Lesbók Morgunblaðsins - 02.08.2003, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 2. ÁGÚST 2003
S
TYRJÖLDIN í Írak er ekki bara
blóðbað heldur einnig áróðurs-
stríð. Í Bandaríkjunum gengur
maður undir manns hönd að rétt-
læta innrásina í Írak og fréttir
sem sendar eru vegna atburða
þar í landi þjóna þeim tilgangi
ljóst og leynt. Nýjasta uppákom-
an er fréttin um drápið á sonum Saddams en
bandarískir hermenn ruddust inn í hús þar sem
þeir voru í felum. Féllu þeir báðir í átökunum og
fjöldi fólks að auki. Á ljósmyndum sem teknar
voru skömmu eftir dauða bræðranna og birst
hafa í heimspressunni eru andlit þeirra bólgin og
blóðug, hulin þykku skeggi að mestu og nær
óþekkjanleg. Höfuð mannanna virðast hvíla á
bláu plasti og axlir þeirra eru naktar. Efasemd-
arraddir heyrðust óðara, sumir töldu að mynd-
irnar væru falsaðar og synir Saddams væru ein-
hvers staðar sprelllifandi að gera grín að öllu
saman. Sjónvarpsáhorfendum brá síðan í brún
þegar boðið var upp á óvænta sjokkmeðferð í
fréttatíma beggja íslensku stöðvanna: glænýjar
og raunverulegar kvikmyndir af búkum sona
Saddams. Varað var við myndunum sem voru í
meira lagi ógeðfelldar og hafa vakið bæði óhug
og reiði. Í fréttinni voru þeir bræður sýndir í lif-
anda lífi, glaðbeittir í samkvæmislífinu og á góðri
stund með föður sínum. Þá voru lík þeirra sýnd í
á skjánum þegar fram í sækir. Írakar eru sumir
hverjir ævareiðir og líta bæði á drápin og með-
ferðina á líkunum sem hryðjuverk…
Það er margt umhugsunarvert varðandi frétt-
ina um örlög sona Saddams. Sú spurning vaknar
hvort reynt hafi verið að gefa þeim bræðrum
kost á að gefast upp en tvímælalaust hefði átt að
draga þá fyrir rétt svo þeir þyrftu að svara til
saka og taka út sína refsingu samkvæmt lögum.
Svo virðist sem lögmál villta vestursins hafi verið
ráðandi: skjóta fyrst og spyrja svo. Ekki það að
synir Saddams eigi sér nokkrar málsbætur fyrir
glæpi sem þeir hafa framið en felst nokkur frið-
þæging í ofbeldisfullu drápi þeirra? Annað sem
athygli vekur er hvernig staðið er að fréttaflutn-
ingi hingað til lands af atburðum í Írak. Hafa ís-
lenskir fréttamenn ekki aðstöðu, menntun eða
vilja til að vinna úr öðrum fréttaskýringum en
þeim bresku og bandarísku? Sjónarhorn majóra
og marskálka ríkir ávallt í fréttum hérlendis þeg-
ar rætt er um tap, sigra og mannfall í stríði
þessu. Loks ættum við að íhuga hvort við kærum
okkur yfirleitt nokkuð um að taka þátt í trylltri
sigurvímu veiðimannsins sem hælist um og lætur
hróðugur mynda sig með föllnu veiðidýri eftir
langan eltingarleik.
nærmynd af fáheyrðu miskunnarleysi. Mikið
hefur verið lagt upp úr því að sannfæra umheim-
inn um að pörupiltarnir séu örugglega dauðir og
ef marka má myndirnar hafa þeir svo sannarlega
verið skotnir í tætlur.
Svala verður forvitni, hefndarþorsta og rétt-
lætiskennd almennings og í þeim tilgangi var
sett upp skrípaleikrit sem síðan rataði á sjón-
varpsrásir heimsins: leiktjöldin lítið brúnleitt
tjald og á skilti sem var hrófað upp fyrir framan
stóð „Mortuary“. Inni í tjaldinu hvíldu synir
Saddams á líkfjölunum, vaxkennd andlitin vand-
lega snyrt og rökuð. Ekkert nema lendaklæði
huldi nekt þeirra, krufningarskurðurinn var
rimpaður saman og náði frá brjósti niður að nafla
og skotsárin auðsjáanleg á skrokkunum. Mynda-
vélum var beint að andlitunum, áverkunum og
brotnum fæti annars þeirra í afkáralegri stell-
ingu. Sigurreifir lýsa Bandaríkjamenn því yfir að
hringurinn þrengist um Saddam og ef til vill eig-
um við von á að sjá myndir af limlestum búk hans
FJÖLMIÐLAR
SADDAM ÁTTI SYNI TVO
Fréttamenn gengu inn í ein-
faldri röð til að skoða líkin og
sannfærast um að hið illa hefði
verið kveðið niður í bili.
S T E I N U N N I N G A
Ó T TA R S D Ó T T I R
ISABELLA Allende, sem naut
mikilla vinsælda hér á landi sem
og víða erlendis fyrir bækur á
borð við Evu
Lunu og Ást og
skugga, sendi ný-
lega frá sér sína
11. bók, My In-
vented Country. Í
bókinni, sem er
önnur sjálfsævi-
sögulega bók All-
ende, notar hún
árásirnar á
Bandaríkin 11. september 2001
til þess að sýna fram á hvernig
samkennd manna og vitund mót-
ast ekki einungis af þjóðerni
heldur hvernig áralöng dvöl í
öðru landi eða miklar hörmung-
ar geta haft sín áhrif. Í My In-
vented Country reynir Allende
enn fremur að vinna úr fjölda
minninga frá barnæsku sinni,
fjölskyldusögum og því hvaða
áhrif Chile og þjóðernisleg
tengsl hennar við þaðhafa á skrif
hennar. Að mati gagnrýnanda
New York Times er bókin í senn
heillandi og ergjandi þar sem
henni má frekar líkja við vegvísi
en endurminningar. Þeirri gagn-
rýni hefur Allende sjálf svarað á
þann veg að lífið líkist ekki
þýskri ritgerð. Minningar ferðist
í hringi en ekki eftir beinni
braut.
Aðalóvinurinn
BÓK Milt Bearden, fyrrum
starfsmanns CIA, og rannsókn-
arblaðamannsins James Risen
þykir veita ein-
stakt innsæi inn í
heim njósna og
gagnnjósna. Bók-
in nefnist The
Main Enemy: The
Inside Story of
the CIA’s Final
Showdown with
the KGB, eða Að-
alóvinurinn: Inn-
anbúðarsaga af lokauppgjöri
CIA og KGB og er þar rekinn
fjöldi sagna af „moldvörpu-
stríði“ þessara tveggja stofnana.
Upplýsa höfundarnir enn fremur
að CIA leiti enn að hinum svo-
nefnda „fjórða manni“ sem átti
þátt í að veita KGB upplýsingar
um bandaríska njósnara.
Það sem þykir einna mark-
verðast við bókina er að hún er
gefin út með leyfi CIA, sem hing-
að til hefur harðneitað að veita
jafnvel almennustu upplýsingar
um starfsemi stofnunarinnar.
Upplýsingarnar sem bókin veitir
eru þó margar hverjar sértækar
fremur en að þær veiti heildar-
mynd af starfinu en staðfesta
engu síður fjölda aðgerða CIA
sem til þessa hafa farið leynt eða
einungis heyrst óljós orðrómur
um.
Bekkjamótið
ALAN Lightman, höfundur
hinnar áhugaverðu bókar Ein-
stein’s Dreams, sendi nýlega frá
sér nýja skáld-
sögu, Reunion,
eða Bekkjamótið.
Þar segir frá
Charles, prófess-
or við lítinn há-
skóla í Banda-
ríkjunum sem
hefur sætt sig við
viðburðasnautt
líf sitt. Þegar
hann svo ákveður að mæta á 30
ára útskriftarmót háskólans síns
vakna með honum minningar um
fyrri tíma og eldheitt ástarsam-
band sitt við ballerínuna Júlíönu.
Líkt og í Einstein’s Dreams leik-
ur Lightman sér með tíma og
rúm og þau áhrif sem tímamóta-
ákvarðanir hafa á líf okkar.
ERLENDAR
BÆKUR
Vegvísir
Allende
Isabelle Allende
James Risen
Alan Lightman
ar Þormóðsson. Egill Egilsson með
Karlmenn tveggja tíma, útgefin 1975,
og svo Sveindóm 1979. Þorgeir Þor-
geirson með Einleik á glansmynd.
Og konurnar: Magnea Matthías-
dóttir skrifaði söguna Hægara pælt en
kýlt 1977, síðast Sætir strákar 1981,
Ása Solveig með Einkamál Stefaníu
1978 og Treg í taumi. En ekkert meir.
Auður Haralds með Hvunndagshetj-
una, 1979 ...
Alltént er Þorsteinn Antonsson
þarna í bók sinni að lýsa eftir þessum
höfundum. Hvers vegna hurfu þessir
höfundar? Hvað varð um þessa milli-
kynslóð? Ég mun vera af þessari kyn-
slóð. Kynslóð sem var bara send heim.
[...]
Í ca. eitt ár var ég svolítið númer,
komst á námskeið fyrir rithöfunda á
sænskri eyju (Bishops-Arnö), fékk sex
mánaða ritlaun (og þá urðu einhverjir
pínulítið reiðir sem ekki fengu ritlaun.
Hvað þetta ætti að þýða!) Svo fékk
maður engin laun, í tvígang hef ég
gefið út tvær bækur sama árið, sótt
um ritlaun en ekki fengið krónu.
Það væri gaman að vita hvernig
þessu er stjórnað öllu saman? Hefur
þetta eitthvað með hlutföllin í andlitinu
að gera, eins og ofangreind könnun
gefur í skyn.
Norma Samúelsdóttir
Kistan
www.visir.is/kistan
ÆTLI sé til eitthvað í því að útlit hafi
með vinsældir að gera? Svo segir ein
könnun sem sýnd var í sjónvarpinu í
sumar. Um vinsælt fólk, rithöfunda og
aðra. Þeir ku ná langt sem eru fríðir,
með rétt hlutföll milli nefs og munns,
rétt bil milli augnanna (náið í mál-
böndin, nei-nei). Bækur þeirra seljast
betur. Tískusýningastúlkan nær lengra
ef hlutföll í andlitinu eru rétt.
Getur þá verið að útlit komi í veg
fyrir vinsældir, sama hvað viðkomandi
manneskja leggur á sig til að komast
langt? Getur verið að ungt fólk nái
meiri árangri en eldra fólk þegar taka
á mark á árangri? Getur verið að
karlkynshöfundar séu vinsælli en kven-
kynshöfundar?
Það koma alltaf nýir tímar, nýjar
áherslur, nýtt og ferskt. Það gefur
augaleið. Margt bókafólk hefur reynd-
ar fjallað mikið um t.d. málefni tengd
nútímabókmenntum. Þar á meðal Þor-
steinn Antonsson. Hann ritar í bók
sinni Í faðmi fjallkonunnar frá 1994
m.a. um bókmenntir (undirtitill bók-
arinnar er Uppgjör við menningar-
ástand) og ræðir þar einmitt um rithöf-
unda sem tilheyrðu 68-kynslóðinni.
Þeir nefnilega gufuðu nánast allir upp!
Og hann spyr: Hvað varð um millikyn-
slóðina? (bls. l56, Í faðmi fjallkon-
unnar). Já, þeir hreinlega hurfu. Fóru
að gera eitthvað annað. Þráinn
Bertelsson, Vésteinn Lúðvíksson og Úlf-
Morgunblaðið/Kristinn
Á Þingvöllum.
KYNSLÓÐIN
SEM HVARF
I Svektur út í Amerikanana, segir í fyrirsögn á við-tali sem birtist við Leif Eiríksson í þrændska dag-
blaðinu Adresseavisen daginn áður en kirkju- og
menningarhátíðin Ólafsdagarnir var sett. Hann
var kallaður hinn heppni fyrir þúsund árum en nú
virðist sem lukkan hafi yfirgefið hann, segir í viðtal-
inu. Að minnsta kosti þykir norska blaðamann-
inum hann fremur súr á svipinn þar sem hann
stendur á stalli sínum og mænir á skemmti-
ferðaskipin sem koma inn fjörðinn.
Og þegar hann er spurður hvort hann sé ekki
lengur stoltur af því að hafa fundið Ameríku þá
svarar hann:
„Það sem fer í taugarnar á mér er að Amerik-
anarnir stíga á land hér í Þrándheimi hver á fætur
öðrum án þess að virða mig viðlits. Þeir sýna
manninum sem lagði sig í mikla hættu við að kom-
ast til hins ókunna meginlands handan hafsins
enga virðingu. Þessir spilltu Amerikanar hefðu að
minnsta kosti geta komið við og dáðst að sverðinu
mínu. Það var með í för árið 1000.“
ir síðan yfir allt. Síðast en ekki síst er árlega haldin
kirkju- og menningarhátíð sem kennd er við Ólaf
helga þar sem áherslan er iðulega að miklu leyti á
þúsund ára sögu Þrándheims. Og hundrað kíló-
metra norður af borginni standa Stiklastaðir þar
sem starfrækt er menningarmiðstöð allt árið um
kring sem sinnir fortíðinni og sviðsetur hana með
ýmsum hætti, til dæmis með leikriti um síðustu daga
Ólafs konungs helga sem féll á Stiklastöðum árið
1030 og rannsóknum á sögu hans og menningararfi.
IV Það er uppörvandi að sjá hversu mikla ræktÞrændir leggja við sögu sína og sagnaarfinn
sem þeir eiga sameiginlega með Íslendingum. Og
það er ekki síst áhugavert að sjá hvernig þeir gera
það. Þeir lífga hann við. Þeir umgangast hann eins
og hann sé raunverulegur hluti af samtíðinni. Eins
og hann hafi virkilega eitthvað að segja þeim. En
jafnframt og ekki síður eins og hann hafi skemmti-
gildi. Það er kannski svolítið skrýtið að þetta skuli
koma Íslendingi spánskt fyrir sjónir.
II Blaðamaður gengur á Leif um ferðina vestur yf-ir haf og spyr hvort það hafi ekki verið alger
heppni að hann rataði á land í Ameríku. Lefur firr-
ist við og segir sagnfræðinga einblína um of á Ei-
ríks sögu rauða sem geri lítið úr afreki sínu. Sam-
kvæmt þeirri sögu hafi hann átt að vera á leið frá
Niðarósi til Grænlands en villst af leið og lent á allt
öðrum stað. „Þú þarft nú að heita Columbus til að
klúðra málum svo herfilega,“ hreytir Leifur í blaða-
manninn og fullyrðir að ferð sín vestur um haf hafi
verið samkvæmt áætlun frá upphafi til enda.
IIIOg þannig spinnur blaðamaðurinn þráðinneins og ekkert sé sjálfsagðara en að eiga samtal
við þúsund ára gamla sögupersónu. Og það er raun-
ar tilfellið í Þrándheimi. Það er ekkert sjálfsagðara
en að vera í góðu sambandi við fortíðina. Og þess sér
stað víða í borginni. Götuheiti vísa til hins norræna
sagnaarfs, byggingar og stofnanir eru kenndar við
söguhetjur fornaldar, ekki síst Ólaf helga, víkinga-
arfleifðin er allsstaðar sjáanleg og dómkirkjan gnæf-
NEÐANMÁLS