Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.2004, Qupperneq 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. JANÚAR 2004
BÓK sagnfræðingsins Michael
Wood um véfréttir og spádóma
þeirra er heillandi lesning að
mati gagnrýnanda Daily Tele-
graph. Bókin nefnist The Road
to Delphi: The Life and After-
life of Oracles, eða Leiðin til
Delfi: ævi og framhaldslíf vé-
frétta og má rekja uppruna
hennar til jafn ólíkra verka og
Ödipusar Sófóklesar og Mac-
beths Shakespeares. Wood
fléttar hins vegar inn í skrif sín
fjölda samtímaviðburða og vek-
ur upp fjölda áhugaverðra
spurninga sem hann þykir
nálgast á hárnákvæman og
skynsamlegan máta.
Leikmannahjónabandið
RITHÖFUNDURINN Anne Tyl-
er sendi nýlega frá sér bókina
The Amateur Marriage, eða
Leikmanna-
hjónabandið
eins og út-
leggja mætti
heiti hennar á
íslensku.
Bókin mun
að mati gagn-
rýnanda Daily
Telegraph falla
aðdáendum rit-
höfundarins vel í geð en Tyler
fjallar þar um kunnuglegt við-
fangsefni, enda hjónabandið og
erfiðleikarnir og viðkvæmnin
sem því kunna að fylgja hennar
sérsvið. Að þessu sinni fjallar
sagan um Pauline og Michael
sem kynnast í pólsku fátækra-
hverfi New Yorkborgar á
fimmta áratug síðustu aldar og
samskipti þeirra, auk þess sem
Tyler leitast við að draga upp
lifandi mynd af umhverfi
þeirra og aðstæðum.
Undir pálmatrjánum
RITHÖFUNDURINN Robert
Louis Stevenson, höfundur
hinnar þekktu sögu Dr. Jekyll
og Mr. Hyde,
er viðfangsefni
nýjustu skáld-
sögu Alberto
Manguel. Bókin
nefnist Steven-
son Under the
Palm Trees og
gerir höfund-
urinn sér mat
úr síðustu dög-
um Stevenson,
sem hann eyddi á eyjunni
Samóa.
Manguel tekur á drama-
tískan hátt á viðfangsefni sínu
að mati gagnrýnanda Guardian
en við gerð sögunnar styðst
hann m.a. við bréf Stevenson
og ýmsa raunverulega atburði
úr ævi hans.
Ævi Jung
SÁLFRÆÐINGURINN Carl
Jung er viðfangsefni ævisögu
Deirdre Blair, Jung – A Bio-
graphy eða
Jung – ævi-
saga, en Blair
hefur þegar
skrifað ævisög-
ur Samuel
Becketts, Anais
Nin og Simone
de Beauvoir.
Við skrif
ævisögu Jung,
sem er að mati New York Tim-
es ítarleg, lenti Blair hins veg-
ar í sömu vandræðum og aðrir
hinir fjölmörgu ævisöguhöf-
undar Jung, en fjölskylda sál-
fræðingsins hefur allt frá láti
hans 1961 harðneitað að veita
aðgang að skjalasafni hans og
hefur það bann gilt jafnt fyrir
rithöfunda sem og kollega og
vini Jung.
ERLENDAR
BÆKUR
Leyndardómar
véfrétta
Anne Tyler
Carl Jung
Robert Louis
Stevenson
J
akob F. Ásgeirsson ævisöguritari,
stjórnmálafræðingur og pistlahöfund-
ur hefur farið mikinn á síðum Við-
skiptablaðsins undanfarna mánuði. Í
pistlinum „Af ritdómurum og kalda-
stríðsstimpli“ sem birtist rétt fyrir jól
fjallar Jakob F. Ásgeirsson um illt inn-
ræti bókagagnrýnenda, svart-hvítan
heim kaldastríðsáranna, ólíka ritstjórnarstefnu
Morgunblaðsins og Þjóðviljans á öldinni sem leið,
sigur lýðræðisaflanna á Vesturlöndum og niður-
lægjandi og ómálefnalegar uppnefningar sem not-
aðar eru til að þagga niður í frelsisunnandi fólki.
Heimsósómaádrepu þessa má rekja til fremur
hófstilltrar gagnrýni Páls Björnssonar sagnfræð-
ings um bók Jakobs, Valtýr Stefánsson – Ritstjóri
Morgunblaðsins, en verkið er útnefnt til Íslensku
bókmenntaverðlaunanna í flokki fræðirita. Páll
fjallaði um verkið í Kastljósinu fimmtudaginn 18.
desember 2003, en viðmælandi hans var Svanhild-
ur Hólm Valsdóttir. Í dómi sínum, sem finna má á
heimasíðu Kastljóssins, rekur Páll í stuttu máli
efni bókarinnar, kosti hennar og galla. Páll lofar
glæsilegan fráganginn og bendir á að langar til-
vitnanir í bréf og blaðagreinar Valtýs geri verkið
að heimildaútgáfu. Þetta er þó jafnframt einn af
göllum verksins vegna þess að langar tilvitnanirn-
ar (sú lengsta er hátt í 10 síður) draga úr rennslinu
og gera verkið á köflum langdregið. Jafnframt
segir Páll að það sé umdeild túlkun að Morgun-
blaðið hafi verið hlutlaus fréttamiðill á meðan hin
fréttablöðin hafi verið áróðursmálgögn sem svif-
ust einskis. Jakob komi þó til dyranna eins og
hann er klæddur í túlkun sinni og feli á engan hátt
tengsl sín við blaðið, eftirmáli bókarinnar heiti
einfaldlega „Morgunblaðssaga mín“ þar sem Jak-
ob segir frá störfum sínum og tengslum við Morg-
unblaðið.
Ekkert í dómi Páls gefur tilefni til þess heift-
úðuga reiðilesturs sem Jakob dembir yfir lesend-
ur Viðskiptablaðsins. Jakob byrjar á því að lýsa
því yfir að ekki sé „hægt að skrifa almennilega
skammagrein svo skömmu fyrir jólin“. Þó að næg
séu tilefnin „hljótum við að halda aftur af okkur í
fögnuði jólanna“. Hann fer því miður ekki að eigin
ráðum. Þess í stað setur hann fram þau gamal-
kunnu og margreyndu sannindi að þeir sem fjalli
um bækur séu allir misheppnaðir rithöfundar,
sagnfræðingar og bókmenntafræðingar „sem
þrátt fyrir mikinn vilja og risavaxin egó er með
öllu fyrirmunað að skrifa bækur sem almenningur
vill lesa en fá útrás fyrir mislukkun sína og van-
metakennd með því að gagnrýna bækur höfunda
sem geta skrifað“.
Jakob færir rök fyrir máli sínu með því að vitna
í ljóð skáldsins frá Fagraskógi um ritdómarann,
sem aldrei var „seinn til svifa,/ef særa þurfti góð-
an dreng“. Jakob er augljóslega í hlutverki góða
drengsins í pistli sínum og ef marka má orðin úr
ljóði Davíðs Stefánssonar býr í honum sú him-
invídd sem er sál skáldsins. Svo er því miður ekki
um Pál Björnsson sagnfræðing og viðmælanda
hans, Svanhildi Hólm dagskrárgerðarmann en
Jakob lýsir þeim með svo óviðurkvæmilegum
hætti að ekki er hægt að hafa það allt eftir hér í
þessu blaði: „Í hugann kemur mynd af pari
nokkru í sjónvarpinu að ræða um nýútkomnar
fræðibækur. Það stafar ekki þokka af þessu pari.
[...] Allt var tal þessa pars eins og við var að búast
á neikvæðum nótum, það dæmdi bækurnar eftir
innræti sínu og var þar margra ára starf rithöf-
unda vegið og léttvægt fundið á örfáum mínút-
um.“
Hvað er það svo sem orsakar þessi feikilegu við-
brögð, þessa heilögu bræði Jakobs? Það er fyrst
og fremst sú skoðun Páls að gagnrýna megi þá
túlkun að Morgunblaðið hafi verið jafn hlutlaus
fréttamiðill og Jakob vill vera láta. Jakob svarar
Páli fullum hálsi og segir að svívirðingarnar hafi
dunið á Valtý og öðrum málsvörum vestrænnar
samvinnu nær daglega á síðum Þjóðviljans. Valtýr
og samherjar hans í stjórnmálum voru kallaðir
„landráðamenn, auðvaldsleppar, kvislingar, lyg-
arar, skósveinar, bullur, þjóðníðingar, landsölu-
menn“ og fleira í þeim dúr. „Enga sambærilega
orðaleppa var að finna í Morgunblaðinu. Morg-
unblaðið var þá sem nú mjög kurteist blað,“ segir
Jakob máli sínu til stuðnings.
Mig skortir þekkingu til að meta þessa staðhæf-
ingu Jakobs, en eftir að hafa lesið pistla hans verð
ég að viðurkenna að ég þori ekki að hafa eftir hon-
um neina fullyrðingu aðra en þá sem ég hef sann-
reynt sjálfur. Skrif hans afla honum varla trausts
því hann hefur tekið upp þann leiða ósið Þjóðvilj-
ans að uppnefna fólk og svívirða þegar honum
mislíkar eitthvað. Þannig kallar hann tvo einstak-
linga sem hafa það eitt til unnið að ræða opinber-
lega um verk hans „þokkapar“, „hið óyndislega
par“, „sagnfræðinginn fúllynda“ og „þáttastjórn-
andann sem lagði illt eitt til“. Þetta er ómarktæk
umræða sem lítillækkar aðeins þann sem skrifar.
Morgunblaðið er enn vitaskuld pólitískt blað.
Sá sess sem blaðið skipar í mínum huga er þó á
engan hátt mótaður af pólitískri sannfæringu
minni hver svo sem hún kann að vera. Það sem ég
met mest við Morgunblaðið sem fjölmiðil er sú
varfærni sem það sýnir gjarnan í dómum sínum.
Þetta einkenni blaðsins má vera Jakobi Ásgeirs-
syni og öðrum til eftirbreytni. Því þegar öllu er á
botninn hvolft eru mannasiðir stundum mikilvæg-
ari en pólitík.
FJÖLMIÐLAR
HVAR DRÖGUM VIÐ MÖRKIN?
Ekkert í dómi Páls gefur tilefni
til þess heiftúðuga reiðilesturs
sem Jakob dembir yfir lesendur
Viðskiptablaðsins.
G U Ð N I E L Í S S O N
Þetta varðar starfsmann skólans (Háskóla
Íslands) og heiður skólans því að sá höf-
undur sem nú situr undir ásökunum um
ritstuld og óheiðarleg vinnubrögð hefur
áður verið dæmdur hæfur til að gegna
æðstu kennarastöðu við skólann. Sá
maður sem reynist sekur um það sem
H[annes] H[ólmsteinn] G[issurarson] er
sakaður um í þessu máli getur ekki talist
hæfur til að gegna prófessorsstöðu. [...]
Áróðursbragð HHG um að 16 hundr-
uð tilvísanir séu alveg yfirdrifið í ævisögu
handa almenningi er óforsvaranlegt. [...]
Þó að það hafi tíðkast á miðöldum að
menn nýttu sér eldri rit þegar þeir settu
saman nýjar bækur, þá er ekki hægt að
nota sömu aðferðir nú á dögum vegna
þess að við lítum öðru vísi á höfunda og
höfundarrétt en þá var gert. Þess vegna
er það óverjandi að segja sem svo, þeg-
ar maður hefur ákveðið að skrifa bók um
tiltekið efni: „Ja, ég mun ekki geta skrifað
læsilegan texta um þetta efni þannig að
ég fæ hann bara lánaðan hjá næsta
manni og nota í minni bók. Og þar með
er mín bók orðin læsileg.“ Þetta er ekki
eðlilegt. Þetta er þvert á móti óverjandi
[...]
Gísli Sigurðsson
Kistan
www.visir.is/kistan
Orsök gagnrýninnar?
En af hverju segir Vefþjóðviljinn að
ákafi nokkurra fjölmiðlamanna nú þurfi
ekki að koma á óvart? Jú, fólk þarf ekki
að hafa fylgst lengi með íslensku þjóðlífi
til að vita að ákveðin þjóðfélagsöfl hrein-
lega umhverfast þegar Hannes Hólm-
steinn Gissurarson er annars vegar. Ofs-
inn undanfarnar vikur er kjörið dæmi um
það. Dettur kannski einhverjum í hug að
fréttamenn eða fræðimenn hefðu látið
eins og þeir gerðu ef einhver annar en
Hannes Hólmsteinn Gissurarson hefði átt
í hlut? [...]
Ekki dettur Vefþjóðviljanum í hug að
Hannes Hólmsteinn Gissurarson sé galla-
laus og að verk hans séu hafin yfir gagn-
rýni. Auðvitað getur fólk haft sína skoðun
á því hvort að hann hefði átt að hafa fleiri
eða færri tilvísanir í bók sinni um Halldór
Laxness, og slíkar skoðanir geta vel verið
sprottnar af heilbrigðum áhuga á heim-
ildanotkun í fræðiritum. Það er vitaskuld
ekki þannig að Hannes Hólmsteinn verði
ekki gagnrýndur af betri hvötum en hatri.
En hver getur svarað því fyrir sig hvað sé
líklegast til að hafa ráðið för ýmissa síð-
ustu vikurnar.
Vefþjóðviljinn
www.andriki.is
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Hundeltur á hundavaði.
DEILT UM HANNES
INú þegar mikið er talað um innbrot af ýmsu tagiog menn eru hættir að hugsa um bókmenntir eftir
stutta en fréttnæma vertíð er kannski ástæða til að
rifja upp kynnin af Hávarði Knútssyni í Gæludýr-
um Braga Ólafssonar. Hávarður þessi brýst inn í
íbúð Emils, sem hann hafði kynnst lítillega fyrir
fimm árum en ekki séð síðan. Tilgangurinn er ekki
að ræna innbúinu, eins og þjófa er háttur, heldur
að slökkva undir sjóðandi vatni á eldavél og koma
hugsanlega í veg fyrir ískyggilegt brunatjón. En Há-
varður veit ekki að Emil er heima þegar innbrotið
er framið, nýkominn úr flugi frá London – Hávarð-
ur veit ekki að Emil vill bara alls ekki hleypa hon-
um inn vegna þess að kynni þeirra forðum höfðu
ekki verið sérlega ánægjuleg. Og til þess að þurfa
ekki að hitta þessa leiðindaskjóðu og láta hana
hanka sig á því að vilja ekki hleypa henni inn þegar
henni þóknast að banka upp á, þá grípur Emil til
þess vanhugsaða ráðs að skríða undir rúm og fela
sig, auðvitað í þeirri tálvon að óboðni gesturinn
hafi sig á brott hið snarasta. En Hávarður er ekki
kominn til að fara, heldur slær hann upp brjáluðu
partýi sem Emil fylgist með undan rúminu, ber-
skjaldaður fyrir öllu því sem fólk gerir óséð, van-
máttugur og vanvirtur eins og allir sem fylgjast með
atburðarás frá þröngu en afhjúpandi sjónarhorni.
Hann þarf að horfa upp á Hávarð hægja sér og
fróa, hnýsast í einkalíf hans og bjóða til veislu eins
og hann væri húsbóndinn sjálfur, og á endanum
liggja undir því að verða kannski kokkálaður í eig-
in rúmi.
II Bróðurhluti Gæludýranna er sagður frá sjón-arhorni Emils. Sagan fjallar öðrum þræði um
eðli og hlutverk sögumanns í fyrstu persónu frásögn.
Sífellt er rætt um takmarkað sjónarhorn hans,
hvort hann heyri það sem fram fer og hvernig hon-
um líði á sál og líkama við þennan þrönga aðbún-
að. Plús Ex er þannig á vissan hátt líka í öndvegi
undir rúmi, þótt honum hafi í raun verið úthýst úr
sögunni, sinni eigin sögu, hann sé ekki með í partý-
inu á sínu eigin heimili (180).
En Emil er ekki einu sinni viss um að hann sé
týndur og allir séu að leita hans jafn ákaft. Það læð-
ast að honum grunnsemdir um að Hávarður viti af
honum undir rúminu. Og það er raunar Hávarður
sem hefur tögl og hagldir í lok sögu. Þótt efast megi
um að Hávarður hafi höfundarvit er það hann sem
kastar vænum bita á gólfið undir lok sögu og lokkar
hundtryggan lesandann til að halda áfram þrátt
fyrir snubbóttan endi sögunnar. Þótt lesandanum
þyki lítið hafa gerst í bókinni, eins og flestir gagn-
rýnendur bentu á, getur hann ekki annað en haldið
áfram þar sem sagan skilur við Emil undir rúmi,
Hávarð hálfnakinn uppi í því og berfætta vinkonu
Emils í svefnherberginu að sparka af fótum sér klíst-
rugum nærbuxum Hávarðar. Í þessum óvænta þrí-
hyrningi er einhver merking fyrir lesandann að
jóðla á meðan sagan vinnur sitt verk í hljóði og
rennur hægt og hægt saman við bókmenntavitund-
ina, sem skáldsaga um það hvernig saga er sögð og
líka hvernig saga er lesin – eða hverslags reynsla
það er að segja sögu og lesa, lituð af gægjuþörf, jafn-
vel sadómasókisma – hvernig saga verður til í skap-
andi samstarfi eða togstreitu skrifa og lesturs.
NEÐANMÁLS