Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.2003, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. JÚNÍ 2003
G
UNNAR Reynir Sveins-
son, tónskáld, fæddist á
Laugarnesvegi 79 í
Reykjavík, 28. júlí 1933.
Hann byrjaði kornungur
sem dansari og steppari í
danssýningarflokki Rig-
mor Hansen. Auk þess að
vera dansherra dóttur kennarans fram yfir
fermingu, nældi Gunnar sér í vasaaura með
munnhörpuspili, blístri og jóðli. Kvæðamaður
var hann ungur.“
Þannig hljóðar upphaf greinar sem Gunnar
Reynir Sveinsson tónskáld réttir mér um leið og
ég geng inn úr gættinni heima hjá honum þeirra
erinda að taka við hann viðtal. „Þetta er allt
þarna, – nei, nei, auðvitað ekki allt, skárra væri
það nú, – það vantar til dæmis að ég var Íslands-
meistari í bantamvigt í boxi þegar ég var fimm-
tán ára og í glímu hjá Ármanni – ég hef alltaf
verið íþróttafíkill – og fleira og fleira vantar í
þetta; – en þú finnur þarna samt hitt og þetta
sem ég hef verið að vesenast í. Ég tók þetta til
handa þér þegar ég vissi að þú varst á leiðinni.“
Gunnar býr í lítilli íbúð í Sigtúni, og það fyrsta
sem maður tekur eftir eru myndir af fólki uppi
um alla veggi. Í forstofunni tróna þau Marilyn
Monroe og Charlie Chaplin hvort á sinni mynd –
risastórri. „Þetta eru húsvarðarhjónin hjá mér,
– enda hefur aldrei verið brotist inn hjá mér,“
segir tónskáldið feginsamlega. Í ganginum fyrir
innan stendur víbrafónninn og sleglarnir í start-
holunum, tilbúnir að spila. Enn eru myndir upp
um allt. Lester Young, indíánahöfðingi og Louis
Armstrong. „Hann fær að vera efstur, því hann
er bestur.“ En Lester Young er líka ofarlega á
blaði. „Þú veist að það var hann sem fann upp
beboppið eiginlega löngu áður en það varð til.
Svona var hann alltaf, – hallaði undir flatt þegar
hann spilaði. Charlie Parker sagðist að minnsta
kosti hafa lært beboppið af honum.“ Stofan er
lítil; – tveir hægindastólar, bókahilla, plötur,
græjur, vinnupúlt og skrifborðsstóll, – en hér
tekur margmennið öðrum salarkynnum fram.
Ellington, Lionel Hampton, Bach, Anna Sigga,
Benny Goodman, Símon, Sverrir, Charlie Park-
er, Dizzy Gillespie, Svavar Gests, annar Bach og
fleira íslenskt tónlistarfólk innan um alla helstu
snillinga djassins og nokkur málverk. Það er
notalegt að sitja meðal þessara viðkunnanlegu
andlita, – og þau eru vissulega vísbending um
það hvert stefnir í þessu viðtali.
„Þú verður bara að láta eitt koma fram. Það
er sama hvar ég hef verið í heiminum, ég hef
alltaf orðið að fá minn Mogga. Ég var í Þýska-
landi í hálft ár að spila, og í sex ár í Hollandi; í
London að spila með Ronnie Scott og í París og
Marseilles að spila með Grappelli tvö sumur. Ég
varð alltaf að láta senda mér vikuskammt af
Mogganum. Og þótt ég sé búinn að vera nær
blindur í ár er ég enn áskrifandi. Það kemur sko
kona til mín tvisvar í viku og les Moggann fyrir
mig.“
Ég verð að lofa þessu, forvitnin er vakin,
Gunnar hefur augljóslega frá mörgu að segja
frá því hann lagði munnhörpu, blístur og jóðl á
hilluna.
Við píptum á stríðsáradjassinn
„Meðan aðrir íslenskir víbrafónleikarar voru
að spila á gagnfræðaskóladansæfingum stóð ég
á sviðinu á djassklúbbum eins og Ronnie Scott,
Florida og Flamingo að spila með öllum bestu
og mestu bebop-töffurum sem þá voru í Evrópu.
Maður valdist í sett og spilaði í 45 mínútur. Þá
kom næsta grúppa upp og við fórum í 45 mín-
útna pásu. Þannig skiptust böndin á að spila og
maður spilaði kannski bara með sama tenórist-
anum næsta kvöld en hitt voru nýir spilarar.
Þetta voru ævintýralegir tímar og djassinn sem
við spiluðum var nýi djassinn, bebop og cool
djass. Við píptum bara á það sem gilti hér
heima. Við Gunnar Ormslev fórum í stríð við
stríðsáradjassinn sem hér var spilaður. Ég held
að hér hafi menn ennþá verið á leiðinni til Berl-
ínar. Þó voru þetta ódauðlegir menn eins og
Glenn Miller sem maður heyrði í í útsendingum
frá BBC. Ég á fjóra diska með honum.“
Það er stundum sagt um djassinn að menn
verði annaðhvort forfallnir strax eða haldi
áfram að vera tómlátir gagnvart honum. Í það
minnsta virðist áhugi djassfólks á sinni tónlist
oft í meira lagi ástríðufullur. Ætli orðið djass-
geggjari hafi ekki einmitt verið fundið upp til að
lýsa ákafanum í þessu sambandi. Gunnar var
barnungur þegar djassinn heltók hann.
Á ottómaninum hjá stúlkunni
í dósaverksmiðjunni
„Ég var níu ára og bjó á Lindargötu 41. Fólk
bjó mjög þröngt á þessum tíma og fjölskylda
mín bjó í hálfri íbúð. Dóttir hjónanna sem bjó í
hinum helmingnum af íbúðinni vann í dósaverk-
smiðjunni hjá honum Tolla mínum [Þorvaldi
Guðmundssyni] sem átti Síld og fisk og rak
Þjóðleikhúskjallarann. Stúlkan í dósaverk-
smiðjunni átti kærasta, bandarískan hermann,
sem sat gjarnan í búningnum sínum á ottóm-
aninum hennar og spilaði á gítar og skrifaði ein-
hverjar nótur. Ég fer að suða í kringum hann
eins og randafluga, því hann hafði dulmögnuð
áhrif á mig. Svo gaf hann mér tólf tommu
gúmmíplötu sem var sveigjanleg, og á henni
stóð V, sem þýddi victory. Hann tók svo í hönd-
ina á mér og leiddi mig niður á Sölvhólsgötu, en
þar var aðalskemmtistaður bandaríska hersins.
En þegar vinur minn, þessi blíði maður, kemur
inn, þá slær hann í borðið og allir spilararnir
komu. Þá reyndist hann vera hljómsveitarstjór-
inn sem stjórnaði þarna tólf manna swing-
bandi. Hjá honum datt ég í djassinn og varð
strax afar þungt haldinn af honum. Og guð er
svo mikill og góður, eins og Steinn segir í kvæð-
inu, að mér hefur aldrei batnað. Ég er nákvæm-
lega sami djassistinn í dag og ég var þarna þeg-
ar ég var níu ára. Þetta er ólæknandi.“
Sorgin birtist mér á ógnarhraða
Gunnar á eftir að segja mér hvað á daga hans
hefur drifið eftir níu ára aldurinn, þegar talið
berst að tónleikum í Skálholti í dag. Þar er hann
staðartónskáld, og efnt til sérstakrar tónleika-
dagskrár í tilefni af sjötugsafmæli hans 28. júlí.
Þar verður leikið nýjasta verk Gunnars, en því
lauk hann að kvöldi 11. júní í fyrra.
„Þetta er það síðasta sem ég kláraði, kvöldið
áður en ég varð blindur. Ég vaknaði næsta dag,
og sá bara ekki neitt. Síðan þá hef ég ekki getað
skrifað nótu. Verkið heitir Sorgin gleymir eng-
um, og það er talsvert til í því sem titillinn segir.
Þetta eru hugleiðingar mínar um sorgina og
hvernig hún birtist fólki í misjöfnum myndum.
Sorgin birtist mér til dæmis á ógnarhraða í rosa
tempói. Sum sorgarmúsík er lúshæg og fólk
virðist halda að sorgin sé eitthvert skjaldböku-
adagio. Hún getur bara alveg komið til manns
eins og þruma úr heiðskíru lofti. Ég er mjög
ánægður með tónlistarfólkið í Skálholti, Kamm-
erkór Suðurlands og hann Hilmar vin minn
[Hilmar Örn Agnarsson kórstjóra]. Þau vanda
sig og gera þetta mjög fagmannlega og vel.
Þetta á að vera vandað, gott og skemmtilegt.
Mér leiðist hátíðleg músík sem á að vera upp-
hafin, en er bara eins og höfundurinn sé að gera
sig merkilegan. Tónlistin á að vera ánægjuleg
og skemmtileg, það finnst mér. En það er orðið
erfitt fyrir mig að fara á tónleika. Þar er blind-
unni um að kenna. Þegar bréf koma til mín í
póstinum veit ég ekkert hvort ég er að fá reikn-
ing eða boðskort. En í næsta mánuði, þegar af-
mælið mitt kemur, verður búið að skera mig
upp í augunum og ástandið vonandi allt betra.“
En við vorum stödd á ottómaninum hjá
bandarískum kærasta dósaverksmiðjustúlk-
unnar, manninum með gítarinn sem kveikti
djasseldinn í hjarta Gunnars níu ára gömlum.
Ári síðar var hann farinn að læra á harmónikku
hjá Ólafi Péturssyni sem þótti sá sem næst
komst Braga Hlíðberg í harmónikkulistinni.
Tólf ára fór Gunnar að læra trommuleik hjá
Skapta Ólafssyni, og þegar Svavar Gests kom
heim úr námi við Juilliard-skólann í New York
fór Gunnar að sækja tíma hjá honum. Svavar
kom með víbrafón með sér frá Ameríku, og
hann keypti Gunnar, þegar hljóðfærið var búið
að standa lengi óhreyft hjá Svavari. Sextán ára
var hann orðinn atvinnuhljóðfæraleikari og kall-
aði sig Gunna Sveins. Hann var trommari í
hljómsveitum Vetrarklúbbsins og Vetrargarðs-
ins í Tívolí, en sneri sér fljótt að víbrafóninum.
Nítján ára var hann kominn bæði í KK-sextett-
inn og Sinfóníuhljómsveit Íslands. Hann fór í
Tónlistarskólann í Reykjavík 1955 og lauk námi
þaðan 1961. Hann spilaði með Sinfóníuhljóm-
sveitinni í ellefu ár, en var alltaf líka í djassinum,
„annað var ekki hægt“, segir hann. Og með KK-
sextettinum var hann á ferð og flugi í tónleika-
ferðum um Norðurlönd og Evrópu.
Í grjótburði til Hollands
„Þegar ég lauk námi í Tónlistarskólanum tók
ég inntökupróf í Royal Academy of Music í
London, en fór svo með brúði minni í brúð-
kaupsferð til Amsterdam, því þangað hafði ég
aldrei komið. En þegar ég kem til Amsterdam
þekki ég staðinn – hafði verið þarna áður. Ég
rataði í gömlu Amsterdam og enginn þurfti að
segja mér hvert ég átti að fara. Ég var svo hrif-
inn af borginni að ég hringdi strax í Amster-
dams Konservatorium og spurði hvort ég gæti
tekið inntökupróf á einhverju öðru tungumáli en
hollensku. Þetta var á mánudagsmorgni, og mér
var sagt að koma í prófið kl. 11 á fimmtudag. Á
föstudeginum var mér sagt að ég væri kominn í
nám hjá Ton de Leeuw, sem var yfirkennari
tónsmíðadeildarinnar. Hann varð fljótt mikill
Íslandsvinur, af því að hann var líka steinafræð-
ingur og hafði þurft að velja milli tónlistarinnar
og vísindanna. Þegar ég fór heim í jólafrí og
sumarfrí kom ég alltaf til baka með stóran poka
fullan af grjóti, og það gerði það að verkum að
hann vildi endilega koma til Íslands. Þegar hann
hafði svo haft fleiri Íslendinga í námi hvern á
eftir öðrum buðum við honum að koma hingað
til fyrirheitna landsins. En nú er hann dáinn
blessaður. Auk þess að vera eitt fremsta tón-
skáld Hollands var hann doktor í tónlist Austur-
landa, enda nemandi Ravis Shankars, sítarsnill-
ingsins heimsfræga frá Indlandi. Ton de Leeuv
hafði aldrei haft nemanda úr hinum harða skóla
djassins og vildi læra allt um stílbrögð þau sem
þar eru stunduð. Úr þessu urðu mikil „vöru-
skipti“ milli meistarans og nemandans. Þegar
ég var búinn að stúdera hjá honum í þrjú ár
buðu Hollendingar mér námsstyrk til frekara
náms, en ég gat ekki nýtt mér hann fyrr en
1973. Þá fór ég til Utrecht, eða Trekt eins og
Jón Hreggviðsson kallaði borgina. Ég fann vel
fyrir Jóni og heyrði skóhljóðin þegar hann var
með bréfið frá Íslandssól í stígvélinu sínu áður
en hann hélt með það til Arnaeusar í Danmörku.
Það var stórkostlegt að vera við Ríkisháskólann
í Utrecht. Þegar ég lauk því námi var ég búinn
að vera svo lengi í Hollandi að ég gat orðið hol-
lenskur ríkislistamaður ævilangt, á svipuðu
kaupi og sporvagnsstjórar og lögregluþjónar,
og það voru prýðislaun.
Leiður á að spila fyrir Mammon
En við fórum heim. Konan mín var Ásta
Thorsteinsen og hún lærði söng í Utrecht og var
líka góður píanóleikari. Hún skynjaði eitthvað
og var ekki róleg úti, vildi komast heim, fannst
eitthvað vera yfirvofandi. Það kom á daginn að
hún var með krabbamein. Sorg mín var æð-
isgengin og ég get ekki lýst henni.“
Við tölum um Ástu, og Gunnar segir mér að
Helga Kress hafi sagt í eftirmælum um hana að
nú hefði Gunnar ekki bara misst konuna sína,
heldur líka sinn besta vin og mesta baráttujaxl.
Leiðir þeirra lágu auðvitað saman í tónlistinni.
„Ég byrjaði sem atvinnutónlistarmaður í
Vetrargarðinum á gamlárskvöld 1949 og síðasta
ballið sem ég spilaði á var á gamlárskvöld 1963,
á Borginni. Annan janúar tók ég strætó hingað
inn að Laugarnesskóla, því ég vissi að þar var
Pólýfónkórinn að æfa. Ég bankaði upp á og
spurði eftir söngstjóranum, Ingólfi Guðbrands-
syni, og sagði við hann: Ingólfur minn, ég er orð-
inn svo leiður á að spila fyrir Mammon, má ég
ekki koma í kórinn til þín og syngja ókeypis fyr-
ir Guð og englana? Það var auðsótt. Kórinn
hafði þá sungið eftir mig kaþólska messu sem ég
samdi um systkini mín tvö sem drukknuðu í
Álftavatni þegar ég var lítill strákur. Og þarna
var hún Ásta mín, fyrirliðinn í altröddinni, og úr
þessu varð hjónaband.“
Sagði nei við Svend Asmussen
Það var sagt um Gunnar Reyni Sveinsson að
hann hefði verið einn af þremur bestu víbrafón-
leikurum Evrópu. Hann var líka eftirsóttur spil-
ari og eftirsóttur af stóru nöfnunum. Hann spil-
aði með mörgum fremstu djassleikurum heims,
Chet Baker, Ronnie Scott, Lee Konitz, Lionel
Hampton, Benny Goodman, Svend Asmussen
og Stéphane Grappelli.
„Svend Asmussen vildi ráða mig sem víbra-
fónleikara í hljómsveitina sína og ég hefði getað
búið í Køben og borðað í pulsuvagninum á Ráð-
hústorginu allt mitt líf. En þá var ég á leið með
KK-sextettinum til Þýskalands og sagði við
Svend af einhverjum asnaskap að ég gæti ekki
þegið þetta góða boð. Víbrafónleikarinn hans
var skyndilega kallaður í herinn og það vantaði
víbrafónleikara. Við spiluðum saman í djamm-
SÉ ÞETTA GOTT STÖFF, ÞÁ
SORTERAR MÚSÍKIN SIG SJÁLF
Gunnar Reynir Sveinsson var einn af bestu víbrafón-
leikurum í Evrópu, „lærði“ hjá Lionel Hampton og
spilaði djass með Chet Baker og Grappelli. Hann spil-
aði líka með Concertgebouw í Amsterdam. Hér segir
hann BERGÞÓRU JÓNSDÓTTUR sögur úr lífi sínu og
kynnum sínum af sorg, ást og frábæru fólki.
Morgunblaðið/Sverrir
Gunnar Reynir Sveinsson: „Og guð er svo mikill og góður, að mér hefur aldrei batnað. Ég er ná-
kvæmlega sami djassistinn í dag og ég var þarna þegar ég var níu ára. Þetta er ólæknandi.“