Lesbók Morgunblaðsins - 27.12.2003, Blaðsíða 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. DESEMBER 2003
Á
rið 2003 var viðburðaríkt í ís-
lenskri myndlist. Hér verð-
ur rakið það markverðasta
sem gerðist.
Stjarna Ólafs Elíassonar,
eins frægasta myndlistar-
manns sem Íslendingar
hafa getað gert tilkall til
fyrr og síðar, skein skært á árinu og náði há-
punkti í túrbínusal Tate Modern-listasafnsins í
London í nóvember. Sýningin, sem ber titillinn
„The Weather Project“, hlaut mikla athygli í
fjölmiðlum um allan heim og talað var um dá-
leiðandi áhrif verksins, sem þótti mikilfenglegt í
alla staði. Dorrit Moussaief og Friðrik Dana-
prins voru bæði mætt á opnunina sem endur-
speglaði umræðuna um „eignarhaldið“ á lista-
manninum sem fæddur er og uppalinn í
Danmörku, af íslensku foreldri. Ekki mátti á
aðra þjóðina halla á þessari mikilvægu opnun.
Sýningin í túrbínusalnum var hins vegar ekki
eina stóra verkefni Ólafs á árinu, heldur var
hann með mjög metnaðarfullt verk á Feneyja-
tvíæringnum, en þar var hann fulltrúi Dan-
merkur. Var jafnvel talað um að hann hefði átt
skilið að fá aðalverðlaun hátíðarinnar, svo gott
þótti verk hans þar.
Rúri var fulltrúi Íslands í Feneyjum og verk-
efni hennar, Vötn í útrýmingarhættu, hlaut
mikla athygli og mun þátttaka hennar í tvíær-
ingnum hafa opnað fleiri dyr fyrir listakonuna.
Íslandsvinir
Einn þekktasti listamaður samtímans heiðr-
aði Íslands með sýningu í Nýlistasafninu á
árinu, Matthew Barney, en sýningin markaði
endapunktinn á sýningarferð Cremaster-
hringsins um mörg helstu listasöfn Evrópu og
Bandaríkjanna. Sýning Barneys var bæði vel
kynnt og vel sótt og var í raun viðburður á
heimsmælikvarða.
Barney kom hingað til lands sjálfur, setti upp
verkið og ræddi við fjölmiðla og gaf fólki innsýn
í óvenjulegan og heillandi sagnaheim sinn.
Á Seyðisfirði sýndi annar þekktur listamaður,
Lothar Baumgarten, og
Roni Horn, bandaríski listamaðurinn sem er
varla lengur hægt að kalla gest hér á landi þar
sem hún dvelur hér langdvölum, gaf Akureyr-
ingum verkið Some Thames á árinu, en verkið
var sett upp með viðhöfn í Háskólanum á Ak-
ureyri. Á Akureyri er Horn ekki í amalegum fé-
lagsskap því ekki alls fyrir löngu gaf landi henn-
ar Lawrence Weiner bókasafni háskólans verk
eftir sig. Þá ákvað einn þekktur Íslandsvinur,
norski listmálarinn Odd Nerdrum, að ganga alla
leið og gerast íslenskur ríkisborgari á árinu og
þar með fjölgar í flóru íslenskra listamanna.
Nýir vettvangar
Á gallerívettvangi í Reykjavík var þónokkur
gróska. Yfir sumartímann, líkt og sumarið þar
áður, var starfandi í Reykjavík lítið gallerí, Gall-
erí Dvergur, þar sem ungir myndlistarmenn
sýndu hver af öðrum, undir styrkri stjórn sýn-
ingarstjórans og listamannsins Birtu Guðjóns-
dóttur. Nýtt gallerí leit dagsins ljós, Gallerí
Kling & Bang, en að því standa nokkrir lista-
menn af yngri kynslóð. Galleríð hefur þegar
verið fyrirferðarmikið á sýningarvettvangi og
þar hafa sýnt bæði íslenskir listamenn sem og
erlendir. Ennfremur má geta framkvæmdar
Ormanna sem tóku ónotað húsnæði á Tryggva-
götu undir hressilega sýningu.
Þá fór nokkuð fyrir öðrum og óvenjulegri
vettvöngum fyrir myndlist á árinu. T.d. fór lista-
maðurinn Birgir Örn Thoroddsen í hringferð
um helstu hamborgarastaði á höfuðborgar-
svæðinu og borðaði hamborgara í votta viður-
vist. Þá var Aðalheiður Eysteinsdóttir með
skemmtilegt framtak þar sem hún opnaði 40
sýningar á 40 dögum í tilefni fertugsafmælis
síns. Þá má að lokum nefna þessu tengt, nýtt
leikrit sem samið var útfrá höggmyndum Ilmar
Stefánsdóttur myndlistarmanns, Common
Nonsense, sem hlaut talsverða athygli og var
ein athyglisverðasta brú milli myndlistar og
annarra listgreina á árinu.
Síðast en ekki síst urðu þau tímamót árið
2003 að til varð alþjóðlegt nútímalistasafn, Safn
við Laugaveg. Ekki voru þó allir á eitt sáttir við
Safn, og á meðal þess sem var gagnrýnt voru
fjárveitingar Reykjavíkurborgar til Safns sem
mörgum þóttu ríflegar í samanburði við aðrar
sambærilegar stofnanir eins og Nýlistasafnið.
Myndlist og pólitík
Myndlist blandaðist inn í kosningaumræðuna
í vor þegar auglýstar voru sýningar höfuðand-
stæðinganna Davíðs Oddssonar og Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur. Sjálf höfðu þau þó ekki
mundað pensil eða meitil, eins og reyndar annar
þekktur stjórnmálamaður gerði síðar á árinu,
heldur létu þau Davíð og Ingibjörg sér nægja að
velja saman verk á sýningu, hvort á sínum
staðnum. Í gallerí Fold var sýning Davíðs, Að
mínu skapi, og í Gerðubergi var sýning Ingi-
bjargar Þetta vil ég sjá. Báru menn saman og
reyndu að lesa einhverjar pólitískar meiningar
og persónueinkenni stjórnmálamannanna út úr
þessum tveimur sýningum.
Myndlistarbærinn Akureyri
Akureyri hefur sótt jafnt og þétt í sig veðrið á
árinu og er að verða sannkallaður myndlistar-
bær. Flóra nútímalistagallería þar er nú slík að
á sér vart hliðstæðu í heiminum, sé tekið mið af
höfðatölu.
Á árinu varð þar til glænýtt og metnaðarfullt
verkefni, gallerí 02 í Amaro húsinu í göngugöt-
unni á Akureyri. Þá voru tvö gallerí endurvakin
á árinu, Gallerí + og gallerí Kunstraum Wohn-
raum, en það er gallerí sem Hlynur Hallsson
myndlistarmaður og kona hans höfðu starfrækt
um árabil á heimili sínu í Þýskalandi. Þá eru enn
nokkur gallerí ónefnd, t.d. eitt á vegum Aron
Mitchell. Síðast en ekki síst hefur krafturinn í
Listasafni Akureyrar síst minnkað á milli ára og
margar metnaðarfullarsýningar voru settar þar
upp.
Söfn og gallerí
Á safnavettvangi kom safnaeign Nýlista-
safnsins aftur í umræðuna samhliða 25 ára af-
mælissýningu félagsins. Safnaeignin býr við að-
stöðuleysi og liggur nánast undir skemmdum.
Ef ekkert er að gert er hætta búin menning-
arverðmætum. Undir lok ársins fer nú fram
nokkuð endurmat á starfsemi Nýló og sér ekki
fyrir endann á því.
Listasafn Íslands kynnti nýjung á árinu,
Sjónarhorn, þar sem sýnd verða verk yngri
kynslóðar listamanna. Á vaðið reið Anna Líndal
og síðar fylgdu í kjölfarið Sara Björnsdóttir og
Spessi. Þá varð Georg Guðni í ár yngsti lista-
maðurinn í sögunni til að fá setta upp yfirlits-
ýningu á verkum sínum í Listasafni Íslands.
Í Listasafni Reykjavíkur var á vormánuðum
efnt til athyglisverðrar sýningaraðar í Kúlunni, í
safni Ásmundar Sveinssonar. Þar tókust lista-
mennirnir Tumi Magnússon, Finnbogi Péturs-
son og Eygló Harðardóttir á við hið kúlulaga
rými.
Listasafn Reykjanesbæjar komst í fréttirnar
í kjölfar þess að Árni Johnsen losnaði úr fang-
elsi, en með sér hafði hann þrjá vörubílsfarma af
höggmyndum sem hann hafði unnið meðan á
vistinni stóð. Safnstjórinn í listasafninu hreifst
af verkunum og ákvað að sýna þau í safninu.
Margir gagnrýndu safnið vegna þessa og Kjart-
an Guðjónsson listmálari hætti við fyrirhugaða
sýningu í safninu.
Þá var Grasrót sýning á verkum ungra lista-
manna haldin í Nýlistasafninu að venju og Hús
málaranna á Eiðistorgi hélt sínu striki og mál-
arar þessa lands fengu þar öruggt skjól undir
styrkri stjórn Einars Hákonarsonar. Gallerí i8
var atkvæðamikið á árinu að vanda og kynnti
listamenn sína með sóma hér á landi sem er-
lendis. Meðal annars barst frétt af sérlega góðu
gengi gallerísins á listamessu í Brussel.
Nýjungar
Nýlega var tilkynnt um stofnun nýrrar kynn-
ingarmiðstöðvar fyrir myndlist sem á að hjálpa
til við útrás íslenskra myndlistarmanna. Tiltæk-
ið ætti að svara brýnni þörf og hjálpa til við að
rjúfa þá einangrun sem margir ræddu um á
árinu að væri við lýði hér á landi.
Þá var kynnt sú nýjung að menningarmála-
nefnd ákvað að fela Borgarbókasafninu að
kanna forsendur þess að tekin yrði upp útleiga
myndlistarverka með kauprétti. Ef af verður og
vel að öllu staðið ætti framtakið að geta blásið
einhverju lífi í veikburða markað með nútíma-
myndlist.
Á haustmánuðum var kynntur 70 milljóna
króna sjóður myndlistarmannsins Guðmundu
Andrésdóttur heitinnar, sem ætlað er að veita
myndarlega styrki árlega til efnilegra myndlist-
arnema.
Ný útilistaverk risu á árinu, t.d. Dýrmæti
Gjörningaklúbbsins fyrir framan Borgarholts-
skóla og nýtt verk eftir Sigurð Guðmundsson
var vígt í garð nýs Barnaspítala Hringsins
Þau kvöddu
Á árinu kvöddu margir mætir myndlistar-
menn þennan heim. Þar má nefna listmálarann
Jóhannes Geir, myndhöggvarann, sýningar-
stjórann og galleristann Einar Má Þorvarðar-
son, myndhöggvarann Gest Þorgímsson, graf-
íklistamanninn Þorgerði Sigurðardóttur og
glerlistamanninn Søren Staunsager Larsen.
Þá lést einn merkasti myndlistarmaður
Bandaríkjanna á árinu, John Coplans.
Myndlist Þóroddur Bjarnason
Út í veður og vind
Ljósmynd/Ari Magg
„Stjarna Ólafs Elíassonar, eins frægasta
myndlistarmanns sem Íslendingar hafa getað
gert tilkall til fyrr og síðar, skein skært á árinu
og náði hápunkti í túrbínusal Tate Modern
listasafnsins í London í nóvember.“
Einn þekktasti listamaður
samtímans heiðraði Ísland
með sýningu í Nýlistasafninu
á árinu, Matthew Barney.
tobj@mbl.is
K
vikmyndaárið 2003 á Íslandi
einkenndist af jöfnu og stöð-
ugu flæði kvikmynda af
bandarískum dreifingar-
markaði í bland við ágætt
framboð kvikmyndahátíða
sem hleyptu auknu lífi í þá
kvikmyndaflóru sem íslenskir
bíógestir höfðu úr að velja. Það vekur hins veg-
ar athygli að viðleitnin til að skapa fjölbreytni í
kvikmyndaumhverfinu hér á landi, og sýna
kvikmyndir sem líklegri eru til að gefa meira af
sér í andlegum gæðum en veraldlegum, er að
stórum hluta borin uppi af kvikmyndahúsum
landsins, sem hafa ýmist efnt til hátíða upp á
sitt einsdæmi, eða í samstarfi við ýmsar menn-
ingarstofnanir og samtök. Dæmi um þetta
voru tvær fyrirferðarmiklar og fjölbreyttar
kvikmyndahátíðir í Regnboganum, sú fyrri var
kennd við 101, og hin síðari við Edduna, auk
veglegrar breskrar kvikmyndhátíðar sem Há-
skólabíó stóð fyrir í haust. Bíóhúsin eiga hrós
skilið fyrir kraftmikla aðild að kvikmyndahá-
tíðum ársins sem skiluðu hingað til lands
mörgum af þeim verkum sem hæst hafa borið í
hinum alþjóðlega kvikmyndaheimi og voru í
sumum tilvikum rétt að byrja í hátíðarrúnt-
inum í Evrópu eða Bandaríkjunum.
Þessi þróun vekur hins vegar spurningar um
kvikmyndaumhverfið hér á landi. Svo virðist
sem bíóhúsin finni sig knúin til að setja svokall-
aðar listrænar kvikmyndir, sem ekki eru endi-
lega spánnýjar, undir sérstaka hátíðardagskrá
til þess að virkja „listrænt sinnaða“ bíógesti og
fá góða aðsókn, í stað þess að flétta þeim inn í
reglulega sýningardagskrá árið um kring.
Slíkt sýningarhald var reyndar markmið kvik-
myndaklúbbanna sem bíóblokkirnar tvær,
Sambíóin og kvikmyndadeild Skífunnar, höfðu
á sínum snærum, en virðast nú hafa lagst af
sem slíkir. Það eru reyndar undantekningar á
þessu eins og sýning brasilísku kvikmyndar-
innar Borg Guðs á dögunum er dæmi um, en
ákjósanlegast væri að sjá meiri fjölbreytni í
kvikmyndaúrvalinu hér á landi allt árið. En
dreifingaraðilar verða skiljanlega að taka mið
af markaðsaðstæðum, og hér er markaðurinn
lítill, þótt Íslendingar séu duglegir að fara í
bíó. Til þess að að hér á landi geti þrifist við-
varandi fjölbreytni í kvikmyndaúrvali þarf
fleira að koma til en framtak fyrirtækja og
áhugasamra einstaklinga. Menningarstofnanir
sem eru í samstarfi við hið opinbera og aðra
aðila, bæði hérlendis og erlendis, þurfa að
leggja fram krafta sína til að efla kvikmynda-
menningu í landinu.
Því veldur fjarvera Kvikmyndahátíðar í
Reykjavík í íslensku kvikmyndalandslagi, ann-
að árið í röð, nokkrum áhyggjum. Nauðsynlegt
er að starfsemi þessarar rótgrónu hátíðar sem
um árabil var kjölfestan í íslenskri kvikmynda-
menningu verði komið á laggirnar á ný og
henni tryggður varanlegur starfsgrundvöllur.
Þrátt fyrir veglegt hátíðarhald á nýliðnu ári, er
þar þó ákveðið skarð, sem skipulögð og mark-
viss starfsemi kvikmyndahátíðar, sem starfaði
árið um kring, gæti fyllt upp í. Veiki hlekk-
urinn í fyrirkomulaginu eins og það er nú er að
hátíðunum hættir til að vera samtíningskennd-
ar, auk þess að endurspegla í ríkum mæli
bandarískan og breskan dreifingarmarkað.
Kvikmyndahátíðir sem tök hafa á vandlegum
undirbúningi og markvissri starfsemi, geta
gert sér far um að draga fram það sem ekki er í
alfaraleið, og gera ákveðin þemu eða umræðu-
fleti miðlæga í dagskránni. Hlutverk öflugrar
kvikmyndahátíðar á að vera það að veita Ís-
lendingum nasaþef af þeirri nýsköpun og þeim
vaxtarbroddum sem er að finna í kvikmynda-
gerð í íslensku og alþjóðlegu samhengi, hvort
sem þar er um að ræða leiknar kvikmyndir,
heimildarmyndir eða tilraunamyndir. Ef ís-
lenskri kvikmyndahátíð tækist að geta sér gott
orð í alþjóðlegu samhengi er ekki að spyrja að
þeim jákvæðu áhrifum sem slíkt hefði á menn-
ingarlífið í landinu, kvikmyndagerð og kynn-
ingarmál íslenskra kvikmynda erlendis.
En lítum snöggvast á kvikmyndaárið eins og
Kvikmyndir Heiða Jóhannsdóttir
Frá Óskarshreti
til Hringadróttins
„Viðburður ársins í íslenskri kvikmyndagerð var tvímælalaust frumsýning hinnar ágætu kvik-
myndar Dags Kára, Nói Albínói, og sú viðurkenning sem myndin hefur hlotið á kvikmyndahátíð-
um og í umsögnum gagnrýnenda víða um heim.“