Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.2003, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. ÁGÚST 2003 3
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
3 1 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R
EFNI
ÚR VÖLUSPÁ
Geyr Garmur mjög
fyr Gnipahelli,
festur mun slitna
en freki renna.
Fjöld veit hún fræða,
fram sé eg lengra,
um ragnarök
römm sigtíva.
Bræður munu berjast
og að bönum verða,
munu systrungar
sifjum spilla,
hart er í heimi,
hórdómur mikill,
skeggöld, skálmöld,
skildir eru klofnir,
vindöld, vargöld,
áður veröld steypist
mun engi maður
öðrum þyrma.
Leika Míms synir
en mjötuður kyndist
að inu galla
Gjallarhorni,
hátt blæs Heimdallur,
horn er á lofti,
mælir Óðinn
við Míms höfuð.
Þetta eru 43., 44. og 45. vísa Völuspár þar sem fjallað er um ragnarök.
H
INSEGIN dagar – gay
pride – eru haldnir í dag í
miðborg Reykjavíkur
fimmta árið í röð. Gay
pride mætti einnig út-
leggja sem gleðidaga eða
daga stoltsins. Fyrstu
gay pride-göngurnar
voru farnar í upphafi 8. áratugarins í
Bandaríkjunum og nokkrum ríkjum Vest-
ur-Evrópu. Göngurnar voru farnar til að
vekja athygli á mannréttindabaráttu sam-
kynhneigðra og þjónuðu einnig þeim til-
gangi að gera lesbíur og homma sýnilegri.
Fram á sjónarsviðið stigu einstaklingar úr
öllum þjóðfélagshópum sem þorðu og gátu
verið þeir sjálfir, stoltir af þeim tilfinn-
ingum sem þeir báru í brjósti.
Fyrstu göngurnar voru fámennar. Ein-
ungis nokkrir tugir eða hundruð bar-
áttuglaðra mannréttindasinna stigu fyrstu
skrefin í stórborgunum. Þegar líða tók á 9.
áratuginn fjölgaði verulega í hópnum og
þátttakendur fóru að skipta hundruðum
þúsunda og jafnvel milljónum í hverri borg-
inni á fætur annarri. Kröfugöngurnar
breyttust smám saman í sigurhátíðir.
Kröfuspjöldin viku til hliðar fyrir fögnuði
yfir áfangasigrum í mannréttinda-
baráttunni. Lesbíur og hommar gleðjast yf-
ir því að vera þau sjálf og fá að njóta lífsins á
sínum eigin forsendum eins og hinir gagn-
kynhneigðu. Pólitískur raunveruleiki er þó
aldrei langt undan. Baráttan fyrir fullum
mannréttindum dregur milljónir lesbía og
homma fram í dagsljósið á hverju ári sem í
raun vilja ekkert frekar en að fá að lifa í
friði í sátt við sig og umhverfi sitt.
Í dag taka lesbíur og hommar hér á landi
þessi mikilvægu skref. Þramma niður
Laugaveginn stolt af sjálfum sér og því
þjóðfélagi sem við búum í. Það eru ekki ein-
ungis samkynhneigðir sem taka þátt í fögn-
uðinum, þúsundir gagnkynhneigðra hafa
slegist í hópinn. Ég þori að fullyrða að
hvergi annars staðar í heiminum er hlutfall
gagnkynhneigðra í gay pride jafn hátt og í
Reykjavík. Sú spurning hverju þetta sætir
hefur leitað á mig í öllum gay pride-
göngunum til þessa. Hvað fær þúsundir
gagnkynhneigðra Íslendinga til þess að
taka höndum saman með samkynhneigðum
í tilefni hinsegin daga? Hvað fær á þriðja
tug þúsunda Íslendinga, um tíu prósent
þjóðarinnar, til þess að stíga upp úr hvers-
dagsleikanum og mæta til leiks? Hvaða fé-
lagslegu og pólitísku þættir liggja þessu til
grundvallar?
Eflaust liggja margar og mismunandi
ástæður að baki þessari miklu þátttöku en
ég leyfi mér að nefna þrjár til sögunnar. Í
fyrsta lagi leggur stór hluti þátttakenda leið
sína í miðborgina til að leggja mannrétt-
indabaráttu samkynhneigðra lið. Mannrétt-
indasinnum blöskrar að í upphafi 21. aldar
skuli samkynhneigðir Íslendingar ekki
njóta mannréttinda til jafns við gagnkyn-
hneigða. Það hefur verið sérstaklega áhuga-
vert að fylgjast með gagnkynhneigðum
mannréttindasinnum í göngum undanfar-
inna ára. Þeir ganga á pólitískum for-
sendum, taka mann tali og býsnast yfir því
að full mannréttindi hafi ekki þegar verið
tryggð. Hér er svo sannarlega um sannkall-
aða mannréttindasinna að ræða og manni
hlýnar um hjartarætur að sjá þegar fólk er
viljugt til að leggja sitt af mörkum til þess
að tryggja náunganum full réttindi. Sam-
kenndin er sterk í þessu litla þjóðfélagi okk-
ar. Þegar okkur þykir halla á meðbræður
okkar og systur tökum við höndum saman.
Í öðru lagi tekur fólk þátt í hinsegin dög-
um til þess að skemmta sér og öðrum og
fagna um leið nýfengnu frelsi. Þátttakendur
samgleðjast yfir þeim mikilvægu sigrum
sem áunnist hafa í mannréttindabaráttu
samkynhneigðra hér á landi á undanförnum
árum: Lögum um staðfesta samvist frá
1996, banni við mismunun einnig frá 1996
og rétti til stjúpættleiðinga frá 2000. Gleðin
ræður ríkjum, fjöldinn skartar sínu feg-
ursta og skálar í kampavíni að lokinni
göngu.
Í þriðja lagi tekur hópur fólks þátt í hátíð-
arhöldunum ýmist til þess að fylgjast með
göngunni af einskærri forvitni, horfa á
skemmtidagskrána eða til þess eins að njóta
góðrar götuhátíðar í miðborginni. Pólitískur
bakgrunnur hátíðarhaldanna er hins vegar
aldrei langt undan.
Þær þúsundir Íslendinga sem taka þátt í
hinsegin dögum senda frá sér skýr skilaboð.
Skilaboðin eru þrenns konar og er beint í
þrjár ólíkar áttir að mínu mati.
Skilaboðum er beint til samkynhneigðra
sjálfra: Verið þið stolt af því sem þið eruð,
verið þið sjálf. Þið þorið, viljið og getið.
Skilaboð eru send til samfélagsins í heild
sinni: Fordómar gagnvart samkyn-
hneigðum eru með öllu ólíðandi.
Síðast en ekki síst eru skilaboð send til
stjórnvalda: Það er ekki sæmandi nútíma
upplýstu lýðræðissamfélagi að vera með lög
í landinu sem brjóta með beinum hætti
gegn grundvallarmannréttindum borg-
arana. Full mannréttindi samkynhneigðra
eru það sem koma skal: Réttur til ættleið-
inga, réttur lesbía til tæknifrjóvgunar, rétt-
ur til giftingar í kirkju og réttur til giftingar
á nákvæmlega sömu forsendum og réttur
gagnkynhneigðra til giftingar.
Síðan hefur hver og einn eflaust sínar
ástæður fyrir þátttöku í hinsegin dögum.
Ég mun til dæmis skilja kröfuspjaldið eftir
heima en efst í huganum verður baráttan
fyrir rétti samkynhneigðra barna og ung-
linga, sérstaklega réttindum þeirra í skóla-
kerfinu. Nær algjör þögn ríkir um málefni
samkynhneigðra barna og unglinga í skól-
um landsins. Samkynhneigð börn og ung-
lingar virðast ekki vera til að mati skóla-
kerfisins. Um þau er aldrei talað. Við þau er
ekki rætt. Það heyrir til undantekninga ef
kennarar og skólastjórar gera ráð fyrir því
að til séu samkynhneigð börn og unglingar.
Þau börn skipta hundruðum sem myndi
líða betur innan skólans, sem utan hans, ef
fjallað væri um málefni samkynhneigðra í
skólum eins og til dæmis fjallað er um mál-
efni fólks af erlendum uppruna. Er ekki
kominn tími til að við sem erum fullorðin
tökum á okkur rögg og tölum um samkyn-
hneigð við börn og unglinga eins og ekkert
sé sjálfsagðara? Er ekki kominn tími til
þess að við hættum að gera sjálfkrafa ráð
fyrir því að börnin okkar séu gagnkyn-
hneigð? Er ekki rétt að doka aðeins við og
spyrja sjálfan sig að því hvernig þeim ung-
lingi líði sem er samkynhneigður en er stöð-
ugt sagt af mömmu, pabba, afa, ömmu, fé-
lögunum og kennurunum að hann sé
gagnkynhneigður? Sú togstreita sem marg-
ur unglingurinn þarf að glíma við af þessum
sökum er honum um megn.
Með opinni fordómalausri umfjöllun um
samkynhneigð og samkynhneigða má stór-
bæta líðan fjölda barna og unglinga, draga
úr fordómum, minnka líkur á ofneyslu
vímugjafa og síðast en ekki síst bjarga
fjölda mannslífa. Það hlýtur að vera þess
virði.
Gleðilega hátíð.
PÓLITÍSK
SKILABOÐ HINS-
EGIN DAGA
RABB
B A L D U R Þ Ó R H A L L S S O N
baldurt@hi.is
Völuspá
dómsdagur og kristnitakan á Alþingi
heitir grein eftir Pétur Pétursson en
þar setur hann fram tilgátur um að
skýra megi torskilda staði í Völuspá
með því að bera þá saman við byz-
anskar og keltneskar dómsdagsmyndir.
Samkvæmt því hefur kvæðið að hluta til
verið skjaldarkvæði, ort út frá íkonum
og biblíumyndum á krossum.
Yzt
nefnist bók sem Ari Trausti Guðmunds-
son og Tolli hafa unnið saman. Silja
Björk Huldudóttir ræddi við þá um
verkið sem hefur að geyma texta og
myndir um íslenska náttúru, trú, líf og
heimspeki.
Ragnars
Kjart-
anssonar
myndhöggvara verður minnst með
sýningu á verkum hans sem verður
opnuð í Listasafni ASÍ í dag. Silja
Björk Huldudóttir ræddi við aðstand-
endur sýningarinnar um list Ragnars.
André Breton
átti gríðarlegt safn listaverka sem
tengdust súrrealistahreyfingunni sem
hann stofnaði. Í vor var safnið selt á
uppboði. Hanna Guðlaug Guðmunds-
dóttir segir frá uppboðinu og
rifjar upp sögu súrrealismans.
FORSÍÐUMYNDIN
er af leirlistaverki frá sýningu sem Ragnar Kjartansson og Dieter Roth unnu
saman árið 1960 og sett var upp í Ásmundarsal. Verkið er í eigu Ingu Ragn-
arsdóttur. Ljósmyndari: Arnaldur Halldórsson.