Íslendingaþættir Tímans - 29.12.1982, Page 2

Jakobína hafði búið með fyrri manni sínum, Birni
Þórarinssyni, í Þórunnarseli. Þau áttu eina dóttur,
Sigríði, sem var fædd í nóvember 1881 (d. 1959)
og því á fyrsta ári harðindaveturinn mikla. Björn
dó þegar telpan var ársgömul. Fyrri kona Þórðar,
Jóhanna Jóhannesdóttir frá Ærlæk, hafði dáið af
barnsförum 1881 eftir eins árs hjónaband. Það
bartn iifði ekki. (í ísl. æviskrám V, 93, hafa slæðst
inn nokkrar villur um þetta fólk).
Þórður fór ráðsmaður til ekkjunnar. Þau giftust
1885 og eignuðust fjögur börn. Þeirra elst var
Björg (f. 1886, d.1968). Hún giftist Sigurði
Jónssyni frá Ekru á Rangárvöllum, og áttu þau
alla tíð heimili í Reykjavík. Þá var Snæbjörn (f.
1888, d. 1956), kvæntur Guðrúnu Árnadóttur frá
Hörgsdal í Skútustaðahreppi. Þau tóku við búi í
Svartárkoti 1918 þegar Þórður og Jakobína hættu
búskap. Þriðja barn Jakobínu og Þórðar var
Hólmfríður (f. 1890, d. 1980), kona Jónasar
Helgasonar á Grænavatni. Yngstur var Erlendur.
Þau Þórður og Jakobína fluttust í Svartárkot
1902 með börn sín, en Sigríður Björnsdóttir fór
þá frá þeim í vinnumennsku. Þarna ólst Erlendur
upp, á afdalabæ sem raunar var ekki neitt kot,
heldur mun það hafa verið mikil og góð sauðjörð
þótt uppblástur hafi verið mikill. Til næsta bæjar
(Víðikers í Bárðardal) var fullur klukkustundar
gangur (um 6 km), og inn af heimahögunum tekur
svo við Ódáðahraun. Ef vel tekst til, mótar slíkt
umhverfí góðan efnivið til sjálfsbjargar og mikils
manndóms. Svo tókst og til um þau Svartárkots-
systkinin öll.
Það var ekki alsiða á þessum árum að börn
búandkarla, jafnvel þótt í fremstu röð væru,
„gengju menntaveginn“ eins og sagt er, en með
Þingeyingum var þá aldamótavor í lofti. Þórður
Flóventsson dó aldrei ráðalaus og þá ekki heldur
þegar hugur barnanna stóð til skólagöngu. Þau
munu öll hafa gengið í skóla, og Erlendur hélt til
Reykjavíkur í Hinn almenna menntaskóla, eins
og eini menntaskóli landsins hét þá. Venjulega
fór hann ríðandi að heiman til Reykjavíkur á
haustin og seldi síðan hrossið þegar kom til
Reykjavíkur. Ferðin mun hafa tekið um viku,
stundum meira, vestur um Norðurland og suður
um Borgarfjörð, að sjálfsögðu í fylgd með fleira
fólki. Þetta var venjulegur ferðaháttur þessara
tíma. Að ’oknum skóla á vorin var svo farið með:
skipi norð ir. Vitanlega kom ekki til greina „að
skreppaht m“ í jólaleyfinu, en póstur flutti bréf
á milli.
Úr Reykjavíkurskóla lauk Erlendur svo
stúdentsprófi í júní 1913. Við hinn nýstofnaða
Háskóla íslands var engin kennsla í verklegum
greinum, en til þeirra mun hugur nýstúdentsins
frá Svartárkoti hafa staðið.
Hann hélt því utan til verkfræðináms í
Hafnarháskóla. Þetta var þó ekki talið skynsam-
legt nám því að Jón Þorláksson var þá búinn að
vera landsverkfræðingur í sjö - átta ár og Sigurður
Thoroddsen þar að auki starfandi verkfræðingur
í Reykjavík. Ekki þótti þurfa fleiri manna í þá
stétt, og enn síður var talin þörf á meiri kunnáttu
innanlands í húsagerðarlist, en til þess mun hugur
Erlendar hafa staðið öðru fremur.
Þetta ásamt féleysi mun hafa orðið til þess að
Erlendur hætti námi í Kaupmannahöfn eftir einn
vetur, hafði lokið cand. phil. prófi þar 1914. Hann
settist svo um haustið í guðfræðísdeild Háskóla
íslands (eins og hún hét þá) og lauk þar námi á
þremur árum, brautskráðist 14. júní 1917 með
fyrstu einkunn, 127 stigum. Ævistarfið var ráðið.
Veturinn eftir prófið var hann þrjá mánuði
aðstoðarmaður séra Helga Hjálmarssonar á
Grenjaðarstað, og sótti vorið 1918 um Odda-
prestakall á Rangárvöllum, gamalt höfðingjasetur
og gott brauð. Þar var séra Skúli Skúlason
prófastur að hætta eftir rúmlega þrjátíu ára
þjónustu. Ekki gerði hann ráð fyrir að ná
kosningu, því að þrír aðrir að minnsta kosti sóttu,
meðal annarra Ásmundur Guðmundsson og
Magnús Jónsson, sem báðir urðu síðarprófessorar
við Háskóla íslands. Þriðji umsækjandinn var
Tryggvi Kvaran, síðar prestur á Mælifelli. Hann
átti vísan stuðning sterkra forystumanna í
prestakallinu. Magnús oe Ásmundur drógu sínar
umsóknir til baka, og hörð kosningabarátta var
háð milli stuðningsmanna Erlendar og Tryggva.
Henni lyktaði með því að Erlendur var kosinn og
fékk veitingu fyrir brauðinu 28. maí. Hann var
vígður 2. júní og fluttist að Odda í fardögum.
Eftir að hann var kominn í prestakallið, færði
helsti foringi andstæðinganna, Grímur hreppstjóri
í Kirkjubæ, honum að gjöf góða gripi til að sýna
að ekki skyldi hann gjalda þess hjá sér að hafa
sigrað. Slíkan höfðingsskap og drenglyndi kunni
Erlendur vel að meta. Þetta munu hafa verið
silfurbúin svipa og tóbaksdósir úr silfri.
Með nýja prestinum kom brúður hans ung,
Anna Bjarnadóttir úr Reykjavík (f. 1899, d.
1967). Þau gengu í hjónaband 6. júlí þá um
sumarið. Á heimilið komu einnig foreldrar
Erlendar og Björg systir hans. Það var ekki ónýtt
ungum prestshjónum að hafa þau til hjálpar fyrstu
árin. Sauðfé var rekið suður Sprengisand, einnig
hrossin. Björg rak hrossin með fleirum. Árið eftir
kom Sigríður systir Önnu að Odda barn að aldri
og var þar sín uppvaxtarár. Þar ólst einnig upp
^ Gunnar Pétursson fyrrum loftskeytamaður. Mun
oft hafa ríkt gleði og kátína við leik og störf á
prestssetrinu og húsbændurnir hafa kunnað því
vel, því að þar ríkti viðmótshlýja og léttleiki í
framkomu.
Prestshjónunum búnaðist vel í Odda. Gömlu
hjónin voru hjá þeim til æviloka, nema hvað
Þórður var að staðaldri í Reykjavík á vetrum,
m.a. við skýrslugerðir um fiskræktartilraunir
sínar. Þau Anna og Erlendur eignuðust tvær
dætur. Anna er gift Daníel Ágústínussyni á
Akranesi og eiga þau tvö börn og sex barnabörn
þegar þetta er ritað. Jakobína var gift Árna
Jónssyni og býr á Hellu. Þau eiga tvo syni og sex
barnabörn.
Prestsstarf í sveit var (og er eflaust enn)
fjölþætt. Auk venjulegra heimilisstarfa þarf að
sinna fjölda fólks sem kemur í margvíslegustu
erindum, bæði á sorgar- og gleðistundum. Þessu
starfi gegndu þau Oddahjón með óvenjulegri
reisn. Þetta kom ekki síst fram eftir að margvísleg
félagsmálastörf hlóðust á prestinn sem varð
fljótlega eftir komu hans. Meðal annars sat hann
í hreppsnefnd frá 1922, en annars skulu slík störf
hans ekki rakin hér; til þessu eru aðrir færari en
ég. Aðeins skal þess minnst að hann stóð með
öðrum fyrir því að reistur var barnaskóli á Strönd
á Rangárvöllum, einn fyrsti heimavistarbarnaskóli
í sveit hérlendis. Ekki voru allir hreppsbúar sáttir
við þá framkvæmd, farkennslan hafði dugað til
þessa og hlaut að geta það áfram, en klerkur hafði
sitt fram með lagi þótt hart væri í ári og kreppa
í landi.
Árið 1946 hætti séra Erlendur prestsskap °6
fluttust þau hjón þá til Reykjavíkur þar sem ÞaU
keyptu sér íbúð á Kjartansgötu 5 í sambýli vi
Sigríði systur Önnu og Jón Magnússon mann
hennar. Þarna áttu þau heima til ævilok3'
Erlendur tók að sér störf hjá ríkisskattanefnd °f
vann hjá henni til ársloka 1962.
Eftir að Anna andaðist 1967 var Erlendur einn
í íbúð sinni. Þetta var mikil breyting á lífi hanS’
og hann hafði oft orð á því hve Ánna hefði veri
sér góð kona. Það birti yfir andliti hans þe8ar
hann minntist á hana. Þegar tók að halla undan
fæti, átti hann marga góða að, og mun ekkr
neinn hallað þótt þar sé sérstaklega getið Sigr'ða
mágkonu hans. .
Eftir að Erlendur var orðinn einn, var Pa
löngum iðja hans að mála. Það hafði hann iðha,
sér til hvíldar áratugum saman og hafði af P
mikið yndi, og málarapensli beitti hann lengi et
að fingur hans voru orðnir svo stirðir að hann a
erfitt með að skrifa nafnið sitt. Og fram á síðasta
æviár teiknaði hann blómamyndir sér og öðrum
entis'
vildi
til ánægju. Auga hans fyrir línum og litum
lengur en hendurnar. Meðan hann hélt heilsu v*
hann helst vera heima hjá sér í Reykjavík og l]ulý
þeim verkum sem hann var byrjaður á eða vi
taka sér fyrir hendur. Þó hann færi í heimsókn
dætra sinna á Hellu eða Akranesi fannst hom1 ,
hann hvergi eiga heima nema á Kjartansgömn111
þar sem þau Anna höfðu síðast átt heimili-
Hann var ótrauður til ferðalaga meðan han
hélt heilsu, og hann hélt upp á áttræðisafmsh
með því að heimsækja Ásbyrgi og bernskuslo
sínar í Krossdal; var þar í blíðskaparveðn
afmælisdaginn. Síðustu ferðina norður fór hann
jarðarför Hólmfríðar systur sinnar 1980. Það va
heldur ekki heiglum hent að vera prestur í 0d
meðan samgöngur voru eins og tíðkaðist frarir
undir okkar daga og sinna þurfti tveim
annexíum. Þó eru ekki fjallvegir til farartálma^
Oddaprestakalli, en til annarrar annexíunnar,
Keldum, var löng leið og villugjörn um sanu >
sandbylur stundum svo þykkur að dimmdi ýhr
heiðskíru veðri þótt sól væri hátt á lofti- 11
annexían er á Stórólfshvoli. Auk þessa 8e8n
séra Erlendur Akureyjarsókn í Landeyjum u
tíma 1919 og Hábæjarsókn í Þykkvabæ 1920-2^^
í báðar þær sóknir varð að fara yfir stórvötn.
sjálfsögðu óbrúuð. ,.
En glíman við elli kerlingu fær ávallt einn en >
og fæturnir biluðu Erlend. Honum var or
verulega stirt um gang fyrir tveimur árum eða sv°_
Sumarið 1981 fór hann upp á Akranes til dóttu
sinnar og var þar nokkra mánuði. Síðan ma
heita að hann kæmi varla hema sem gestúr he1
á Kjartansgötuna og í byrjun mars sl. fékk ha
að eigin ósk inni á Elli- og hjúkrunarheimn1
Grund og varð alls hugar feginn. Þar dvaldist ha
uns yfir lauk og hann fékk hægt andlát aðfaran
21. des. sl. Honum var ríkt í huga þakklæh
starfsfólk á hjúkrunardeild Grundar fyr>r urnu
hyggju, en þreyttur var hann orðinn á þrekleysl
um það er lauk, enda hélt hann ráði og rænu fra
á síðasta dag. Og á níræðisafmælinu 12. jun*.
hinn
haf>
fagnaði hann vandamönnum og vinum
hressasti í samsæti á Grund.
Um séra Erlend hefur verið sagt að hann ^
flutt með sér norðlenskan menningarblæ suður
Rangárvelli. Þessi blær fylgdi honum hvar se
Framhald á hh'
Islendingaþ#^1