Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.2004, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. JANÚAR 2004 13
Þ
egar Elías Hjörleifsson lést eftir
erfiða sjúkdómslegu árið 2001,
57 ára að aldri, lét hann eftir sig
mikið og fjölbreytilegt úrval
myndverka sem flest hafa aldrei
ratað fyrir sjónir almennings.
Þrátt fyrir að Elías hafi alla tíð
unnið daglaunavinnu, síðustu ár-
in sem matsveinn á togurum, veittist honum
auðvelt að sinna listrænni köllun sinni á sama
tíma. „Það er ekki hægt að aðgreina listina og
annað í fari Elíasar,“ segir Gunnar Örn mynd-
listarmaður og náinn vinur Elíasar, en hann að-
stoðaði Ólaf son hans við val verkanna á sýning-
unni og uppsetninguna. „Þetta var allt í einni
harmóníu. Daglega lífið og starfið var líka hluti
af listinni. Þeir togarar sem hann var á hverju
sinni voru fljótandi vinnustofur.“
Elías ólst upp í Hafnarfirði en sigldi til Dan-
merkur árið 1964 og þar átti hann eftir að búa í
25 ár. Fljótlega eftir að hann kom út tók hann
að fást við myndlist, en hann lauk námi sem
matreiðslumaður.
Elías hélt sína fyrstu sýningu í Kaupmanna-
höfn árið 1973 og tók einnig þátt í mörgum sam-
sýningum í Danmörku og á Íslandi. Árið 1989
flutti Elías til Íslands og settist að á Hellu. Þar
kom hann sér upp vinnustofu og Gunnar Örn
segir að í hönd hafi farið frjóasti tími Elíasar í
listinni. Flest verkin á minningarsýningunni
eru frá síðustu tólf árunum sem Elías lifði.
Tengingin við náttúruna er sterk í verkunum,
en víða er leitað fanga og tekist á við myndefnin
á ólíkan hátt.
Togarinn látinn teikna
„Elías var alltaf tengdastur því sem hann var
að fást við hverju sinni,“ segir Gunnar Örn. „Við
fórum í gegnum hundruð verka frá öllum tíma-
bilum ferils hans og reyndum að flokka þau.
Það kom okkur mjög skemmtilega á óvart að
sjá útkomuna, og ýtti enn frekar undir það að
sýningin varð þetta stór, eða hátt í 300 verk.
Síðasta tímabilið í ævi hans var síðan svo op-
ið, maður getur bara ímyndað sér hvert sköp-
unargleðin hefði getað leitt hann. Elías var svo
heillaður af hinum stafræna heimi og mögu-
leikum tölvunnar; ný hugsun í myndmáli heill-
aði hann. Þá var samstarf þeirra Ólafs afar
frjótt.“
Í grein í sýningarskránni fjallar Ólafur um
samstarf þeirra feðga. Hann segir meðal ann-
ars: Á síðari árum unnum við faðir minn eins oft
saman og við gátum og við þróuðum með okkur
ýmsar aðferðir til að halda því samstarfi gang-
andi þótt við værum ekki staddir í sama landi.
Eitt þeirra verkefna sem við eyddum miklum
tíma í að þróa var soðið saman úr áhuga hans á
því að leika sér með mismunandi aðferðir við að
teikna, og forvitni minni um hvað felst í því að
eyða heilum mánuði í senn á sjó … Í gegnum
ferli umræðna og tilrauna með mismunandi að-
ferðir við að gera teikningar, þar sem við not-
uðum velting skipsins sem upptök þeirrar orku
er hreyfir penna eða kúlu, þróuðum við kerfi
þar sem við gátum gert teikningar af hreyf-
ingum skipsins á ókyrru hafinu.
Gunnar Örn segir að sum þessara samvinnu-
verka feðganna hafi endað á söfnum í Evrópu
og Elías hafi verið kíminn þegar hann sagði að
líklega væri hann eini íslenski togarasjómað-
urinn sem ætti hlutdeild í myndlistarverkum í
evrópskum listasöfnum.
„Skipsfélagar Elíasar voru allir þátttakendur
í listrænni sköpun hans um borð – hann breytti
öllu skipinu í vinnustofu. Hann hefur verið sér-
stakur skipsfélagi,“ segir Gunnar Örn og brosir
– „og svo var hann frábær kokkur í þokkabót!
Þegar hann flutti heim árið 1989 er eins og ís-
lenska náttúran hafi orðið stökkpallur fyrir
sköpunina. Hann fór á kaf í náttúruna, eins og
hann hefði hungrað eftir sambandi við hana;
það rigndi þá frá honum verkum. Svo tóku aðrir
heimar að banka upp á, önnur efnistök, en það
er náttúrutenging í þessu öllu – við grjótið,
svörðinn og veðrið.
Nýr heimur opnaðist fyrir honum þegar
hann gat farið að vera með tölvu til sjós. Hann
tók ljósmyndir og vídeó – maðurinn var sí-
myndandi – og fann alls staðar áhugaverð sjón-
arhorn. Sumar myndanna lét Ólafur prenta út
fyrir hann á stórar filmur og síðan vann Elías
áfram í þær.
Áður en hann fór að skrá umhverfi sitt staf-
rænt hafði hann alla tíð safnað að sér ólíkleg-
ustu hlutum sem hann fann. Þessum hlutum
safnaði hann saman á vinnustofunni og úrval
þeirra sýnum við hér í Hafnarborg.“
Gunnar Örn leiðir blaðamann um sýningar-
salina, þar sem teikningum, málverkum og
klippimyndum hefur verið komið fyrir í seríum.
Í reisulegum glerskápum er hlutasafnið og
smiðir eru að leggja hönd á völundarhús þar
sem ýmsum gripum sem tengdust Elíasi, sem
og sjálfsmyndum, er komið fyrir. Á neðri hæð-
inni er verið að tengja myndvarpa og sjón-
varpstæki þar sem vídeóverk Elíasar verða
sýnd. Gunnar Örn nemur staðar og tekur upp
litla mynd í svörtum ramma. „Þetta er mögnuð
mynd,“ segir hann. „Þetta er síðasta sjálfs-
mynd Elíasar. Hann gerði hana á tölvuna á spít-
alanum og prentaði svo út. Þetta eru svona lita-
klipp, eins konar filmutækni, og svo er skuggi
af honum sjálfum í hjólastól á bak við. Birtan er
svo falleg; það er eins og hann sé að leysast upp.
Þetta er síðasta verkið sem hann gerði.“
ÓHEFTUR SKÖPUNARKRAFTUR
„Fyrir Elíasi var það sköpunin sjálf sem skipti máli. Það sem iðulega fylgir, að sýna verkin og koma sér á fram-
færi, hann tók sér ekki tíma í það,“ segir Gunnar Örn myndlistarmaður. Á morgun verður opnuð í Hafnarborg
minningarsýning á verkum Elíasar Hjörleifssonar, en hún er sett saman af syni hans, Ólafi Elíassyni.
Morgunblaðið/Einar Falur
Ólafur Elíasson og Gunnar Örn velta fyrir sér ólíkum hlutum sem Elías Hjörleifsson, faðir Ólafs, tíndi upp á leið sinni um lífið. Elías Hjörleifsson: Sjálfsmynd, 2001
AUSTRIAN Double Reed Quartet heldur tón-
leika í Gerðubergi kl. 17 í dag. Kvartettinn
hefur verið á tónleikaferðalagi hér á landi
sem lýkur með þessum tónleikum. Hann er
skipaður hljóðfæraleikurum á óbó, óbó
d’amore, enskt horn og fagott. Hljóðfæra-
leikararnir tengjast flestir Íslandi og Austur-
ríki sterkum böndum og eru tónleikarnir
meðal annars styrktir af Österreichisch-
Isländische Gesellschaft. Werner Schulze er
hvatamaður ferðarinnar en hann hefur
ferðast sautján sinnum til Íslands. Skipulagn-
ingu tónleikanna annaðist Virtúós.
Óbóleikararnir, Adolf Traar og Gregor
Nabl, starfa við Fílharmóníusveitina í Graz,
en Katalin Kiss starfar við kennslu og flutn-
ing kammertónlistar. Fagottleikarinn, tón-
skáldið og Íslandsvinurinn Werner Schulze
er prófessor við Universität für Musik und
darstellende Kunst í Vínarborg.
Félagar úr SÍ slást í hópinn
Kvartettinn hefur tónleikana á að leika út-
setningu á Kvartett í F-dúr eftir Vínarbúann
Johann Baptist Schenk (1753–1836). Þunga-
miðja tónleikanna er frumflutningur fjög-
urra verka og hafa sum þeirra verið samin
sérstaklega fyrir þessa tónleikaferð. Fyrstur
er Kvartett byggður á íslenskum lögum eftir
Helmut Neumann, en Helmut starfaði sem
sellóleikari með Sinfóníuhljómsveit Íslands á
árunum 1962–1964. Þá verður leikin Blá-
klukka eftir Pál Pampichler Pálsson sem
samdi verkið á síðasta ári sérstaklega fyrir
hópinn. Tvö verk eru eftir meðlimi Austrian
Double Reed Quartet. Sonatina Canonica frá
1990 eftir Werner Schulze verður frumflutt í
nýrri útsetningu og ISLpoint sidewise lauk
Adolf Traar við að semja í síðastliðnum nóv-
ember og er byggt á reynslu hans við að
ferðast til allra fjarlægustu staða Íslands á
hjóli. Félagar úr Sinfóníuhljómsveit Íslands
slást í hóp Austurríkismannanna í tónleika-
lok og leika með þeim verk Tryggva M. Bald-
vinssonar STÍM fyrir tíu tvíblöðunga sem
samið var í tilefni af Degi hljóðfærisins 2003
og frumflutt í Gerðubergi 18. maí síðastlið-
inn.
Austurrískur blásarakvartett í Gerðubergi
Morgunblaðið/Þorkell
Austurríski blásarakvartettinn heldur tónleika í Gerðubergi.