Lesbók Morgunblaðsins - 11.10.2003, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 11. OKTÓBER 2003
FJÖLMIÐLAR
É
G sé hann svo til daglega, mót-
mælanda Íslands, hvort sem ég
á leið hjá í morgunsárið eða
síðla dags, hvort sem úti er sól
og blíða, rigning og rok, snjó-
koma og fjúk. Hann starfrækir
minnsta fjölmiðil á Íslandi og
það er ekki hægt að segja að
boðskapurinn breytist ört: frá því snemma á
þessu ári hefur hann staðið þarna með sama
skiltið með sömu knöppu skilaboðunum:
BLÓÐ
BUSI
DÓRI
DAVI
Í liðinni viku sá ég forsýningu á frábærri
heimildamynd um þennan óvenjulega, aldraða
mann – Helga Hóseasson – mynd sem gerði
mig í senn glaðan og hryggan, en þó umfram
allt hugsi.
Í myndinni segir Helgi frá því að lögreglu-
menn hafi hvað eftir annað tekið af honum
mótmælaspjöld, meðal annars þegar hann hef-
ur staðið fyrir utan íslenskar kirkjur og tjáð
álit sitt á ríkistrú þjóðarinnar. Ljóst er að
hann leggur mikla vinnu í hönnun þessara
spjalda og að þau eru gerð af naumum efnum.
Framganga lögreglunnar hefur væntanlega
orðið til þess að Helgi heldur sig núorðið alltaf
á sama götuhorninu, á horni Langholtsvegar
og Holtavegar, þar sem hann vonast til að
vera látinn í friði af laganna vörðum.
Mótmælastaða hans á þessum einkennilega
stað rifjar upp viðbrögð yfirvalda við ýmsum
öðrum mótmælendum, t.a.m. þeim sem birtst
hafa með spjöld sín á Austurvelli á þjóðhátíð-
ardaginn 17. júní og eins þeim sem vildu mót-
mæla komu forseta Kína hingað til lands fyrir
rúmu ári. Svo virðist sem íslensk yfirvöld séu
því aðeins hlynnt mótmælendum að þeir láti
lítið á sér bera. Ef til vill er hér á ferðinni sér-
stæður skilningur yfirvalda á athöfnum fræg-
ustu mótmælenda Íslands sem sögðu á Þjóð-
fundinum 1851 „Vér mótmælum allir“ og
gengu síðan af fundi. Með því að fjarlægja ís-
lenska mótmælendur af vettvangi viðburða vill
lögreglan kannski aðstoða þá við að feta í fót-
spor sjálfs Jóns Sigurðssonar.
Með öðrum orðum: Það skiptir ekki öllu
máli hvaða skoðanir Helgi Hóseasson viðrar á
mótmælaspjöldum sínum núorðið. Veigamestu
skilaboðin sem felast í mótmælastöðu hans eru
skráð í stjórnarskránni: „Engan má skylda til
að láta af hendi eign sína nema almennings-
þörf krefji … Allir eru frjálsir skoðana sinna
og sannfæringar. Hver maður á rétt á að láta í
ljós hugsanir sínar … Ritskoðun og aðrar sam-
bærilegar tálmanir á tjáningarfrelsi má aldrei
í lög leiða … Rétt eiga menn á að safnast sam-
an vopnlausir.“ Staða hans á horni Langholts-
vegs og Holtavegs bendir jafnframt til þess að
þessi ákvæði hafi ekki verið virt sem skyldi.
En það stendur allt til bóta. Síðar á þessari
öld verður beinlínis gert ráð fyrir fólki með
mótmælaspjöld á Austurvelli að morgni 17.
júní, t.d. við hlið lúðrasveitarinnar. Og þá
leggur forsætisráðherra ekki bara blómsveig
við tómhenta styttu Jóns forseta, mótmælanda
Íslands # 1, heldur líka við aðra styttu, af
mótmælanda Íslands # 2. Sú stytta verður
með mótmælaskilti í annarri hendi og fötu í
hinni.
MÓTMÆLANDI ÍSLANDS
Síðar á þessari öld verður bein-
línis gert ráð fyrir fólki með
mótmælaspjöld á Austurvelli að
morgni 17. júní, t.d. við hlið
lúðrasveitarinnar.
J Ó N K A R L H E L G A S O N
EKKI er það neitt leyndarmál að ýms-
ir hafa lýst efasemdum um forsendur
Hannesar fyrir því að vinna að slíkri
bók. Mun hann nálgast viðfangs-
efnið af sanngirni og hleypidóma-
leysi? Um það er ekki hægt að full-
yrða fyrr en bók hans birtist á prenti.
Hitt er ljóst, að Hannes mun ekki
vinna sitt verk betur ef honum er
meinaður aðgangur að tilteknum
skjölum. Hvað þá skjölum sem búið
er að lýsa yfir að séu ekki leyndarmál
og hafa verið „gefin þjóðinni“, eins
og það var orðað 1996. […]
Mörgum gremst það, ef Halldóri
Laxness er brugðið um óheilindi.
Telja að starf hans og hugsjónir
standi óhaggað, þótt reynt hafi verið
að gera lítið úr því. Þeir sem deila
þeirri skoðun geta ekki annað en
harmað það, að Hannes Hólmsteinn
eða hver annar sem vill, fái ekki að
sannreyna það. Afkomendur skálds-
ins sýna honum lítinn sóma, ef þeir
ætla að koma í veg fyrir slíkt. Ekki er
Halldóri Guðmundssyni heldur sýnt
mikið traust, ef því er ekki treyst að
hann muni skrifa betri bók um Hall-
dór Laxness en einhver annar, nema
honum sé veitt forskot á aðra.
Páll Hilmarsson og
Sverrir Jakobsson
Múrinn
www.murinn.is
Sögufölsun
Þegar til þess er hugsað hvílíkar
glansmyndir hafa nú þegar verið
dregnar upp af Halldóri Laxness,
m.a. í sjónvarpsþáttum sem gerðir
voru skömmu eftir andlát hans og
sýndir voru á RÚV, er nema von að
maður minnist Biskupasagnanna og
þeirra jarteikna sem þeim var ætlað
að sýna um heilagleika einstakra
kirkjunnar manna. En þessi samlík-
ing sýnir svo ekki verður um villst að
þessi aðgangstakmörkun er ekkert
annað en fyrsta skrefið í átt að sögu-
fölsun. Og mér finnst algerlega
ástæðulaust að lífi og starfi Halldórs
Laxness sé sýndur slíkur ósómi að
draga það niður í sögufölsunar-
svaðið.
Jón Einarsson
Maddaman
www.maddaman.is
„Sjúkleg andúð“
Já það er hætt við að mörgum
vinstrisinnuðum menningarvitanum
hafi brugðið á föstudaginn: Sjúkleg
andúð á Hannesi Hólmsteini Giss-
urarsyni. Berrassaðir marxistar og
æskulýðsfylkingarfólk vaða uppi og
hafa ennþá sloppið við maklega
hýðingu. Og sá sem svona skrifar er
ekki einhver sem hægt er að afgreiða
með venjulegum frösum. Varla ætla
menn að fitja upp á nefið einu sinni
enn og segja að þarna sé þessu
frjálshyggjuliði rétt lýst, því nú kemur
hið óþægilega frá ekki ómerkilegri
rithöfundi en Guðbergi Bergssyni,
margverðlaunuðum og lofsungnum.
Sennilega hefur ýmsum svelgst á
þennan daginn og jafnvel misst niður
á sig væna sleif af hafragraut.
Vefþjóðviljinn
www.andriki.is
Morgunblaðið/Jim Smart
„Teygja sig uppí heiðan himin og vara sig ekki á frostnóttinni.“
MYNDIN AF
HALLDÓRI LAXNESS
IEngar goðsagnir eru jafn lífseigar og þær semmaður býr til um sjálfan sig. Maður telur sér trú
um að maður sé ástríðufullur, greindur, harður
nagli, gefinn fyrir bóklestur og tónlist og auðvitað
íþróttagarpur hinn mesti en umfram allt sé maður
þó góður inni við beinið, elskur að börnum og þol-
inmóður eða eitthvað þaðan af meira. Og í hvert
sinn sem einhver ljær máls á öðru þá bregst maður
ókvæða við, segir viðkomandi ekki skilja sig: Þú
skilur mig ekki! Ég er ekki svona! Ég er ekki sá
sem þú heldur! Ég er ekki sá sem þú sérð! Ég er
allt öðru vísi! Ég er góður inni við beinið! Og svo
heldur maður áfram að hlúa að goðsögninni um
sjálfan sig, því að hún er rétt og sönn og góð.
IIOg þannig er þetta líka með þjóðir. Goðsagnirþjóða um sjálfar sig eru lífsseigari en flestar
slíkar. Íslendingar eru sjálfstæðir, duglegir, fallegir,
sterkir, greindir. Finnar eru þunglyndir. Danir
glaðlyndir. Svíar klárir. Þjóðverjar eru skipulagðir.
Rússar eru kaldir karlar. Spánverjar eru heitir.
Ítalar heitari. Það sýður á Grikkjum. Frakkar eru
svo einfaldlega yfir aðra hafnir. Bretar eru betri.
Bandaríkjamenn bestir.
IIIOg hvernig lifa þessar goðsagnir af? Jú, meðþví að sverja af sér alla heilbrigða skynsemi.
Goðsagnir skeyta ekki um skynsemi. Þær eru sjálf-
um sér nógar. Þær standast sína innri rökfærslu.
Þess vegna er líka brugðist illa við þegar mælt er
gegn þeim, þegar bent er á vankanta þeirra, þegar
talað er þvert á sannleika þeirra. Þá verður allt
vitlaust.
IVEn sumir skeyta ekki um sannleika goð-sagna. Skáld og rithöfundar eru í þeim hópi.
Fremstir. Það er sennilega eina raunverulega
gagnið sem skáld og rithöfundar gera, að tala
þvert á goðsagnir, að afhelga. En skáld og rithöf-
undar eru misskildir. Þeir fá iðulega bágt fyrir þeg-
ar þeir rífa niður sjálfsímyndir okkar. Að minnsta
kosti fyrst í stað. Það er jafnvel þaggað niður í
þeim. Þeim er gert ókleift að sinna sínu. Þeir eru
meira að segja gerðir útlægir. En einmitt þá vita
þeir að þeir eru að gera gagn. Og þeir halda
áfram. Sem betur fer. Að öðrum kosti spóluðum við
í sama farinu. Drullug upp fyrir haus, blind og
heyrnarlaus – vitlaus.
VGoðsagnirnar um sjálfan mann eru ekki sann-ar nema í sínu innra samhengi. Þannig eru
allar goðsagnir. Þær eru sannar í sjálfum sér. En
þær geta verið blekkingin ein ef við tökum að trúa
þeim í raun og veru.
NEÐANMÁLS
ÖNNUR skáldsaga Susan Choi,
sem vakti töluverða athygli
með frumraun sinni Foreign
Student, þyk-
ir líkleg til
vinsælda að
mati gagn-
rýnanda New
York Times.
Bókin nefnist
American
Woman, eða
Bandaríska
konan, og er
um að ræða skáldsögu sem
byggð er í kringum ránið á
Patti Hearst, erfingja fjöl-
miðlaveldis, sem vakti mikla
athygli á áttunda áratugnum.
Á yfirborðinu er einungis
um spennusögu að ræða og
verður sú flókna uppbygging
sem Choi vinnur söguna út frá
aðeins smátt og smátt lesand-
anum ljós.
Út yfir líf og dauða
SÖGUR Hollendingsins Tim
Krabbé eru lítt þekktar utan
heimalands hans, en útgef-
endur hans vonast til að með
enskri útgáfu á sögu hans
Hvarfið, eða The Vanishing,
komi það til með að breytast.
En þar, líkt og í tveimur fyrri
bókum Krabbé, er viðfangs-
efnið endurfundir elskenda
eftir dauðann og sjálfur hefur
höfundurinn sagt að þjáningar
höfði sterkt til sín.
Sagan er þá þétt ofin, með
sterkum karakterum og ná-
kvæmum þjóðfélags- og sál-
fræðilýsingum, auk þess sem
sögupersónur hennar búa yfir
þeim sérevrópsku einkennum
að líta á sig sem fórnarlömb
nöturlegs brandara alheimsins.
Víkingaróman
NÝJASTA skáldsaga Roy Jac-
obsen Frost er, að sögn norska
dagblaðsins Dagsavisen, rituð í
hinum
knappa stíl
Íslendinga-
sagnanna auk
þess sem að-
alsöguhetjan
er íslensk,
þrátt fyrir að
heita því óís-
lenska nafni
Torgest Tola-
hallason. Hin dularfulli Tor-
gest er uppi í kringum árþús-
undamótin 1000 og togast á
milli kristni og heiðni. Hann
nær þó ekki að festa rætur
neins staðar og líkt og til að
undirstrika það rótleysi tekur
hann sér nafnið Gestur áður
en hann leggst í flakk um Evr-
ópu þar sem hann lendir í
margvíslegum ævintýrum.
Æskuppgjör
bakvarðarins
HINN afkastamikli bandaríski
spennusagnahöfundur John
Grisham sendi nýlega frá sér
nýja bók, Bleachers, en þar
segir frá fyrrverandi bakverði,
stjörnu í bandaríska fótbolt-
anum, sem snýr aftur til
heimabæjar síns eftir að hafa
komist að því að fyrrverandi
þjálfari hans í menntaskóla
liggur fyrir dauðanum.
Þjálfarinn, sem var eins kon-
ar lifandi goðsögn innan bæj-
arins, hélt jafnframt íþrótta-
mönnum sínum í slíkum
járngreipum að að áhrif hans
náðu langt út fyrir fótbolta-
völlinn. Við heimkomuna brjót-
ast fram tilfinningar ástar og
haturs hjá bakverðinum í garð
þjálfarans og segir sagan frá
uppgjöri þeirra.
ERLENDAR
BÆKUR
Bandaríska
konan
Roy Jacobsen
Susan Choi