Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.2004, Blaðsíða 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. FEBRÚAR 2004
H
vað er hægt að segja? Þetta
eru bara myndir – horfðu!“
Leifur Þorsteinsson situr í
sýningarsal Ljósmynda-
safns Reykjavíkur í Gróf-
arhúsi og allt í kring hall-
ast upp að veggjum
innrammaðar ljósmyndir
sem bíða þess að verða hengdar upp. Þetta
eru svarthvítar ljósmyndir sem bera vitni um
þjálfað auga og skarpa sýn höfundarins.
„Þetta er fólk og borg. Þetta er menning
og andrúmsloft þeirrar kynslóðar sem er nú
um það bil að hætta þátttöku í lífinu. Nýju
kynslóðirnar eru allt öðruvísi – þessi borg er
ekki lengur til, þótt það sé hægt að finna
þessa staði alla saman sem myndirnar sýna.
Þetta er samt ekki sama borgin. Nú er eng-
inn Búnaðarbanki heldur bara KB-banki. Út-
vegsbankahornið er ekki til lengur. Það er að
vísu horn þar en það er ekki Hornið. Það er
ekkert líf í miðbænum lengur.“
Hann bendir á myndirnar þar sem þær
standa í röðum: „Þetta er andrúmsloftið og
hversdagsmenningin sem ég þekkti svo vel á
seinni hluta tuttugustu aldar.“
Leifur er Reykvíkingur í húð og hár og
myndirnar á þessari sýningu er allar úr mið-
borginni, vesturbænum og Þingholtunum,
teknar á þrjátíu ára tímabili. Leifur ólst upp
við Ásvallagötu, fluttist síðan á Freyjugötu
meðan hann var í Menntaskólanum; á milli
þessara heimila má segja að sé borg mynd-
heimsins.
Ferill Leifs sem ljósmyndara hófst upp úr
1960, þegar hann sneri heim frá námi í Kaup-
mannahöfn sem fyrsti sérhæfði iðnaðar- og
auglýsingaljósmyndari Íslendinga. Hann hef-
ur um áratugaskeið verið einn virtasti ljós-
myndari þjóðarinnar, mikilvirkur kennari,
fyrst á vegum Ljósmyndarafélagsins, þá í
Iðnskólanum og nú síðustu árin í Listahá-
skólanum. Hann hefur haldið einkasýningar
hér heima og erlendis, kunnar eru til að
mynda frumkvöðlasýningar hans á borgarlíf-
inu í Bogasalnum á sjöunda og áttunda ára-
tugnum. Þá tók Leifur þátt í heimssýning-
unni í Osaka árið 1970 og var í forsvari fyrir
Íslendinga á sýningunni Frosen Image í
Bandaríkjunum árið 1982. Myndirnar á þess-
ari sýningu nú voru teknar á árabilinu 1963
til 1990, en eftir það einbeitti Leifur sér
meira að annars konar ljósmyndum, þar á
meðal kyrralífsmyndum.
„Ég hef aldrei verið í formlegu listnámi,“
segir Leifur. „Nema þegar ég var í barna-
skóla. Þá var ég hjá Kurt Zier í teikningu. Og
það var teiknikennsla í lagi. Þá fékk ég fyrst
áhuga á myndum.
Ég hef alltaf verið með ljósmyndadellu, al-
veg frá því að ég sem strákur fékk kassa-
myndavél í afmælis- eða jólagjöf. Svo keypti
ég framkallara og fixer hjá bræðrunum í
Sportvöruhúsinu. Það var ægilega fínt, fix-
erinn var í töfluformi; fjórar töflur í lítra!
Ég var alltaf að mynda. En eftir Mennta-
skólann agiteraði stærðfræðikennarinn minn
mjög fyrir því að ég færi til Kaupmannahafn-
ar að læra eðlis- og stærðfræði. Ég var svo-
sem ekkert frábitinn því. En þegar ég var
búinn með þrjú ár, fyrrihlutann, fór ég að
efast um að ég nennti að verða kennari það
sem eftir væri lífsins og svissaði yfir. Fór að
læra ljósmyndaiðnina. Ég hafði ekki trú á því
að ég væri séní – eða hafði einfaldlega ekki
nógu mikinn áhuga.“
– Þú hefur samt náð því að vera eðlisfræð-
ingurinn í íslenskri ljósmyndarastétt.
„Ég veit ekkert um það …“
– En þetta úrval mynda, eru þetta allt
myndir sem þú tókst fyrir sjálfan þig?
„Já já. Ekkert fyrir kúnna, fyrir utan tvær
myndir. Hann bað mig að mynda Fjalakött-
inn áður en hann var rifinn, ég myndaði allt í
bak og fyrir, kúnninn fékk kontakta til að
velja myndir af en ég heyrði aldrei meira frá
honum. Hann borgaði aldrei neitt og fékk því
engar myndir. Ég held ég hafi myndað alls
staðar þar sem ég komst inn í húsið. Bíósal-
urinn sjálfur var í algjörri niðurníðslu en það
var ekki rétt að rífa þetta hús. Það þurfti að
taka til hendinni en það hefði átt að gera upp
bíósalinn; kvikmyndasafnið hefði átt að fara
þar inn.
Þetta eru allt kópíur sem ég gerði núna.
Ég á aldrei neinar gamlar kópíur, nema eitt-
hvað sem ekki er nógu vel gert og ég hef
gleymt að henda. Ég byrjaði á þessu rétt fyr-
ir jólin og var að þessu þangað til núna. Þetta
er allt prentað á fíber, helvíti mikið magn, og
krakkarnir í búðinni þekktu mig ekki þegar
ég spurði hvort ég fengi ekki einhvern af-
slátt. En svona er þetta, maður er dottinn út
úr þessu.“ Leifur kímir.
– Dottinn út? Ertu ekki upptekinn við að
kenna yngstu kynslóðinni í Listaháskólanum?
„Jú.“
– Ertu ekki í takt við tímann þar?
„Ég er að skoða tímann. En ég veit ekki
hvort ég er í takt við yngstu kynslóðina. Ég
hef skoðað hana og veit hvað hún vill.“
– Þú hefur kosið að fara í gamla góða
handverkið og prenta myndirnar á réttan
hátt.
„Ég snerti ekki á digital nema nauðsyn
beri til. Reyndar er ég samt að kenna það
alla daga … Svo er ég kominn með svo helvíti
góðan prentara heim sem ég þarf að fara að
prófa mig áfram með. En það er samt alls
ekki það sama,“ segir hann og grettir sig.
„Þú getur fengið gott tölvuprent en gæðin
eru langt í frá þau sömu og í góðri ljósmynd.
Það er stór munur á því, hvað sem allir
segja.“
– Þessar myndir eru um tuttugustu öldina
en það er enginn tregi í þeim.
„Nei nei, þetta er bara frásögn af þessum
andblæ tímans. Húsin og umhverfið spegla
hugarfarið.
Ég held ég hafi ekki verið að skrá heim-
ildir, þótt það hafi verið einhvers staðar í
undirmeðvitundinni að þetta gæti orðið sagn-
fræðilegt. Þetta er söfnunarárátta. Maður
rekst á fallegt mótíf og vill eiga mynd af því.
Varðveita það fyrir sjálfan sig.“
– Þetta eru mjög formhreinar ljósmyndir.
„Kompósisjón og formalismi í mynd er það
sama og ritstíll í frásögn. Og maður reynir að
halda hreinum, klárum stíl, til að geta sagt
frá án málskrúðs. Þetta er einfaldlega sá stíll
sem ég hef tamið mér.“
– Þú hefur verið afar virkur við kennslu og
uppfræðslu. Heldurðu að það hafi skilað ein-
hverju?
„Ég hef ekki hugmynd um það,“ segir
Leifur og hlær. „Jú jú, eitthvað hefur ábyggi-
lega skilað sér. Það fer eftir því hverju fólkið
sækist eftir. Það hefur nú skilað mestu þegar
við slepptum fólki lausu þannig að það gat
farið til útlanda að læra. Íslensk ljósmyndun
hefur grætt langmest á því. Við gáfum þeim
lausan tauminn og sögðum að ef þau lærðu
bara nógu mikið þá fengju þau íslensk próf.
Þú getur rétt ímyndað þér hvort það hafi
ekki komið margvíslegir straumar inn í land-
ið. Ef við einöngrum okkur er alltaf hætta á
forpokun.
Annars þekki ég ekkert af þessum atvinnu-
ljósmyndurum lengur, nema gömlu mennina.
Ég hitti þá reglulega en þessir ungu láta ekk-
ert sjá sig.“
– Finnst þér afgerandi kynslóðamunur í
ljósmyndarastéttinni?
„Já. Ég er af 20. aldar kynslóð sem hugsar
á allt annan hátt. Við erum rólegri. Ekki
nærri því eins frek til lífsins.“
– Þú varst brautryðjandi hér sem iðnaðar-
og auglýsingaljósmyndari. Er eitthvað skylt
með þessum myndum sem þú sýnir hér og
því starfi?
„Iðnaðar- og auglýsingaljósmyndun var
eiginlega ekki til þegar ég kom heim. Það
þekkti hana enginn og það krafðist enginn
neins af mér. Það tók enginn eftir því ef mað-
ur gerði eitthvað vel. Kúnnunum var alveg
sama. Maður fékk ekki borgað fyrir að liggja
yfir hlutum og spekúlera. Það þurfti að gera
allt í einum hvelli. Borgunin var léleg og ef
maður fór eitthvað að hanga yfir þessu tapaði
maður á því. Stór hluti af því sem ég gerði
var tæknilegs eðlis. Og ennþá stærri hluti var
tekinn á slæds sem kúnninn fékk í hendurnar
og sem betur fer á ég ekki neitt eftir af því.
Ég skil ekkert eftir mig af þessu, það er búið
að prenta þetta og henda bæklingunum.
Þetta hér,“ segir hann og bendir yfir sal-
inn, „er það sem ég var að gera sem ljós-
myndun, og svo portrett. Ég tók myndir af
listamönnum, vinum og kunningjum. Það er
allt annars eðlis. Ég gaf mig samt aldrei út
fyrir að vera portrettljósmyndari. Kannski ég
sýni portrettin næst – ég veit það ekki. Eða
það sem ég er byrjaður að fikta við núna.“
– Eitthvað stafrænt?
„Nei, langt frá því,“ segir Leifur og skellir
upp úr. „Ég verð að láta lítið fyrir mér fara
því menn sperra svo upp augun þegar þeir
sjá mig koma með heljarfínt statíf og ofan á
því liggur Macintosh-dós. Dós utan af kon-
fekti. Það er heimagerð „pinhole“-myndavél,
en ég veit ekkert hvort það kemur eitthvað
sýningarhæft út úr því.“
ANDRÚMSLOFT
BORGARINNAR
Morgunblaðið/Einar Falur
Biðröð við Bifreiða-
eftirlitið, mótmælendur
á Lækjartorgi,
hestakerrusmiðja
við Bergstaðastræti og
Fjalakötturinn eru meðal
horfinna fyrirbæra sem
birtast í ljósmyndum
Leifs Þorsteinssonar á
sýningunni Fólk og borg,
sem verður opnuð
í Ljósmyndasafni
Reykjavíkur í dag.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON hlýddi
á Leif segja frá andrúms-
lofti liðinna tíma.
efi@mbl.is
„Þetta er söfnunarárátta. Maður rekst á fallegt mótíf og vill eiga mynd af því,“ segir Leifur Þorsteinsson.