Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.2003, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. NÓVEMBER 2003 13
I
S
káldið stikar um bæinn í rauðum
jakka með gulköflóttan trefil og
gráan bakpoka. Svört húfa hyl-
ur dökka, liðaða lokka.
Jóhann Árelíuz úr Eyrarvegi
35 virðist frekar fertugur en
fimmtíu og eins, meðalmaður á
hæð, ögn álútur. Sjálfsagt ætt-
gengt. Talar hratt og leggur áherslu á mál sitt
með snöggum handahreyfingum. Hefur búið
aldarfjórðung í Svíaríki, sneri heim haustið 2001
og var að senda frá sér Eyrarpúkann, skáldverk
sem gerist á Eyrinni á Akureyri um miðja síð-
ustu öld. Heimurinn Eyrin með barnsaugum.
Skáldskaparsannleikur og nöfnum einungis
breytt á þremur stöðum. Heimshorn sögunnar
mót Ægisgötu og Eyrarvegs 35.
– Enda er veröldin víðar en í henni Reykjavík
þótt Esjan sé fjólublá og hefði útgefandinn
trauðla tilnefnt Eyrarpúkann til Íslensku bók-
menntaverðlaunanna, auglýst hana í Bókatíð-
indum og sett í dreifingu um allt land áliti hann
að hún ætti ekki erindi út fyrir Lónsbrúna. Hafa
undirtektir verið góðar, svo í Stokkhólmi sem á
Skáni, suður í Garði og á höfuðborgarsvæðinu.
Enda er nafla alheimsins ekkert síður hér að
finna en í Þórshöfn Heinesens, á Hellissandi eða
í Suðursveit Þórbergs, segir Jóhann Árelíuz.
– Mér hlýnaði um hjartarætur þegar ég kom
þreyttur heim í Hjallalundinn að finna þar bréf
frá Ingvari Gíslasyni, fyrrverandi menntamála-
ráðherra, sem oft spjallaði við föður minn yfir
girðinguna í Eyrarvegi. Hann sendi mér líka
þessa fínu limru frá Reykjavík. Enda skáld öðr-
um þræði, Ingvar.
Þó ekki sé útsýnið vítt
er umhverfið mannlegt og hlýtt.
Þín lausamálsljóð
eru listvæn og góð,
úr bernskunnar bláþráðum hnýtt.
II
– Nú er veður til að skapa, segir skáldið, þar
sem við stöndum í logninu á þessu horni heims-
ins, og segir bróðurpartinn af sínum skáldskap
verða til á gönguferðum.
– Öll mín ljóð og textar koma til gegnum ilj-
arnar; þannig tengist ég himni og jörð. Eins og í
fótboltanum verður maður að hafa augu í
hnakkanum í skáldskapnum. Það eru bara tvær
tegundir höfundarverks, skrifborðsskrif og
göngutúrakompósisjónir.
Gerir Árelíuz orð Goethe að sínum, að sú
sköpun sem er einhvers virði hafi orðið til á
góðri göngu, enda fæddur upp á sama dag og
leyndarráðið.
Slímseta við skrifborð og tölvu bjargar engu
engu ein og sér.
– Sumt fólk hér í bæ lítur á mig sem iðjuleys-
ingja sem er skrýtið, mann sem er alltaf að
vinna! Ég heyri þetta hjá iðnaðarmönnunum í
heita pottinum, sem ég kalla stundum þver-
hausana en eru bestu skinn og hefur enginn
þeirra kvartað undan bókinni.
Kímir og snýr sér að öðru.
– Bassinn úr Smárakvartettinum er úr þessu
húsi, segir skáldið syðst í Ægisgötunni. Við
þrömmum niður Eiðsvallagötu og norður Hrís-
eyjargötu.
Þetta hús byggði afi, segi ég.
– Já, og þarna bjó Nói bátasmiður segir hann
og bendir á húsið við hliðina á Hríseyjargötu 20.
– Ég fékk áfall þegar ég kom hér fyrir hornið
eitt sinn, kafandi í bernskudjúpum í sólskini
septemberdagsins; engir hjallar, engin hesthús
og ekkert Kwaifljót, segir hann þegar við sjáum
fyrir horn nyrsta húss Hríseyjargötunnar.
– Við nutum lítilla tannlækninga í ungdæmi
okkar, púkarnir, og væri ég sennilega tannlaus í
dag eftir allt sem ég hef gengið í gegnum nema
af því við borðuðum skreið daglega. Það er lúxus
nú.
En segir svo sem eðlilegt að byggt sé þarna
sem annars staðar. Enginn myndi samþykkja
hjalla á svæðinu.
Nefnir að Norðurgatan hafi verið breiðstræti
Eyrinnar í þann tíð og rifjar upp þegar Hjalt-
eyrargatan var lögð.
– Það var engin smá framkvæmd. Þá kom nú-
tíminn hingað. Við skulum gera okkur grein fyr-
ir því að stór hluti þessa verks gerist fyrir tíma
ísskáps og síma. Og fyrir rafvæðingu í sveitum.
Enda er veðursæld Vopnafjarðar gerð hér verð-
ug skil í sólríkum heimsóknum í þá fögru dali.
Foreldrar mínir fæddust í torfbæjum og fraus á
koppnum.
– Hér voru hestar í girðingu, segir hann og
bendir austur yfir Hjalteyrargötuna. Þar eru nú
hestöfl. Bílasala. En engin girðing.
III
Bókin skiptist í stutta kafla; stakar sögur.
Myndir úr orðum.
Mikið spurt um heimildavinnu, segir skáldið.
Er ekki á móti henni, en þarfnaðist lítt að þessu
sinni:
– Sagan er sögð frá sjónarhorni lítils snáða.
Ég rammaði bara inn andrúmsloftið.
Heimildavinnan nú var fólgin í því að sofna
tvisvar á Amtsbókasafninu. Yfir Vorinu og
Æskunni.
– Í stað þess að dotta oftar á Amtinu hef ég
leikið við son minn frá fyrstu tíð. Bókin er ekki
síst óður til móður minnar og því tileinka ég
henni ekki verkið. Ef ætti að tileinka bókina ein-
hverjum væri það Jónatan Máni Árelíuz júníor
með þökk fyrir innblásturinn! Jónatan er Eyr-
arpúki nýrrar aldar. Drengur sem gengur á
höndum og dansar í kringum Þórsarana.
Það var ágætt að vera KA-strákur á Eyrinni,
þótt þeir hafi verið í minnihluta.
– Og skipti engu um vináttu milli manna í
hvoru félaginu þeir voru. Stöku Þórsara finnst
sér ekki gert nógu hátt undir höfði í bókinni. En
blómatími Þórs tekur auðvitað við af gullöld KA.
Við sjáum til með það…
Skáldið boðar sumsé framhald.
– Fólk er forvitið um Eyrarpúkann og ég hef
hug á að halda áfram. Praktískt er þetta klikkun
og væri ég að pæla í peningum myndi ég skrifa
ævisögur einhvers frægðarfólks.
IV
– Köllunin hefur ætíð verið drifkraftur minn
við skriftir. Til að geta notað klisjur þarf visst
vald yfir málinu og umfram allt auðmýkt fyrir
því. Að geta notað venjuleg orð þannig að þau
öðlist nýtt líf.
– Það versta við mín ritstörf er absúr pen-
ingaskortur því það stelur dýrmætum tíma að
troða marvaðann útgjaldalega.
Kveður skáldið fjölskyldu sína fullsadda á
slíku hungri.
– Að vera blankur á Íslandi er ævintýri sem
ég óska engum. Og án þess að fara út í pólitískt
þref verðum við að jafna kjörin ef ekki eiga að
búa tvær þjóðir í þessu jöklahreiðri. Mín ósk til
landsmanna minna er sú að fólk hætti að fara of-
fari.
Heldur svo áfram:
– Það þyrfti hreinlega að komast í tísku að
vera lásí. Það er ekkert flott að vera ræfill – en
það er litlu betra að vera flottræfill!
– Menn eru að sperra sig að eiga eitthvað sem
þeir eiga ekki.
V
Við hættum okkur austur yfir Hjalteyrargötu
og erum komnir niður að sjó á svipstundu.
Stöndum í stórgrýttri fjörunni og horfum aust-
ur um.
– Það var oft góð veiði hér á bryggjunum. Ég
verð að koma hingað með soninn.
Vaðlaheiðin er falleg. Þegar við snúumst á
hæli blasa Súlur við og Hlíðarfjall.
– Sjónarhorn Eyrarpúkans er annað en
Brekkusnigilsins. Við horfum upp um bæinn,
ekki niður á hann, segir Jóhann Einarsson, Ár-
elíuz.
Við tökum strikið upp eftir aftur. Stíll skálds-
ins er eins og göngulag þess. Rennur áfram
átakalaust en örugglega. Hvert skref þó út-
hugsað.
– Galdur góðs stíls er sá að maður tekur ekki
eftir honum. Það einfalda er margræðast.
Segir minnstan tíma fara í að kasta sögum á
blað. Tímafrekast sé að „ydda“ textann og þétta
vefinn.
Sumar sögurnar eru nánast prósaljóð, segi
ég.
Skáldið kinkar kolli. Segir sögurnar kyrralífs-
myndir á hraðferð.
Eyrarpúkinn kom undir á Sigurhæðum, í
Vopnafirði, á Gotlandi, í Hveragerði og síðast en
ekki síst í Hrísey. Auk Úlfasunda Stokkhólms
og Hjallalunds Akureyrar.
Fjölskyldan bjó í Hrísey fyrsta veturinn eftir
heimkomuna. Þar fann skáldið fjölina eftir
margra ára leit vorið 2002.
– Hér var gott að vera, segir skáldið þegar við
komum að Oddeyrarskóla, enda höfðu menn
vart undan að barna konur sínar á hinum frjó-
sama neðri parti Eyrinnar þau misserin.
– Veturinn í Hrísey var margbrotinn. Mikil
breyting að koma úr milljónaborg í 160 manna
samfélag úti í fjarðarkjafti. En þar var gott að
ganga á skíðum og krakkarnir spjöruðu sig og
náðu tökum á íslenskunni í skólanum litla.
VI
Jöklahreiður gefur bókina út. Árelíuz á það
kompaní sjálfur og hefur því nóg fyrir stafni.
Kynnir bókina um borg og bí, reynir að hafa upp
í kostnað.
– Undirtektir eru einróma, segir hann, enda
ljóma flestir þegar bernskuna ber á góma. Það
var gaman að lifa á Akureyri þegar menn höfðu
ekkert suður að sækja, Akureyri var stærstur
bæja á landinu og alltaf gott veður!
– Svæsnustu Eyrarpúkar kvarta ekki einu
sinni. Kannski vegna þess að ég hef farið of
mjúkum höndum um þá! Mér skilst það sé verið
að lesa úr bókinni í saumaklúbbum, skildi eina
eftir í banka hjá gamalli skólasystur og þegar ég
kom næst vildu fimm kaupa. Margir hafa lesið
hana í einum rykk og ég veit um hjónaerjur.
Fullþroska konur elska þessa bók! Karlarnir í
heita pottinum hafa keypt hana en þegar ég
spyr um viðbrögð varð konan fyrst til að lesa
hana!
Segir skáldið ánægjulegast við útkomu bók-
arinnar heimsóknir og símtöl við gamla Eyr-
arpúka:
– Ég gæti verið í slíkum fram á aðfangadags-
kvöld. En hef ekki tíma til að staldra við svo
lengi hjá hverjum og einum. Bæti úr því síðar.
Telur sorglegt hve sjaldan maður hitti mann
og hafi tíma til að spjalla á götuhorni.
– Viðkvæðið er alltof oft Hittumst seinna,
sem þýðir Hittumst aldrei. Ég hitti fleiri á Ak-
ureyri á meðan ég bjó í Svíþjóð en fyrstu miss-
erin á Íslandi.
– Það er reyndar athyglisvert að það eru ein-
göngu Akureyringar sem hafa komið að yfir-
lestri Eyrarpúkans, allt frá Þórarni skáldi í
Huldugili, bror Vignir á Blönduósi til Bjargar úr
Brekkugötu. svo ég nefni nokkur nöfn Að
ógleymdum Brekkusniglinum Goddi, þeim graf-
íska prófessor, sem hannaði kápuna af stakri
hind. Og allt hefur staðið eins og stafur á bók í
samstarfinu við Ásprent í Glerárgötu að
ógleymdri faglegri ráðgjöf vina minna í Alprenti
enda prentverk þau brátt undir einum hatti. Og
vitaskuld hvergi betra að vera en á Akureyri á
góðum degi, það vita allir sannir norðanmenn
hvar á jarðkringlunni sem þeir eru staddir.
Segir skáldið og útgefandinn Eyrarpúkann
henta nútímamanninum fullkomlega. Hann tefli
einföldu, óbrotnu lífi gegn tölvufári.
– Hvað gerir fólk í dag? Allt er að verða ein
Playstation.
KYRRALÍFSMYNDIR
Á HRAÐFERÐ
Morgunblaðið/Kristján
Jóhann Árelíuz við æskuheimili sitt á Eyrarvegi 35 á Akureyri. Hann kveðst heppinn að hafa búið nálægt hjöllunum: Við nutum lítilla tannlækninga
í ungdæmi okkar, og væri ég sennilega tannlaus í dag eftir allt sem ég hef gengið í gegnum nema af því við borðuðum skreið daglega.
skapti@mbl.is
E F T I R S K A P TA
H A L L G R Í M S S O N