Íslendingaþættir Tímans - 25.10.1973, Blaðsíða 5

Marteinn Þorsteinsson
kaupmaður
Að kvöldi 6. október andaðist að
heimili sinu, Laugarnesvegi 108, einn
af máttarstólpum atvinnulifs á Aust -
fjörðum fyrra hluta 20. aldar,
Marteinn Þorsteinsson, kaupmaður og
útgerðarmaður á Fáskrúðsfirði, sem
stýrði fleytu sinni farsællega gegnum
atvinnuleysis- og kreppuár á fyrstu
áratugum aldarinnar, eftir að sildin
hvarf frá Austufjörðum og verulega
tók að syrta i álinn fyrir útgerðar-
mönnum eystra, að minnsta kosti
móts við það, sem áður var.
Marteinn fæddist á Stafafelli i Lóni i
Austur-Skaftafellssýslu 23. april 1877.
Foreldrar hans voru Jóhanna Öfeigs-
dóttir, bónda að Svinhólum og Þor-
steinn Marteinsson Erlendssonar,
Árnasonar bónda á Kömbum i
Stöðvarfirði.
Þegar Marteinn fæddist voru
foreldrar hans i vinnumennsku á
Stafafelli, en fluttust tveim árum siðar
að Steinaborg á Berufjarðarströnd.
Áður hafði faðir hans dvalið á ýmsum
bæjum i Lóni.m. a Valskógsnesi og
Hlið iLóni hjá stórbóndanum Jóni
Markússyni, kom þangað 18 ára gam-
all. Þaðan fór hann eftir 5 ár að Stafa
felli og dvaldi þar til þritugsaldurs, að
hann kaupir Steinaborg af Antoniusi
Eirikssyni. er fór til Ameriku, eftir
sölu Steinaborgar. Það, sem hvatti
föður hans að fara frá Stafafelli, var
hinn langi gangur inn Fjöllin, þar sem
venja var að hafa féð á beit, en þangað
er stifur klukkutima gangur frá Stafa-
felli. Hann er ekki sá einí, sem flúið
hefur þessa fjárgæzlu. Það er mér
kunnugt um. sem rita þessar linur.
Marteinn stundaði fjárgæzlu
(hjásetu ) fyrir foreldra sina fram til 12
ára aldurs. Þá varð hann að ganga að
heyskap með fullorðna fólkinu. Tveim
árum siðar.þegar Marteinn var 14 ára,
var hann ráðinn til að stunda sjó hjá
Lúðviki bónda Lúðvikssyni á Karls-
stöðum. Með Lúðviki stundaði hann
sjó i þrjú sumur og sjóaðist þá nokkuð,
þótt ekki væri farkosturinn til stór-
ræða. Eftir það, árið 1895, fór hann til
Fáskrúðsfjarðar, gerðist fyrst háseti
um tima. Keypti siðan skektu, flutti
hana suður til Steinaborgar og
stundaði um tíma sjó á henni, ásamt
uppeldisbróður sinum, Þorsteini
ögmundssyni.
islendingaþættir
Marteinn lýsti námi sinu á barnsár-
unum á þann veg, að til foreldra sinna
hefði komið maður að nafni Baldvin
Sveinbjarnarson, sem að viðurneíni
var kailaður Baldvin skáldi, enda var
hann prýðilega hagmæltur. Ljóðmæli
hans, sem öll eru i handskrift, eru nú
komin á Landsbókasafnið. Baldvin
hafði óskað eftir þvi við foreldra
Marteins, að mega hafa heimilisfang á
Steinaborg, enda urðu menn á þeim
tima að hafa einhvers staðar fast lög-
heimili, lögum samkvæmt. Baldvin
lagði með sér fyrir heimilisvist og tók
að sér að fræða Martein. Jafnaldri
Marteins, Gisli Sigurðsson i Kross-
gerði, fékk einnig að njóta tilsagnar
hans og ef til vill »'l«iri. Auk þess naut
hann litilsháttartilsagnar i almennum
fræðum umfram fermingarundirbún-
ing. Presturinn, sem fermdi hann var
séra Benedikt Eyjólfsson i Berufirði.
Sú tilsögn, sem Marteinn hafði
þannig notið, varð til þess, að hann,
ásamt tveim drengjum á liku reki, hóf
að gefa út handskrifað sveitablað, sem
gekk um Beruíjarðarströnd Einn
þessara pilta var Halldór Halldórsson
á Krossi, siðar nefndur Halldór skáldi,
enda var móðir hans, Anna Björg, vel
hagmælt. — Mér er minnisstætt, að
þegar ég var 6-7 ára gamall, komu þeir
Marteinn og Gisli i Krossgerði iðulega
á heimili foreldra minna, sögðu mér til
i reikningi og skrifðuðu upp dæmi, sem
ég átti að vera búinn að reikna, næst
þegar þeir kæmu. Þetta þótti mér
mikill fengur.þvi ég hafði mjög gaman
af að glima við að leysa reikningdæm-
in. — Gisli var siðan um langt skeið
barnakennari i Berunessókn.
Þegar Marteinn er orðinn 22 ára,
finnur hann sárt til þess að hafa ekki
hlotið nægilega menntun, fannst
honum hann ekki hafa fengið nóga
menntun hjá sr. Benedikt. Margra
kosta var ekki völ. Ýmsir kunningjar
hans voru farnir til náms i Möðruvalla
skóla, en honum fannst hann vera
orðinn heldur gamall til að fara
þangað, enda hafði hann þá komizt að
þeirri niðurstöðu, að búskapur hentaði
sér bezt. Eftir miklar vangaveltur og
heilabrot sótti hann um skólavist hjá
Torfa i Ölafsdal Bjarnasyni, enda
hafði hann heyrt vel af þeim skóla látið
og að Torfi væri framfaramaður mik-
ill. Hann fékk jákvætt svar við umsókn
sinni, og til farar meö honum vestur
réðst nágranni hans, Jón Sigurðsson i
Krossgerði, bróðir Gisla, sem áður er
minnzt á. Eftir tveggja ára nám þar
hurfu þeir aftur austur. Siðar gerðist
Jón skrifari hjá Jóni Magnússyni
bæjarfógeta i Revkjavik og siðar
skrifstofustjóri hjá Knud Zimsen borg-
arstjóra, en Marteinn hugðist nota þá
þekkingu, sem hann hafði aflað sér i
Ölafsdal, en það reyndist torsótt til
lifsviðurværis — og þar með var sá
draumur búinn. — Árið 1902 bauðst
honum starf hjá verzlun Örum & Wulff
á Fáskrúðsfirði. Þetta starf þáði
Marteinn og stundaði verzlunarstörf
hjá öðrum nokkuð á annan áratug.
Arið 1920 stofnsetti hann á Búðum,
ásamt mági sinum Björgvin Þor-
steinssyni , fyrirtækið Martein Þor-
steinsson & Co., sem bæði var verzlun-
ar- og útgerðarfyrirtæki, sem hann
rak óslitið til ársins 1951, en seldi
Björgvin það þá i hendur og fluttist til
Reykjavikur, alfarinn af Austurlandi.
Eftir að hann kom lil Reykjavikur, rak
hann þar verzlun um þriggja ára
skeið Hætti þá verzlunarstörfum, en
gerðist skrifstofumaður.
Samhliða verzlunarstörfum eystra,
gerðist hann bóksali frá 1912. Var hann
einn af fáum sem gerðu ávallt skil
5