Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.2004, Blaðsíða 12

S
úrrealismi Charlies Kaufmans á alltaf
traustar rætur í sannleikanum um
mannlegt eðli. Burtséð frá vís-
indaskáldskapnum og framúrstefn-
unni í myndinni Eternal Sunshine of
the Spotless Mind er hún ósköp hlý-
leg saga af misheppnuðu ástarsambandi. Þannig
snertir Kaufman streng í hjarta okkar og fær okk-
ur til að hugsa.
Furðu margt er vitað um Charles Stuart Kauf-
man, þótt hann forðist athygli fjölmiðla eins og
heitan eldinn og vilji helst ekki veita viðtöl eða sitja
fyrir á myndum. Hann fæddist í Long Island í New
York-ríki í nóvember árið 1958 og er því 45 ára
gamall. Árið 1974 flutti hann til West Hartford í
Connecticut, þar sem hann sótti framhaldsskóla.
Feimni og óframfærni einkenndu skólaferil
Kaufmans eins og raunar allt líf hans. Hann var
góður nemandi en ekki framúrskarandi, enda helg-
aði hann sig náminu ekki af fullum
krafti. Þess í stað var hann í leik-
listarfélaginu og sótti námskeið í
sjónvarpsþáttagerð. Kaufman fór
ekki leynt með dálæti sitt á grín-
istum á borð við Marx-bræður, Woody Allen og
Lenny Bruce. Hann tók þátt í uppfærslum skóla-
leikfélagsins og meðal annars fékk hann aðal-
hlutverkið í Woody Allen-leikritinu Play It Again,
Sam á lokaári sínu í skólanum, 1976.
Að framhaldsskólanum loknum fór Kaufman í
Boston-háskóla, en leiddist þófið þar í borg. Hann
flutti sig því í NYU, New York-háskóla, og hóf nám
í kvikmyndagerð. Þar hitti hann sálufélaga sinn,
Paul Proch, sem síðan hefur verið besti vinur hans.
Kímnigáfa þeirra er af svipuðu tagi, örlítið súrreal-
ísk og „ekki allra“, ef svo má að orði komast. Þeir
félagarnir skrifuðu fjölda leikrita og handrita, sem
fæst hafa orðið að fullunnum verkum. Þeir náðu þó
loksins árangri þegar National Lampoon-tímaritið
hóf að birta greinar eftir þá og borgaði hvorki
meira né minna en 25 sent fyrir orðið. Í viðtali við
Hartford Advocate sagði Kaufman: „Ég man að
fyrsta stóra ávísunin sem ég fékk frá Lampoon var
upp á þúsund-og-eitthvað dollara. Ég ljósritaði
hana.“ Kaufman og Proch sendu handrit til hinna
ýmsu stórmenna í kvikmyndaheiminum en fengu
þau langoftast í hausinn aftur.
Við það að gefast upp
Kaufman bjó í Minneapolis á ofanverðum níunda
áratugnum og vann fyrir sér í dreifingar- og
áskriftardeild dagblaðsins Star Tribune í fjögur og
hálft ár. „Ég svaraði í símann og tók við kvörtunum
frá lesendum þegar blaðið barst þeim ekki. Þetta
var erfitt starf, sérstaklega á veturna. Ég vaknaði
klukkan fjögur og tók strætó niður í bæ. Það var
gjarnan ískalt í veðri og farþegarnir voru frekar
niðurlútir í strætisvagninum. Ég vann líka á Lista-
safninu. Ég hafði þann starfa að segja: „Safninu
verður lokað eftir 15 mínútur,“ í kallkerfið.“
Proch kom í heimsókn til Charlies og þeir skrif-
uðu nokkur handrit að sjónvarpsþáttum. Þeir
gerðu tilraun til að ráða umboðsmann, án árang-
urs, þannig að hvorki gekk né rak á þessum tíma.
Þá ákvað Kaufman að gera lokatilraun til að gerast
handritshöfundur. Hann flutti til Los Angeles 1991
og fékk sér umboðsmann. Enn ætlaði árangurinn
að láta á sér standa. Hann fékk ekki einu sinni at-
vinnuviðtöl og var við það að missa móðinn, búinn
að ákveða að flytja aftur til Minneapolis, þegar
hann fékk símtal frá David Mirkin, höfundi sjón-
varpsþáttanna Get a Life!, sem fjölluðu um þrítug-
an blaðbera. „Allt sem ég hef gert síðan er þessu
símtali að þakka, því ég hefði ekki gert aðra tilraun
sem handritshöfundur,“ segir Kaufman.
Á næstu árum gat hann sér gott orð fyrir hand-
rit að grínsjónvarpsþáttum á borð við The Dana
Carvey Show, en það var ekki fyrr en á miðjum tí-
unda áratugnum sem hjólin fóru að snúast fyrir al-
vöru. Þá byrjaði Kaufman á kvikmyndahandriti
„um mann sem verður ástfanginn af manneskju
sem er ekki eiginkona hans“, svo notuð séu orð
hans sjálfs. Handritið tók miklum breytingum. Að
lokum var söguhetjan orðin leikbrúðustjórnandi
sem fékk vinnu á 7½. hæð í skrifstofuhúsi á Man-
hattan. Þungamiðja handritsins var leikarinn John
Malkovich, enda fjallaði myndin um þá lífsreynslu
að vera John Malkovich. Kaufman valdi Malkovich
að sögn meðal annars vegna þess hve nafn hans
hljómar fáránlega þegar það er sagt mörgum sinn-
um í röð.
Being John Malkovich kom Kaufman endanlega
á kortið, árið 1999. Spike Jonze, sem áður hafði
mestmegnis leikstýrt tónlistarmyndböndum, tók
leikstjórnina að sér og frægir leikarar voru í flest-
um hlutverkum. Árið 2002 fylgdi Kaufman mynd-
inni eftir með þremur til viðbótar, misvinsælum.
Adaptation, með Nicolas Cage í hlutverki Kauf-
mans sjálfs, naut mestrar hylli. Þar skrifaði Kauf-
man um vandræði sín við að skrifa handrit mynd-
arinnar sjálfrar upp úr bókinni The Orchid Thief
eftir Susan Orlean. Önnur mynd Kaufmans þetta
árið var Human Nature og hin þriðja var Confess-
ions of a Dangerous Mind, sem breyttist reyndar í
meðförum leikstjórans, Georges Clooneys. Kauf-
man var að sögn ósáttur við útkomuna.
Í ár kom svo myndin sem margir telja meist-
araverk Kaufmans til þessa, Eternal Sunshine of
the Spotless Mind. Aftur kaus hann að vinna með
leikstjóra sem áður hefði haft reynslu af litlu öðru
en tónlistarmyndböndum, hinum franska sérvitr-
ingi Michel Gondry. Eternal Sunshine fjallar um
Joel, í óaðfinnanlegri túlkun Jims Carreys, „sem
kemst að því að kærasta hans, sem hann hefur ver-
ið með í tvö ár, hefur farið í skurðaðgerð til að láta
eyða honum úr minninu. Honum er um megn að
lifa með þessari vitneskju og ákveður því að fara í
sömu aðgerð,“ segir Kaufman.
Hryllingsmynd næst
„Megnið af myndinni gerist inni í heilanum á hon-
um á meðan verið er að eyða henni þaðan og við
sjáum allt samband þeirra, hvert einasta augna-
blik, afturábak, frá þessum fremur vonda endi til
upphafsins, sem var betra. Þegar aðgerðin er
hálfnuð, og minningarnar fara að verða betri,
skiptir hann um skoðun og ákveður að hætta við,“
segir höfundurinn sjálfur.
Charlie Kaufman býr núna í Pasadena ásamt
eiginkonu og þremur börnum. Næsta verkefni
hans er hryllingsmynd sem fyrrnefndur Spike
Jonze á að leikstýra. Kaufman hefur reyndar lýst
yfir áhuga á að leikstýra eigin verkum og stefnir að
því að skrifa skáldsögu. Aðdáendur hans geta lítið
annað gert en beðið í ofvæni eftir næsta meist-
araverki, en víst er að væntingar eru miklar. Nú er
bara að vona að Kaufman standi undir þeim, enda
er enginn annar Charlie Kaufman til að halda uppi
merkjum þessa einstaka frásagnarstíls.
Aðeins einn Kaufman
Charlie Kaufman er nú einn öfundaðasti maður
ritvallarins. Flestir rithöfundar þrá að skrifa
eins frumleg og snjöll handrit og hann, en sann-
leikurinn er að fæstum þeirra mun nokkru sinni
takast að nálgast þá snilld sem einkennir hand-
ritin að Being John Malkovich, Adaptation,
Human Nature og Eternal Sunshine of the Spot-
less Mind. Charlie Kaufman er sá eini sinnar teg-
undar.
Reuters
Nicolas Cage og Spike Jonze bregða á leik, en Kaufman er ekki á þeim buxunum frekar en vanalega.
Eftir Ívar Pál
Jónsson
ivarpall@mbl.is
ástríðu og óbilandi kappi - stundum hugs-
anlega meira kappi en forsjá.
Það er engin tilviljun að Frakkar tóku
Fahrenheit 9/11 opnum örmum, þeir vita
ekkert betra en Kana sem hafa dug til að
bjóða eigin valdsherrum birginn. Það er
heldur engin tilviljun að evrópskir gagn-
rýnendur hafi tekið myndinni betur en þeir
bandarísku. Ekki heldur að repúblíkanar
finni henni allt til foráttu á meðan demó-
kratar hvetja nú hvern þann sem hefur ald-
ur til, að sjá hana (óskiljanlegt að myndin
skuli bönnuð innan 17 ára því hún er ekkert ofbeld-
isfyllri en hefðbundinn fréttatími).
Fahrenheit 9/11 er pólitísk mynd sem kallar á
pólitísk viðbrögð.
beitt vopn kvikmyndir geta verið sé því
rétt beitt.
Enginn sem séð hefur Fahrenheit 9/
11 getur með réttu velkst í vafa um að
þar fari fyrst og fremst afar áhrifamikil
áróðursmynd. Hún er ekki heimild-
armynd í þeim aðferðafræðilega skiln-
ingi að í henni sé velt upp rökum með og
á móti, heimildir úr ólíkum áttum bornar
saman eða andstæð sjónarmið vegin og
metin. Hún er einræða kvikmyndagerð-
armanns og aðgerðasinna með fyrirfram
mótaðar skoðanir á viðfangsefni sínu. Michael
Moore hefur aldrei reynt að draga dul á það.
Tarantono og dómnefnd hans í Cannes voru á
öðru máli, en það er þó hætt við myndin tapi gildi
sínu að nokkru leyti ef áhorfandinn tekur ekki af-
stöðu til þeirra pólitísku sjónarmiða sem þar eru
lögð fram af gneistandi kímnigáfu, takmarkalausri
Einræða aðgerða-
sinna með málstað.
Það er líkast til óðs manns æði á þessumsíðustu og geðstirðustu tímum, að ætlafjalla um hinn alræmda Michael Mooreán þess að verða misskilinn, of- eða van-
túlkaður. Þannig er stemmningin um þessar mund-
ir – allt, nákvæmlega allt orðið gegnsósa af pólitík.
Ekki bara hér á Fróni heldur líka víða annars stað-
ar, meira að segja í Bandaríkjunum, þar sem nú
trónir á toppi aðsóknarlistans rammpólitísk árás á
ríkjandi forseta í máli og mynd-
um, skrifuð og samsett af rót-
tækum vinstrimanni, nokkuð
sem óhugsandi hefði verið fyrir
ekki lengra en tuttugu árum. Þá
trónuðu nefnilega Rocky og
Rambo á toppnum og allt leit úr fyrir að pólitík og
bíóferðir ættu aldrei eftir að fara saman framar. Til
marks um þessa auknu pólitísku slagsíðu nú um
stundir eru einnig aðrar ádeilumyndir sem vakið
hafa athygli, myndir á borð við The Fog of War:
Eleven Lessons from the Life of Robert S.
McNamara, Bush’s Brain, Uncovered: The War on
Iraq og það má meira að segja sjá McDonalds-
úthúðunina Super Size Me, fjölskylduharmleikinn
Capturing The Friedmans og víniðnaðartryllinn
Mondovino í pólitísku ljósi.
Allt eru þetta myndir sem sýna og sanna hversu
Pólitískt sjónarhorn
Sjónarhorn
Eftir Skarphéðin
Guðmundsson
skarpi@mbl.is
’Það er engin tilviljun að Frakkar tóku Fahrenheit 9/11opnum örmum, þeir vita ekkert betra en Kana sem hafa
dug til að bjóða eigin valdsherrum birginn.‘
Fahrenheit 9/11 verður frumsýnd á Íslandi í haust.
12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 3. júlí 2004
Ígær var frumsýnd vestanhafskvikmyndin De-Lovely sem
fjallar um eitt besta dægurlaga/
standardatónskáld sögunnar Cole
Porter, en Kevin
Kline fer með
hlutverk hans.
Hinir fjölmörgu
aðdáendur tón-
skáldsins eru
sjálfsagt spenntir
en sumir líka
svekktir. Eins og
flestir vita var
Porter samkyn-
hneigður, en gift-
ur ríkri konu sem hélt honum uppi.
Myndin á að gefa mynd af sérstöku
sambandi þeirra hjóna, og er fólk
ekki sammála um að sú lýsing sé
sannfærandi.
Fólk er svo auð-
vitað viðkvæmt
fyrir útsetningum
perlnanna hans Porters, en vinsælar
poppstjörnur hafa verið fengnar til
að flytja þær, eins og Alanis Mor-
issette, Robbie Williams, Sheryl
Crow og Elvis Costello, þegar
kannski aðrir hefðu verið færari um
að gera það meira í anda tímabilsins.
En sýnist sitt hverjum hvað sé rétt í
þeim málum.
  
Leikin kvikmynd um líf sálar-söngvarans Ray Charles verð-
ur frumsýnd í október nk. en hann
lést í byrjun júní-
mánaðar, 73 ára
að aldri.
Charles er með
mestu áhrifavöld-
um í bandarískri
tónlistarsögu og
lagði hann bless-
un sína yfir gerð
myndarinnar og
handritið áður en
hann féll frá.
Myndin kemur einfaldlega til með
að heita Ray og mun leikarinn Jamie
Foxx (Ali, Any Given Sunday) fara
með hlutverk söngvarans blinda.
Foxx mun sjálfur syngja nokkur lag-
anna í myndinni, auk þess sem
Charles hafði fengist til að endur-
hljóðrita mörg af sínum frægustu
lögum sérstaklega fyrir myndina.
Leikstjóri myndarinnar Taylor
Hackford (Officer And A Gentleman,
Devil’s Advocate) hefur áður spreytt
sig á gerð tónlistarmyndar með góð-
um árangri er hann gerði heimild-
armyndina Hail! Hail! Rock ’n’ Roll
um Chuck Berry frá árinu 1987.
  
Kvikmynd ungverska leikstjóransIstvans Szabos (Oberst Redl,
Budapesti mesék, Mephisto) sem
heitir Being Julia hefur verið valin
sem opnunarmynd kvikmyndahátíð-
arinnar í Toronto
sem hefst 9. sept-
ember nk.
Handritið er
eftir Ronald
Harwood (The
Piano) og er
byggt á skáld-
sögu eftir W.
Somerset Maug-
ham sem fjallar á
gráglettinn máta
um líf og listir leikhúsfólks í Lund-
únum á 4. áratug síðustu aldar. Með
aðalhlutverk fara Jeremy Irons og
Annette Bening. Being Julia er
fyrsta mynd Szabos síðan hann gerði
Taking Sides árið 2001 en hann á að
baki hátt í þrjátíu kvikmyndir á ríf-
lega fjörutíu ára löngum ferli. Szab-
os er margverðlaunaður og hefur
tvisvar sinnum áskotnast Gullpálm-
ann í Cannes og Silfurbjörninn í
Berlín.
  
Næsta stórmynd Terrence Malick (Thin Red Line, Bad-
lands, Days of Heaven) heitir The
New Wold og er epískt ævintýri sem
fjallar um árekstrana sem urðu milli
nýja og gamla heimsins eftir að bær-
inn Jamestown var byggður árið
1607. Miðpunktur sögunnar er síðan
hin sígilda ástarævintýri hinnar inn-
fæddu Pocahontas og Bretans Johns
Smiths. Leikarar eru Christian Bale,
David Thewlis, Noah Taylor,
Christopher Plummer og Colin
Farrell.
Erlendar
kvikmyndir
Sheryl Crow
Annette Bening
Jamie Foxx