndur sjóndeildarhringur.
„Við náum ekki að festa sjónina á neinu
ákveðnu, hún fer þá til baka og hugsunin fer að
búa til myndir á eigin tjaldi.“
– Þú ert alltaf með náttúrutengingu í verk-
unum, þótt þau séu allt að því óhlutbundin.
„Já, náttúran kemur alltaf upp í þeim en á
ákveðnum tímapunti öðlast málverkið sjálf-
stæði. Þá skiptir meira máli sjálf glíman við
málverkið en að fjalla um einhver náttúrufyr-
irbrigði, ljós, veður eða slíkt.
Þeir þættir koma sjálfkrafa inn, þeir eru ein-
hver fasi sem alltaf er til staðar. Ég legg upp
með eitthvað ákveðið en það er síðan sífellt að
breytast. Ég byrja að mála í einu horni, síðan
kemur annað lag, þriðja lagið og það getur verið
orðið eitthvað allt annað. Ég hleð verkin þannig
upp og þá kemur inn annar mikilvægur þáttur,
sem er tíminn. Það er eins og fyrst renni hraun
og myndi lag, yfir það fýkur sandur, þá skýtur
gróður rótum, svo rennur annað hraun yfir allt
saman. Gróðurinn og mölin eru eins og hugs-
anirnar milli laga. Hvert nýtt lag getur verið
þróun í ákveðna átt en getur einnig verið skref
aftur. Þannig hleðst málverkið upp.“
– Og í verkunum er ákveðið gegnumskin,
áhorfandinn skynjar það sem er undir yfirborð-
inu.
„Þú skynjar fortíðina. Þetta er tímalína, sam-
bærileg við að fara gegnum jarðlög eða lög jökl-
anna. Þetta er sköpunarsaga.“
Losna aldrei við náttúruvísanir
Georg Guðni vakti strax athygli þegar hann
lauk námi fyrir tæpum tuttugu árum, fyrir
myndir af fjöllum. Með tímanum leystust fjöllin
upp í geómetrísk form, þá komu fram dalir og
síðustu árin hefur landið verið að fletjast út, í
ónafngreint landslag sem er frekar skynjað en
skilið.
„Ég byrjaði að mála ákveðin þekkjanleg fjöll
sem alltaf báru nafn. Þar var ákveðin tenging í
gamla landslagsmálverkið, þar sem oft var
byggt á ákveðnum fjöllum sem táknum. Svo
þróuðust verkin yfir í tiltölulega geómetrískt
landslag eða náttúrumyndir. Þá var ég hættur
að styðja mig við ákveðið þekkjanlegt land en
formið losnaði samt aldrei við náttúruvísanir.
Verkin hafa aldrei orðið eins og abstraktmál-
verk sem áttu að vera laus við öll tengsl við
þekkjanlegar fyrirmyndir.
Þegar ég þokaði mér úr geómetríunni yfir í
þekkjanlegra landslag var það á ákveðnum for-
sendum sem þróuðust úr geómetríunni. Þá
komu inn dalir sem byggðu á mjög sterkri mál-
unartækni, gegnsæjum en greinilegum lóðrétt-
um og láréttum línum. Ég gekk ofboðslega
langt í því, svo langt að mér fannst að lokum að
ég yrði að brjótast undan því. Það var orðið svo,
hvað á ég að segja; fullkomið ...“
– Í þeim verkum er eins og horft sé gegnum
gagnsætt net.
„Já, og mér fannst það orðið truflandi því fólk
fór ekki inn fyrir framhlið verkanna, málunar-
tæknina. Það truflaði mig þegar fólk var að-
allega að velta fyrir sér hvernig þetta væri gert.
Ég fór því að rífa þetta niður. Breytti aðferð-
unum ekki mikið en málunartæknin varð ekki
eins áberandi. Ég mála í tvær áttir, lárétt og
lóðrétt.“ Og hann dregur ósýnilega línur út í
loftið, máli sínu til stuðnings. „Ég mála ekki á
ská og ekki með sveiflum eða krúsídúllum.“
– Þú málar eins og strangflatamálari.
„Já, eða öllu heldur eins og húsamálari,“ seg-
ir hann og brosir.
– Þú sagðir að þekkjanlegt landslag hafi aftur
farið að koma inn í verkin, en er það ekki bara
þekkjanlegt útfrá þínum verkum? Þetta eru
engir ákveðnir staðir.
„Nei, en mér finnst reyndar oft að ótrúverð-
ugar lýsingar á landi séu hvað sannastar. Ég fer
krókaleiðir að áfangastað og kemst oft aldrei
þangað sem ég ætlaði. En svo lendi ég kannski
þar seinna, í öðru málverki, án þess að hafa ætl-
að mér. Þannig vinnur tíminn með mér í þess-
um verkum, útkoman er ekki fyrirsjáanleg.“
Upphafning ómerkir landslagið
– Einhvern tímann sagðirðu að marg af-
myndaðir staðir eins og Þingvellir væru ekki
spennandi sem landslag. Áhugaverðasta lands-
lagið væri það sem ekki bæri nafn, væri frekar
skynjun.
„Upphafning á landslagi ómerkir það á viss-
an hátt. Upp á síðkastið hefur mikið verið rætt
um svokallað sjónrænt mat á landslagi – það er
eitthvað sem listamenn hafa stundað hér í á
annað hundrað ár. En hvað mönnum finnst
áhugavert tekur sífellt breytingum. Um leið og
menn hafa notað eitthvað, bundið það niður, þá
beinist áhuginn annað. Um leið og landsvæði er
gert að þjóðgarði er búið að upphefja það.
Víðáttur landsins eru óbyggðir en um leið og
FJALLIÐ VAR MÍN
SJÁLFSTÆÐISBARÁTTA
Morgunblaðið/Einar Falur
Síðustu tvo áratugi hafa
gagnrýnendur keppst um
að lofa málverk Georgs
Guðna Haukssonar. Þrátt
fyrir að hann sé rétt rúm-
lega fertugur hefur hann
verið sagður einn af meist-
urum íslenska landslags-
málverksins. Í dag verður
opnuð í Listasafni Íslands
yfirlitssýning á verkum
Georgs Guðna, en hann
er yngsti listamaðurinn
sem hlotnast hefur sá
heiður. Hann ræddi við
EINAR FAL INGÓLFS-
SON um feril sinn, náttúr-
una í verkunum og þróun
afar sérstaks myndheims.
Þetta eru ýmiskonar pælingar.
Hvernig ég eigi að setja litinn
á, hvernig verkið sé laust við
tilgerð; maður er sífellt að
reyna að einfalda sig, mála á
hreinskiptinn hátt, af eins
mikilli trúmennsku og hægt er.