Íslendingaþættir Tímans - 02.11.1983, Blaðsíða 3

Unnur Olafsdóttir
listamaður
Það hefir dregist úr hömlu fyrir mér að stinga
niður penna til að minnast frú Unnar Ólafsdóttur.
En til hennar hefir hugur minn beinst, ekki síst
sökum þess, að nafn hennar verður um alla
framtíð tengt þjónustu í þeirri kirkju, er ég
þjónaði um langt skeið.
Allir dagar eiga kvöld. Stundum finnst mér
heimurinn vera að deyja frá mér. Þeir, sem verið
hafa skipsfélagar á siglingunni í „straum ltfsins",
eru óðum að draga sig í hlé eða hverfa mér út fyrir
sjónhringinn. Annað fólk kemur auðvitað í
staðinn og fer sínu fram, eins og vænta má. Samt
finnst mér, að sú kynslóð, sem við tekur, þurfi að
fá nokkura vitneskju um þá, sem á ýmsum sviðum
ruddu brautina eða mörkuðu stefnuna á ýmsum
sviðum. Það er talað um, að 20. öldin hafi verið
rneiri breytingatímar en a'ðrar aldir sögunnar. Um
það er erfitt að fullyrða, þegar litið er á sögu allrar
Vefaldarinnar - en satt ér þetta, ef miðað er við
íslandsbyggð og sögu.
Starf og saga kristinnar kirkju er fjölþætt, - og
á hver þáttur þjóinustunnar sína sögu. Einnig sá
er snýr að sjálfu helgihaldinu, guðsþjónustunni og
búnaði kirkjunnar. Það er á þessu sviði, sem frú
Unnur markaði spor í sögu íslensku kirkjunnar á
þessari öld.
Við, sem nú erum nær áttræðu. vorum alin upp
við það að sjá prestinn fyrir altarinu skrýddan
rauðum hökli með gullnum bryddingum og gyllt-
um krossi. Þessi einfaldi skrúði orkaði á barnshug-
ann með sama hætti og óræð tákn verka á fólk,
sem móttækilegt er fyrir slíkri skynjun. En
hvernig stóð á þessum skrúða, sem alltaf var af
nákvæmlega sömu gerð og sama lit? Er skammst
af að segja.'að um miðja 19. öld var orðinn svo
mikil! glundroði í gerð messuskrúða í Danmörku,
að kirkjustjórnin þar tók af skarið og fyrirskipaði
samskonar skrúða í öllum kirkjum árið um kring.
Islendingar tóku upp sama sið.
En hugsun mannsins stendur aldrei í stað Og
svo fór. að innan kirkjunnar vaknaði aftur óskin
um fjölbreyttari táknmyndir á skrúða presta og
búnáði kirkna. Kirkjuskrúði er ekki sama sem
skraut. heldur talandi tákn. fslenska þjóðin hefir
verið gjöful á hluti til hdgihalds, en því miður
hefir listasmekkur verið á reiki og þekking á
helgitáknum stopul. Því hefir góðum vilja oft
verið fylgt eftir með smekkleysum og ólistrænum
hlutum. Allt fram á síðustu ár hafa verið fluttir
inn leiðinlegir höklar, sem að mínum dómi eru
hundrað sinnum fátæklegri að gerð en hinir
einföldu. dönsku höklar voru; þrátt fyrir allt.
Hér kem ég að þeim þætti í lífsstarfi frú Unnar.
sem snertir þjónustuna í kirkjunni. Hún gerði
hæði messuskrúða. altarisklæði. altaristöflur og
dúka af hinni fjölbreyttustu gerð og útliti.
Frú Unnur gerði sér far um að nota íslenskt efni
1 listaverk sín, sem dæmi nefni ég altarisdúkinn í
Bessastaðkirkju. sem ofinn er úr íslensku hör-
garni. Sveinn Björnsson forseti lét rækta hör í
•slendingaþættir
tilraunaskyni og frú Rakel í Blátúni spann
þráðinn, en frú Unnur gerði dúkinn.
Hörgarn frá Bessastöðum notaði hún einnig, er
hún saumaði hinn sérkennilega, sváíta hökul
handa Hallgrímskirkju í Reykjavík. Sá hökull er
aðeins borinn við messu á föstudaginn langa. Á
honum eru myndir frá píslargöngu Drottins og
upphafsversið í Passíusálmum séra Hallgríms.
Þessa einstæðu gersemi gaf frú Unnur kirkjunni,
ásamt manni sínum Óla M. ísakssyn.’ Enn eitt er
vert að nefna, en það er notkun íslenskra
skrautsteina. t.d. steina frá Glerhallarvík, er hún
greypti í sum listaverk sín.
Frú Unnur var mjög fróð um hið táknræna
skáldamál kirkjunnar. Mér varð hugsað til granat-
eplanna, sem eru stílíseruð í mynstri rauða ■
hökulsins í Hallgrímskirkju, - þegar ég var að
borða slíkan ávöxt í föðurlandi frelsarans. -Tákn
gróðursins, - í umgerð hins rauða litar, sem
minnir bæði á eld andans og blóð píslarvottanna.
Frú Unnur hafði ekki aðeins látið sér nægja að
lesa sér til um táknmál kirkjunnar, heldur fór hún
víða um lönd og sökkti sér niður í athugun á
notkun þess í listmunum fortíðar og nútíðar.
Utanlandsferðir hennar voru orðnar margar, oft
til lækninga eða til spítalalegu, en hún lét ekki
neina erfiðleika aftra sér frá því að kynna sér allt
það, er við kom kirkjulegri list. Og þar var ekki •
aðeins umþað að ræða, sem unnið var með
nálinni, heldur hvers konar hluti aðra. Þar átti hún
trúan sálufélaga, sem maður hennar. Nýlega leit
íslenskur menntamaður sem snöggvast inn á
heimili þeirra hjóna, „Þangað verð ég að koma
aftur," sagði hann. „Það er eins og að koma inn í
fegurstu kirkju,“ Svo mjög fannst þessum víðförla
manni til um lístmuni þá sem prýddu heimilið að
Dyngjuvegi 4.
Frú Unnur lagði mikla áherslu á, að kirkjuleg
list væri ekta, hvort sem um var að ræða
listamanninn sjálfan eða efnið, sem hann vann úr.
Um hæfni frú Unnar sem listamanns þarf ekki
að deila. Hún lagði sál sína í hvert verk, er hún
vann. Handbragð getur verið fagurt, án þess að
hlutur sé listaverk, - en listin krefst ekki aðeins
þess.að höndin sé hög, heldur hugurinn lífrænn,
- og kirkjugripir eru ekki venjulegir skrautmunir.
Frú Unnur var einn þeirra listamanna sem tekst
að ná kirkjufólkinu til samfélags um tilbeiðsluna
og boðskapinn. Og þó að hún, eins og aðrir
listamenn, væri snortin af umhverfi, straumum og
stefnum þá var hún sjálfstæð í túlkun sinni á þeirri
hugð, er kristin trú hafði vakið í brjósti henni.
„Verk þín eru gullvægt grjót en grimsteinn ertu
sjálfur", kvað Ríkharður Jónsson um Einar
Jónsson. Ekkert listaverk verður til án tengsla við
anda höfundarins, ætt og uppeldi. umhvcrfi og
reynslu. Þannig sjáum við aðdragandann að
verkum frú Unnar í mörgu því, sem hún þáði að
erfðum eða reyndi sjálf.
Frú Unnur var af kunnum ættum, þar sem
hugsunarháttur og skapgerð hafði mótast af
höfðingsskap og þjónustulund samtímis. Guð-
rækni og kirkjurækt kom fram í verki. Báðir afar
hennar höfðu byggt kirkjur af eigin efnum. í
ættinni ríkti það sem ég kalla jákvæða stór-
mennsku, sem er ekki fólgin í því að sýnast ofar
öðrum, heldur að vera í fremstu röð, þar sem
unnið er af manndómi og ekkert til sparað. Þetta
kom fram í öllum hugsunarhætti frú Unnar.
Listhneigð var í báðum ættum. Nægir hérað nefna
ritsnillinginn Sveinbjörn Egilsson. Og svo skilst
mér á frásögn þeirra, er þekktu til búskapar hjá
forfeðrum hennar í Kotvogi, að þar hafi forn og
fáguð vinnubrögð borið vitni um listræna ná-
kvæmni og smekk.
Frú Unnur var fædd 20. janúar 1897 í Keflavík.
Foreldrar hennar voru Ólafur Ásbjarnarson,
kaupmaður, og kona hans, Vigdís Ketilsdóttir.
■ Kona Ásbjarnar var Ingveldur Jafetsdóttir gull-
smiðs í Reykjavík, en hann var bróðir Ingibjargar
konu Jóns Sigurðssonar forseta og bræðrabarn við
■Jón. Mun enn vera til e.itthvað af listmunum eftir
Jafet.
Ung að árum flutti frú Unnur til Reykjavíkur
ásamt foreldrum sínum. í Reykjvaík ólst hún upp
ásamt systkinum sínum. Svo undarlegt sem það
kann að virðast, verða ýmiskonar örðugleikar oft
til að hrinda listamönnum út á þá braut, er verður
þeim til þroska. Á unglingsárum sínum þurfti
Unnur til Kaupmannahafnar til læknisaðgerðar.
Og þrátt fyrir alla örðugleika stundaði hún nám í
Listiðnaðarskóla þar í borg í ein átta ár. Er
skemmst af að segja, að námsafrek hennar þóttu
svo frábær, að hún hlaut ein verðlaunin af öðrum,
meðal annars ókeypis skólavist, Að loknu námi
ra|c hún hannyrðaverslun í Reykjavík í mörg ár.
Meðal þess, sem eftir hana liggur, eru fjölmargir
3