Íslendingaþættir Tímans - 26.01.1983, Blaðsíða 1

ISLENDINGAÞÆTTIR
Miðvikudagur 26. janúar 1983 — 3^. tbl. TIMANS
Helgi Kristjánsson
bóndi Leirhöfn
KVEÐJA FRÁ BÚNAÐARSAMBANDI
NORÐUR-ÞINGEYINGA
Fæddur 28. des. 1894
Dáinn 17. sept. 1982
Á síðastliðnum haustdögum lést á sjúkrahúsinu
á Húsavík merkismaðurinn Helgi Kristjánsson,
bóndi í Leirhöfn, eftir fárra daga legu, næstum
88 ára að aldri. Hann var yngstur barna Kristjáns
Þorgrímssonar sem lengi bjó í Leirhöfn á
Melrakkasléttu. Síðari kona Kristjáns var Helga
Sæmundsdóttir, sem átti með honum sex sonu,
sem alla með tölu mátti kalla hina merku
Leirhafnarbræður. Væri saga þeirra rakin af
kunnugum kæmi þar margt merkilegt fram.
Með fyrri konu sinni átti Kristján í Leirhöfn
mörg börn, sem einnig fór mikið fyrir hér í
Norður-Þingeyjarsýslu. Það mun hafa verið
fimmtíu ára aldursmunur á Helga og Guðna á
Hóli hálfbróður hans.
Þess hefir þegar verið getið í minngargrein um
Helga, að hann var snemma með eindæmum
fróðleiksfús og fjölhæfur til orðs og æðis.
Þar sem hugur hans hneigðist mjög til búskapar
og umbóta í búskap réðist hann um tvítugsaldur
í að sigla til Noregs og afla sér reynslu og
þekkingar í landbúnaði. Vafalaust hefir þessi dvöl
í Noregi orðið Helga á margan hátt mikilsvert
veganesti í lífinu og þá ekki síst við búskapinn í
Leirhöfn, þar sem hann bar sæmdarheitið „bóndi“
um áratugi.
Jóhann bóndi nú í Leirhöfn, sonur Helga,
mikill vinur minn, sagði ekki ævinlega „pabbi" þeg-
ar hann talaði um föður sinn, heldur „Helgi
bóndi“.
Árið 1923 giftist Helgi eftirlifandi konu sinni,
Andreu Jónsdóttur á Ásmundarstöðum á Sléttu.
Hún er ein af mörgunÁsmundarstaðasystrum,
sem voru nafntogaðar fyrir fegurð og myndarskap.
það heyrði ég sagt að á þeim árum, sem þessar
systur sóttu vetrarvist til höfuðborgarinnar, hefði
verið þar spurt á hausti, - hvort sólirnar norðan
af Sléttunni færu nú ekki að koma?
Eitt er víst, að þessi unga og glæsilega stúlka
frá heimskautsbaug, átti mikið og veglegt erindi
vestur yfir Leirhafnarfjöll. Hálfu öðru ári eftir
giftingu þeirra Helga og Andreu fór ég í fyrsta
sinn inn yfir Axarfjarðarheiði, þá á samkomu á
Brunnárbökkum í Áxarfirði. Þangað komu vitan-
lega allir á hestum. Þessi ferð er mér vitanlega
enn mjög minnisstæð. Meðal annars minnist ég
þess vel þegar ungu hjónin í Leirhöfn riðu inn á
samkomusvæðið. En hvað kom til, að athygli mín,
fimmtán ára stráks úr fjarlægri sveit, tók svo mjög
við sér? Þar kom tvennt til: Glæsileiki konunnar
og það að sjá Helga í Leirhöfn, og hans dásamlegu
augu, sem sögðu svo margt gott um manninn.
Helgi í Leirhöfn var þá þegar þekktur maður í
Norður-Þingeyjarsýslu, þó að félagsmálastörf
hans væru þá ekki orðin eins umsvifamikil og síðar
varð. Hvað var það þá, sem olli því að vegur unga
bóndans í Leirhöfn átti svona greiðan gang tii
bændanna í sýslunni?
Þar ber fyrst að nefna að á þessum árum voru
allir hugsandi bændur farnir að sjá það, að
umbætur í búskap næðust seint eða aldrei með
þeim aðferðum sem notaðar voru við sléttun og
stækkun túnanna.
Úr Noregsferð sinni kom Helgi með þekkingu
og grasfræ og ræktaði sáðsléttur stærri og
grasmeiri en önnur tún. Þetta framtak hafði
ótrúlega mikið að segja í búskaparmálum Norður-
Þingeyinga þó hægt færi þar til um 1930, að
Búnaðarsambandið keypti tvær dráttarvélar til að
brjóta land hjá bændum. Það sagði Guðni
Ingimundarson á Hvoli, frændi Helga, sem var
formaður RSNÞ í 28 ár að hann efaðist um það
að sambandið hefði ráðist í þessi vélakaup, ef ekki
hefðu verið til staðar sáðslétturnar á Leirhöfn.
Helgi var einn af stofnendum Búnaðarsam-
bands Norður-Þingeyinga 1927 og sat í stjórn þess
frá stofnun og í áratugi. Um langa tíð búnaðar-
þingsfulltrúi og sýslunefndarmaður. Mörgum fleiri
trúnaðarstörfum sinnti hann um lengri eða
skemmri tíma. Heiðursfélagi var hann í Búnaðar-
sambandinu.
Eitt sérstæðasta afrek Helga má vafalaust telja
bókasafn hans, sem er talið eitt það mesta og
heillegasta í eigu einstaklings. Meirihluti bókanna
er bundið af honum sjálfum í fagurt band og
vandað. Stundaði hann þá iðn, ásamt skinnasaum,
fram á elliár.
Þetta mikla verk gáfu þau hjónin sýslunni fyrir
allmörgum árum, og er það nú sýslubókasafn
Norður-Þingeyj arsýslu.
Til marks um það hvað Helgi var snemma
áhugasamur bókamaður, má geta þess, að þegar
hann var ungur gekkst hann fyrir stofnun
lestrarfélags. Það félag keypti eingöngu bækur á
erlendum málum. Stofnfélagar voru 50. Þetta er
að því leyti merkilegt, að málakunnátta sveita-
fólksins skyldi vera svona almenn á þessum árum.
Helgi sagði mér sjálfur frá þessu og bætti við
að það hefði ekki síst verið eldra fólkið sem las
fullum fetum Norðurlandamálin.
Eins og áður getur, giftust þau Andrea og Helgi
árið 1923. Þeim hjónum varð sjö barna auðið:
1. Jóhann f. 20. júní 1924, bóndi í Leirhöfn.
2. Birna, f. 20. apríl 1927, d. 4. sept. 1928.
3. Jónf. 7. júlí 1929, raffræðingur íReykjavík.
4. Helga f. 28. des. 1930, húsfreyja í Garði í
Núpasveit.
5. Hildur f. 28. des. 1930, húsfreyja í
Reykjavík.
6. Birna f. 20. apríl 1932, verslunarm. í
Reykjavík.
7. Anna f. 13. jan. 1943, húsfreyja á
Kópaskeri.
Öll hafa þessi systkini erft gáfur og manntak
sinna foreldra.
Mér finnst það ekki mega minna vera en að við
bændurnir í Norður-Þingeyjarsýslu, sem enn
„stöndum á eyri vaðs“, þökkum þér gamli vinur
fyrir leiðsögn þína á sviði framfara og menningar
í héraðinu. Óska ég þér svo góðrar ferðar og vona
að þú fáir þó af og til að líta norður yfir
Leirhafnarskörð og sjá kvöldsólina gylla tún og
byggingar, vatn og vog þegar miðnætursólin er
ekki enn gengin bak við Rauðanúp.
Ekkju Helga og ættingjum sendi ég samúðar-
kveðju.
Eggert Ólafsson,
Laxárdal.