Lesbók Morgunblaðsins - 02.08.2003, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 02.08.2003, Blaðsíða 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 2. ÁGÚST 2003 3 LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR 3 0 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R EFNI Mannblót fór fram á Þingvöllum á síðasta degi heiðn- innar segir Jón Hnefill Aðalsteinsson í grein þar sem hann varpar fram ýmsum ósvöruðum spurningum um Kristnitöku- þingið árið 1000. Hvað er heilagt? var spurt á rithöfundaþinginu í Lahti í Finnlandi. Sigurbjörg Þrastardóttir var á staðnum og rekur umræðurnar. Ólafs- dögunum lýkur í Þrándheimi í dag en þeir voru haldnir í 41. skipti samhliða 850 ára afmæli Niðarós- biskupsdæmis. Þröstur Helgason fylgdist með dag- skránni og segir frá. Björk hélt tónleika í Verónu á Ítalíu í júní síðast- liðnum. Ólafur Gíslason sótti tónleikana og sá þá sennilega í öðru ljósi en margir aðrir viðstaddir. S ÍÐASTA öld var öld stórstígra tækniframfara. Rafmagns- ljós, orkuveitur, ísskápar, bílar, tilbúinn áburður, flug- vélar, fjarskipti, gerviefni, lyf, tölvur – allt þetta hefur bætt kjör okkar meira en við getum með góðu móti gert okkur grein fyrir. Þó er ótalin sú tækni sem líklega hefur mest áhrif á kjör almennings, en það eru ódýrar og öruggar getnaðar- varnir. Stundum eru uppreisnargjörnum ung- lingum og blómabörnum af 68-kynslóðinni þökkuð þau umskipti sem urðu í sam- skiptum fólks á seinni hluta aldarinnar þeg- ar tepruskap var kastað fyrir róða, konur urðu jafningjar karla og strákar og stelpur máttu draga sig saman að vild. Ég held að SSL og önnur fyrirtæki sem séð hafa al- menningi fyrir ódýrum smokkum og síðar getnaðarvarnarpillum eigi meiri þakkir skildar. Fyrir daga getnaðarvarna snerust lög, siðir og félagslegt aðhald að verulegu leyti um að bæla kynhvötina og koma í veg fyrir kynlíf, svo ekki yrðu of margir munnar að fæða. Nú er kynlíf ekki lengur eins nátengt barneignum og siðferðileg viðmið um kyn- hegðun hafa breyst afar mikið. Þetta hefur að flestu leyti orðið til góðs. En engin er rós án þyrna. Kaupahéðnar sem vilja veiða pen- ing úr pyngju okkar eiga það til að nota hálfgert klám fyrir beitu og þeir sem lengst ganga misbjóða fólki með því að spila með lúalegum hætti á losta og græðgi. Þar sem ekki er lengur þörf á að bæla kynhvötina til að koma í veg fyrir barneignir hefur losnað um hömlur og komist rót á venjur og siði sem löngum hafa verið samofin stolti fólks, manngildi og siðgæði. Kynórar og kynlíf eru nú verslunarvara í meira mæli en áður og kröfur fólks, einkum karla, um að fá allt sem hugurinn girnist í þessum efnum stangast á við sjálfsvirðingu manna af báðum kynjum og spillir stundum lífi þeirra. Víst eru marg- ir ráðvilltir af þessum sökum og vita ekki al- mennilega hvernig þeir eiga að haga sér, því velsæmismörkin eru á hreyfingu og það er erfitt að laga sig að breytingum á siðferði- legum viðmiðum án þess að tapa fótfestu. En námshæfileikum manna eru lítil tak- mörk sett og ég held að góð von sé til að fólk læri smám saman að rata skaplegan meðal- veg milli taumleysis og bælingar, græðgi og meinlæta. Jafnvel þótt það dragist eitthvað er hlutskipti flestra nútímamanna miklu betra en kvennanna sem urðu óléttar á hverju ári meðan þeim entist líf og heilsa og karlanna sem áttu að vera fyrirvinnur en sáu engin ráð til að brauðfæða enn eitt barnið. Með frjálsri verslun, iðnbyltingu, til- búnum áburði og fleiri tækniundrum stór- fjölgaði fólki á jörðinni. Á síðustu árum hef- ur hægt verulega á þessari fólksfjölgun og ef fram heldur sem horfir eru fáeinir ára- tugir þar til jarðarbúum tekur að fækka. (Á 20. öld fjölgaði mannkyni úr rúmum 1,6 milljörðum í rúma 6 milljarða og gert er ráð fyrir að það telji nálægt 9 milljörðum árið 2050 en eftir það fækki fólki.) Fyrir daga ódýrra getnaðarvarna dugði kynhvötin til að tryggja viðkomu mannfólksins, svo þótt flest samfélög reyndu að halda kynlífi í skefjum fæddust víðast hvar fleiri börn en kostur var að sjá fyrir fæði og öðrum lífs- nauðsynjum. En nú er öldin önnur, a.m.k. í iðnvæddum ríkjum. Mannfjöldi stjórnast ekki lengur af kynhvöt og fæðuframboði. Fólk eignast nú afkomendur vegna þess að það vill ala upp börn fremur en vegna þess að það fái ekki hamið kynhvötina. Fyrir vik- ið eru flestir sem fæðast velkomnir í heim- inn og eiga fremur á hættu að þjást af offitu en næringarskorti. Þetta er einhver róttæk- asta breyting sem orðið hefur á kjörum manna fyrr og síðar. Í stórum hluta Evrópu er fólki þegar tek- ið að fækka. Samkvæmt spám Sameinuðu þjóðanna mun íbúum í þeim löndum Evrópu sem mynda Evrópusambandið eða eru á leið inn í það fækka um 6% fyrir árið 2050. Í Þýskalandi, á Ítalíu og á Spáni er gert ráð fyrir að fækkunin verði enn meiri. Þessari mannfækkun fylgja alvarleg vandamál. Nú eru um það bil 35 á eftirlaunum fyrir hverja 100 sem eru á vinnumarkaði í Evrópu. Gert er ráð fyrir að árið 2050 verði eftirlaunaþeg- ar orðnir 75 á móti hverjum 100 sem stunda vinnu. Svipaða sögu er að segja frá Japan og Hong Kong en í ýmsum öðrum iðnríkjum (t.d. Bandaríkjunum, Ástralíu, Nýja-Sjá- landi, Suður-Kóreu og Kína) er ekki hafin nein viðlíka fækkun. Hér á Íslandi eru barn- eignir líka enn nógu tíðar til að fólksfjöldi haldist nokkurn veginn óbreyttur. Líkleg afleiðing alls þessa er að jafnvel þótt Evr- ópusambandið beri gæfu til að draga úr skrifræði og reglugerðafargani mun hag- vöxtur þar verða mun minni en t.d. í Norð- ur-Ameríku og Kína. Í grein um þetta efni í tímaritinu The Economist (19.25. júlí 2003 bls. 34) er bent á hversu táknrænt það er fyrir gömlu Evrópu, að þegar Valéry Gisc- ard d’Estaing kynnti nýjustu hugmyndir um stjórnskipan sambandsins á samkomu í Náttúrugripasafninu í Brussel, þá stóð 77 ára gamall maður fyrir framan steingerving af risaeðlu og talaði um framtíð álfunnar. Þjóðir Evrópu geta unnið gegn fólks- fækkun með því að hleypa inn fleiri innflytj- endum frá Norður-Afríku, Pakistan eða öðrum svæðum þar sem viðkoma er ör eða með því að eignast fleiri börn. En í flestum löndum álfunnar eru öflugar stjórnmála- hreyfingar andvígar fjölgun innflytjenda og þótt stjórnvöld hafi reynt að hvetja til barn- eigna hefur það borið fremur lítinn árangur. Það eru því allar líkur á að Evrópumönnum fækki og meðaldur þeirra hækki á næstu ár- um. En ætli Evrópumenn (og íbúar Japan og Hong Kong) séu e.t.v. bara nokkrum ár- um á undan öðrum? Er aðeins spurning um tíma hvenær fólki fer að fækka í öllum heimsálfum? Endar þetta kannski með því að mannkynið deyr út? Áður en fólk hafði aðgang að sæmilega öruggum getnaðarvörnum eignaðist það börn hvort sem það hafði áhuga á börnum eða ekki. Frá því löngu áður en mannkynið varð til hafði náttúruvalið ræktað upp dýr með sterka kynhvöt. Þetta var leið náttúr- unnar til að láta tegundirnar (og þar með mannfólkið) margfaldast og uppfylla jörð- ina. Svo lengi sem einstaklingarnir sækjast eftir kynlífi og hafa hvöt til að vernda ung- viði sitt er viðkoma stofnsins tryggð, hvort sem nokkurn langar að eignast stóran ætt- boga. Nú er þetta breytt. Kynhvötin stuðlar ekki að barneignum nema menn vilji eignast börn. Stór hluti fólks kærir sig ekki um nein börn og margir láta eitt nægja. Þetta fólk mun ekki viðhalda mannkyninu og arfgeng- ir eiginleikar þess munu ekki marka svip komandi kynslóða. En jafnvel í gömlu Evrópu eru til pör sem vilja eignast mörg börn og gera það. Hugs- um okkur að eiginleikar sem stuðla að því að fólk vilji eignast mörg börn séu að einhverju leyti arfgengir, hvort sem þær erfðir eru að öllu leyti líffræðilegar eða velta að nokkru á viðhorfum og siðum sem börn læra af for- eldrum sínum. Ef svo er má ætla að tilvera getnaðarvarna muni breyta mannkyninu meira en nokkur önnur tækni hefur gert. Þeim, sem hafa (til viðbótar við kynhvötina) löngun eða tilhneigingu til að eignast mörg börn, fjölgar þá miklu meira en hinum, svo á nokkrum kynslóðum ræktar náttúruvalið upp áhuga á barneignum. Þótt náttúruvalið sé hvorki gætt viti né vilja hefur það hingað til sýnt ótrúleg klókindi. Hví skyldi það ekki rata á leið til að tryggja viðhald mannkyns- ins þótt gamla aðferðin, að rækta upp sterka kynhvöt, hætti að virka? Ætli smokkurinn og pillan breyti e.t.v. fleiru en siðferði manna og samfélagsháttum og end- urskapi líka arfgengar tilhneigingar og hvatir? GETNAÐAR- VARNIR OG MANNFÆKKUN RABB A T L I H A R Ð A R S O N atli@ismennt.is JÓHANNES ÚR KÖTLUM TVÆR VERUR Úti í haga er mórauð mús meður augu dökk og blíð, – kvöldið eitt við urðum dús, elskum bæði lítið hús, þráum hlýju, hötum stríð. Mjúkhærð börn í myrkri fædd matar hún af sannri ást, fátæk, úfin, alltaf hrædd, ofurskynjun hjartans gædd, sköpuð til að titra og þjást. Henni ógnar kattarkló, krumla Satans gamla mér, – sárast okkur þykir þó, þegar mannatröllin sljó kremja okkur undir sér. Jóhannes úr Kötlum (1899–1972) gaf út fyrstu ljóðabók sína árið 1926, Bí, bí og blaka. Auk ljóðabóka skrifaði hann fimm skáldsögur, fékkst við þýðingar og greinaskrif um menningu og samfélagsmál. FORSÍÐUMYNDIN er eftir Roni Horn og er á sýningu sem stendur yfir í i8 um þessar mundir á 96 ljósmyndum af táningsstúlkunni Georgiu Loy sem er systurdóttir listakon- unnar.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.