Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.2004, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. JÚNÍ 2004
CHRISTOPHER Ricks, prófess-
or í ljóðlistum við Oxford-
háskóla sendi nýlega frá sér
þykkan doðrant
sem fjallar um
Bob Dylan og
verk hans. Bókin,
sem er sú lengsta
sem rituð hefur
verið um Dylan
til þessa, nefnist
Dylan’s Vision of
Sin eða Sýn Dylans á syndina
eins og heiti hennar gæti útlagst
á íslensku og leggur Ricks sig
þar eftir að greina línu fyrir línu
sum meistaraverka Dylans. Að
sögn New York Times er Ricks
einlægur aðdáandi Dylans og
segir gagnrýnandi blaðsins að
þó Ricks sé á köflum nokkuð há-
stemmdur þá sé þar líka að finna
áhugaverða innsýn í ljóðlist
skáldsins og skemmtilegan sam-
anburð við verk annarra og eldri
meistara.
Levy hlýtur
Orange-verðlaunin
LÍTT þekkt skáldsaga Andrea
Levy hlaut í vikunni Orange-
bókmenntaverðlaunin, sem að-
eins eru veitt
konum. Bókin
nefnist Small
Island og er
kómísk frásögn
af vestur-
indískum inn-
flytjendum í
London. En sag-
an er sögð í gegnum Gilbert og
konu hans Hortense, sem flytur
til London til að vera hjá manni
sínum eftir að hann lýkur þjón-
ustu í breska flughernum, leigu-
sala þeirra Queenie sem lúrir á
fjölda leyndarmála og eig-
inmanni hennar. Verðlaunaveit-
ingin þótti koma töluvert á óvart
en Levy skaut þar með ekki
ómerkari höfundum en Marg-
aret Atwood, Rose Tremain og
Gillian Slovo ref fyrir rass. Small
Island hefur vakið litla athygli
til þessa, en Guardian hefur hins
vegar eftir Sandi Toksvig, for-
manni dómnefndarinnar, að
sögupersónur Levy í Small Isl-
and sé frábær kómísk sköpun.
Nútíminn í framtíðinni
ÖNNUR skáldsaga Hari Kunzru
The Transmission kom út fyrir
skemmstu. En Kunzru hlaut
Somerset Maugham-verðlaunin
og sess á lista yfir bestu bresku
rithöfundana undir fertugu fyrir
frumraun sína The Impression-
ist. Að mati gagnrýnanda Daily
Telegraph er The Transmission
líka einkar góð skemmtun.
Sögusviðið er hinn tölvuvírusa-
sýkti nútími og nær Kunzru á
átakalausan og kómískan máta
að sýna fram á hversu mikið nú-
tíminn líkist í raun framtíðinni.
Kunzru líkist í raun nokkuð
Martin Amis á hans yngri árum
að sögn blaðsins, en sé ef eitt-
hvað er viðkunnanlegri. Hann
samtvinni kómíska viðburði ljóð-
rænum stíl og frásögnin sé þá vel
skipulögð og heillandi.
Framþróun Henrys
NÝJASTA bók Howards Jacob-
sons er líkt og hans fyrri verk
full af kaldhæðnum húmor, og
áhyggjum tengdum lönguninni
til að komast áfram í lífinu en ná
aldrei jafnlangt og maður ætlaði
sér. The Making of Henry, eða
Framþróun Henrys eins heiti
hennar gæti útlagst á íslensku,
fjallar um taugaveiklaðan fræði-
mann af gyðingaættum sem sef-
ur hjá fjölda kvenna sem hann
ætti frekar að hafa minni sam-
skipti við.
ERLENDAR
BÆKUR
Meistaraskáldið
Dylan
Andrea Levy
Bob Dylan
Ó
ttinn við afstöðu almenn-
ings tekur á sig ýmsar
myndir. Til dæmis má
ætla að margvísleg hei-
mótt og uppburðarleysi
eigi rætur í djúpstæðum
áhyggjum af því hvað aðr-
ir kunni að halda, hvort
þeir hói saman liði til þess að gera aðsúg að við-
komandi ef hann/hún æmtir, ellegar stofni al-
mennan hláturkór til þess að gera gys að honum/
henni.
Nú er unnt að mæla afstöðu almennings til
manna og málefna með skoðanakönnunum, og
það furðu nákvæmlega, en ekki er ýkja langt síð-
an víðtækar skoðanakannanir voru nánast
óþekktar. Ætli það sé nema svona aldarfjórðung-
ur síðan farið var að mæla afstöðu almennings
hér.
Það er líka um það bil aldarfjórðungur síðan
upp gaus mikið fár í lesendabréfum dagblaðanna,
m.a. í Velvakanda Morgunblaðsins. Lesendur
sprændu reiði sinni og fordómum á síður blað-
anna sem aldrei fyrr, en hinir hófstilltari þegnar
samfélagsins voru orðlausir af undrun og skelf-
ingu.
Tilefnið var reyndar sakleysislegt og fráleitt að
bregðast við því öðru vísi en með auðmýkt og
þakklæti: Svíar höfðu gefið íslenska sjónvarpinu
sýningarrétt á öllum sænskum kvikmyndum allt
frá upphafi kvikmyndaaldar til seinustu ára. Þar á
meðal voru verk eftir alla jöfra sænskrar kvik-
myndagerðar, en Svíþjóð á einkar glæsilega kvik-
myndasögu. Þetta var dæmalaus höfðingsskapur
frændþjóðar við fámenna eyþjóð sem baksaði við
að reka innlent sjónvarp af óhjákvæmilegri naum-
hyggju í skugga amerískra menningaráhrifa.
Fréttin þótti nógu merkileg til að fá áberandi
pláss á baksíðu Morgunblaðsins og þáverandi for-
ráðamenn sjónvarpsins lýstu gleði og þakklæti,
enda kurteisir, opinberir einstaklingar. Viðbrögð
„almennings“ urðu hins vegar önnur, eins og fram
hefur komið, og kannski eru þau verðugt rann-
sóknarefni mannfræðinga. Rök megnuðu ekki að
stemma flóð lesendabréfa og báðust bréfritarar í
stuttu máli undan þeim „ósköpum“ og „ægilegu
örlögum“ að þurfa að góna á „svarthvítar sænskar
vandamálamyndir“ á föstudags- og laugardags-
kvöldum eftir erfiða vinnuviku. Menn ættu betra
skilið fyrir vistina í harðbýlu landi; eða var þetta
kannski refsivist þegar allt kom til alls, spurðu
menn.
Nú veit ég ekki til þess að gerð hafi verið skoð-
anakönnun um afstöðu alls almennings á þessum
tíma til hinna sænsku mynda, en tel nokkuð
öruggt að engin slík mæling hafi farið fram. Þarna
gusu upp fordómar af ömurlegustu sort; margir
fyrirverða sig enn í dag vegna uppnámsins og
ókurteisinnar. Vitaskuld drógu sjónvarpsmenn
sig inn í skel sína og létu undan andúð hins rit-
glaða „almennings“. Ég minnist þess naumast að
nokkur þeirra sænsku kvikmynda sem íslenska
sjónvarpið fékk að gjöf hafi verið sýnd þar, en við-
urkenni að mitt minni er ekki óbrigðult.
Þetta gamla lesendabréfafár rifjaðist up fyrir
mér nýlega þegar Sjónvarpið sýndi ákaflega ljúfa,
ítalska gamanmynd frá fyrri hluta sjötta áratug-
arins eftir leikstjórann Vittorio de Sica, með snill-
inginn Eduardo de Filippo og augnayndið Soffíu
Loren í aðalhlutverkum. Mér varð það á að undr-
ast hversu vel myndin hafði elst og fór að hugsa til
jafngamalla Hollywood-mynda og fannst eins og
einungis söngvamyndirnar þeirra entust jafn vel
og þessi.
Það er annars dapurlegt úrvalið af kvikmynd-
um sem sýndar eru í íslensku sjónvarpi og und-
antekning ef þar er mynd úr öðru heimshorni en
Hollywood. „Hernám hugarfarsins“ er fullkomn-
að. Aðeins Sjónvarpið heldur því til streitu að
sýna evrópskar kvikmyndir annað veifið og gerir
það seint á sunnudögum þegar kominn er almenn-
ur háttatími. Og Hollywood-væðingin nær víðar.
Vinur minn ferðaðist fyrir skömmu með Icelanda-
ir á svonefndum „Business Class“ frá Bandaríkj-
unum til Íslands og gat valið á milli tólf kvik-
mynda á leiðinni. Allar frá Hollywood. Hvers
vegna engar íslenskar myndir? Þær eru sumar
margrómaðar í útlöndum þó Íslendingar nenni
naumast að gefa þeim gaum, og fást með enskum
skýringatextum.
Er furða að Bandaríkjamenn haldi að sýningar
íslenskra leikhúsa fari fram á ensku þegar menn-
ingarleg undanlátssemi er jafnmikil og raun ber
vitni? Hvaða almenningsálit ræður för?
FJÖLMIÐLAR
ÁLIT HVAÐA ALMENNINGS?
Ég minnist þess naumast að
nokkur þeirra sænsku kvik-
mynda sem íslenska sjónvarpið
fékk að gjöf hafi verið sýnd þar,
en viðurkenni að mitt minni er
ekki óbrigðult.
Á R N I I B S E N
Á SÍÐUSTU árum hefur mark-
aðstrúin styrkst í sessi. Sam-
kvæmt henni felast æðstu
verðmæti í því að skara fram
úr, skjóta samborgurunum ref
fyrir rass og öðlast sífellt betri
stöðu í goggunarröð sam-
félagsins. Samkvæmt ríkjandi
gildismati ber hinum ,,vel-
heppnaða Íslendingi“ að full-
nægja eftirfarandi kröfum:
Eiga eigið húsnæði, einkum
einbýlishús. Eiga vandaðan
bíl, litasjónvarp, vídeó, dýra
tölvu með ADSL tengingu, far-
síma og fallega innanstokks-
muni og dýran klæðnað sem
nauðsynlegt er að endurnýja
með reglulegu millibili.
Vera skuldlaus með ávís-
anahefti og tvö greiðslukort.
Eiga verðbréf og fjárfesta
reglulega í hlutabréfamark-
aðinum. Hafa nóg fé milli
handanna til að geta bruðlað
með peninga og látið eftir
skyndilöngunum.
Vera í viðurkenndum klúbbi
eða félagasamtökum sem falla
vel að hefðbundnum við-
horfum samfélagsins. Um-
gangast ,,fína“ og ,,fræga
fólkið“.
Vera passlega ,,venjulegur“
og dagfarsprúður og skera sig
ekki úr með því að styðja nýj-
ungar sem hafa ekki hlotið al-
menna viðurkenningu. Full-
nægja kröfum um ,,rétta
hegðun“, ,,rétt útlit“ og ,,rétt
viðbrögð“.
Vera sem mest í fjölmiðlum;
dagblöðum, tímaritum eða
sjónvarpi. Slá þá á létta
strengi og skemmta fólki með
fánýtu masi um ekki neitt.
Komast undan því að tala um
það sem skiptir máli til þess
að styggja engan. Vera þó
ákaflega ábyrgðarfullur en
fyrst og fremst raunsær.
Lífspeki
www.speki.net
VEL HEPPNAÐUR
I Rithöfundurinn og gagnrýnandinn James Woodlýsti fyrir skömmu í bókmenntatímaritinu London
Review of Books áhyggjum af því að bókmennta-
gagnrýni væri um það bil að deyja drottni sínum
sem áhugaverð og sýnileg umræða fyrir almenning.
Þetta er að gerast á sama tíma og fleiri skáldsögur
eru gefnar út en nokkru sinni fyrr, bókaklúbbar og
leshópar blómstra, dagblöð og tímarit helga fjölda
síðna bókaumfjöllun og bókmenntaverðlaunum
fjölgar. Woods hefur sérstakar áhyggjur af því að
færri og færri geti skrifað krítík sem kalla megi bók-
menntir. Hann telur að Bretar eigi ekki lengur
neinn VS Pritchett eða slíkir esseiistar séu að
minnsta kosti afar fáir nú um stundir. Þegar litið er
yfir sviðið hér á Íslandi verður ekki annað sagt en
að við virðumst eiga við sama vanda að stríða. Er
einhver að skrifa um bókmenntir hér á landi nú
eins og til dæmis Sigfús Daðason gerði?
IIWood telur vandann liggja hjá höfundunumsjálfum. Þeir séu í nánu sambandi við fræða-
samfélagið en séu ófærir um að skrifa læsilega um-
sögn vegna þess að fræðin séu svo upptekin af því að
setja alla hluti í samhengi og afbyggja. Þeir segi
okkur að við ættum að lesa Ódysseif eftir Joyce
vegna þess að hún veiti innsýn í það hvernig Dyfl-
innarborg var á fyrri hluta síðustu aldar, vegna
módernísks uppbrots hennar á skáldsagnaforminu
eða vegna flókinna sálfræðilegra þátta. Þetta séu
vissulega áhugaverðir hlutir en eftir sem áður eigi
eftir að svara mikilvægri spurningu: Er bókin góð?
Sú spurning er oft talin klén og lítilvæg í gagnrýni
samtímans, að mati Woods.
IIIWood hefur kannski nokkuð til síns máls. Bók-menntagagnrýni er vísast meira og minna orð-
in að geldri, vísindalegri orðræðu um aukaatriði.
Og hér er átt við bókmenntagagnrýni í blöðum og
tímaritum sem er ætluð almenningi. Í stað þess að
leggja beinlínis mat á það hvort bækur séu góðar
eða vondar, hvort höfundar þeirra kunni yfirleitt til
verka, þá velta gagnrýnendur sér endalaust upp úr
hugmyndafræðilegum skírskotunum ef þeir bisa
ekki við að máta einhverja heimspeki- eða fé-
lagsfræðikenninguna á textann. Hugsanlega kall-
aði tíminn á þess konar umfjöllun. Síðustu fjörutíu
ár tuttugustu aldar voru tími hinnar ágengu og
alltumvefjandi teoríu, það voru kenningar sem rifu
niður kenningar um það hvernig kenningar ættu
að vera. En er sá tími ekki liðinn nú?
IV Ef til vill er kominn tími til að gagnrýnendurhugsi meira um að tala við fólk en kenningar
í skrifum sínum. Hugsanlega þurfa gagnrýnendur
að huga betur að eigin fræðum, bókmenntafræð-
unum, en kenningum um það hvernig konur hegða
sér í hópum og karlmenn í strætóskýlum, eða hvort
heimurinn sé tilbúningur eða eftirlíking af ein-
hverju sem aldrei hefur verið til. Kannski þurfa
gagnrýnendur að huga betur að því formi sem þeir
eru að vinna með. Kannski þurfa þeir að fara að
líta á gagnrýnina sem bókmenntaform í stað þess
að taka upp á því hver á fætur öðrum að skrifa
skáldsögu. Að minnsta kosti er ljóst að bókmennta-
gagnrýni er ekki áhugaverðasta lesefni blaða og
tímarita um þessar mundir.
NEÐANMÁLS
Íslendingur.
Morgunblaðið/Sigurður Sigmundsson