Heimilistíminn - 06.05.1978, Blaðsíða 12

nánd Heklu gleypi þá lifandi. sem vilja
forvitnast um hana. Hann greinir, að
gjárnar séu huldar ösku og vikri, og þvi
ómögulegt að vita, hvar þær eru.
Einn af þekktustu siðskiptamönnum á
Norðurlöndum, Pétur Palladius, hinn
frægi Sjálandsbiskup, getur um Heklu og
segir, að helviti sé þar. A sama tima er
þessgetið i sálmum, að pislarstaðurinn sé
i Heklu. Þetta hefur komizt inn i danska
alþýðutrú, og hef ur það haldizt við i Dan-
mörku og viða i nálægum löndum. En
fleira var i máli.
:s.
í handriti Solinusar frá 13. öld er lslands
getiðsvo: „Hafisinn á þessari eyju, rekst
saman og kviknar þá i honum af sjálfu
sér, og þegar kviknað er i honum, brennur
hann eins og tré. Hér eru til kristnir
menn, en á vetrum þora þeir ekki að fara
út úr neðanjarðarholum sinum sakir liins
mikla kulda. En fari þeir samt út nisast
þeir svo af kulda, að þeir upplitast af
frosthólgu, svo að þeir verða eins og
12
holdsveikir menn. Ef þeir snýta sér, þá
dettur af þeim nefið og kasta þeir þvi frá
sér með sjálfum hornum”.
f bókinni Rudimentum Noviciorum er
kom út i Liibeck 1475 er þetta meðal ann-
ars um fsland: „fsland er yzta land i
Norðurálfu, og liggur fyrir norðan Noreg.
Á hinum f jarlægari takmörkum er landið
þakið sifelldum jökli, enda nær það til
norðursyíir strönd úthafsins, þar er hafið
frosið sakir of mikils kulda. Austan að
landinu liggur hið efra Skytland, sunnan
Noregs, að vestan trlandshaf, að norðan
hið frosna haf. Landið er kallað fsland,
þar er sagt að séu snjófjöll samfrosin i
harðan jökul. Þar finnast kristallar.
í þvi landi eru lika hvitabirnir mjög
stórir og grimmir, þeir brjóta isinn með
klónum og gjöra margar vakir og stinga
sér niður í sjóinn gegnum þær. Undir isn-
um veiða þeir fiska, draga þá upp um göt-
in, er nefnd hafa verið, draga þá til
strandar og eta þá.
Landið er frjósamt að þvi er snertir
jarðávexti, nema á fáum stöðum, þar
geta hafrar þó varla vaxið i dölunum.
Gras og tré vaxa aðeins þar sem menn
búa og i þeim héruðum, framleiðir landið
villidyr ogfæðir stórgripi. Landslýðurinn
lifir þvi mestmegnis á fiski, dýraveiðum
og kjöti, sauðfé getur ekki lifað þar sakir
kulda og þess vegna verjast ibúarnir
kuldanum oghylja likama sinn með feld-
um villidýra og bjarna, sem þeir veiða,
annan klæðnað geta þeir ekki haft, nema
hann sé að fluttur.
Þjóð þessi er mjög feitlagin, sterk og
ákaflega hvit, húner gefin fyrir fiskveið-
ar og dýraveiðar". Einnig getur svo i um-
getni bók: „Þar eru uppsprettur, sem
breyta algjörlega i stein öllu, sem i þær er
látið, skinni eða tré”.
1 bréfi er ritað var á Islandi 30. mai
1610: „Hvitasunnudag vorum við á norð-
austurströnd Islands. Við lifðum þar i svo
miklu bilifi, að ég held að ég haf i aldrei átt
betra á Englandi. Ibúar þessa lands eru
mjög fátækir og lifa aumu lifi, samt fund-
um vér þar mikla gnægð fiska og lostæta
fugla. Seinni hluta dags drap ég þar eitt
sinn svo marga fugla, að öll skipshöfnin,
23 menn, höfðu til hátiðabrigðis nóg i eina
máltið af eintómum rjúpum, svo ég ekki
telji spóa, lóur, stokkandir, urtandir og
gæsir Eg hef séð tvær laugar á tslandi og
fór ég i aðra. Vér höfum ákveðið að reyna
allt sem frekast er unnt, og liggjum hér
aðeins til að biða byrjar og hressa oss
áður en vér leggjum i isinn, isinn er nú að
koma frá vesturströndinni og vér höfum
séð af honum heilar eyjar, en guði sé lof,
vér höfum ekki verið i neinni hættu. Að
lokum bið ég fyrir ykkúr alla að biðja
fyrir oss”.
1.
Miöaldahugmyndir útlendinga um ísland
eru íurðulegar eins og framangreint
greinir. Sjálfsagt eru þær enn þá furðu-
legri en ritaðar heimildir greina. Þjóðtrú
og hjátrú sýnir þetta betur en nokkuð ann-
að. Þær eru að visu á stundum frumstæð-
ar og jafnvel barnalegar, en þrátt fyrir
það, eru þær i sannleika og raun rétt skil-
greining á þvi, eralþýðan hugsaði og vissi
fyrr á timum.
Hekla er alls ekki neitt aðalatriði i is-
lenzkri þjóðtrú. Hún kemur þar furðulitið
við sögu. Þó að sumir alþýðumenn á
Suðurlandi, notuðu veðrabrigði yfir fjall-
inu, við það og i kringum það til þess að
spá fyrir um veður næstueikta. Það var ef
til vill ekki meira, en var með önnur há og
tignarleg fjöll á mörkum hálendis og
auðnanna.
Fy rr á öldum áttu fáir leið til Heklu eða
um Hekluhraun. Þar var i raun engis
manns afréttur, engra manna smalaveg-
ur né fjallferðir. Landið, hraunið, var
snautt gróðri, snautt lifsbjörg búfjárins.
Það var nytjalaust með öllu.
Fyrr á öldum var byggðin langt inn
fyrir Heklu, það er nýtilegt land til bú-
skapar, gróðurland, þakið fjölþreifilegum
gróðri til beztu nytja. En aska og hraun
Heklu eyddi gróðrinum, gerði landið að
auðn. Beggja vegna Þjórsár varð riki
auðnarinnar. Þar varð riki hins svarta
lands, auðnar, sands og hrauna. Fjall-
menn urðu stundum á haustum að fara
yfir hina breiðu sanda, vigslóða Heklu.
Þeir vissu af raun og sann, að hér var
eldur úr iðrum jarðar að verki, en ekki sá
hinn illi ár, fallinn engill, mótaður og til-
orðinn af gyðinglegri heimspeki og trú.
Sunnlendingar haf verið og eru lengst af
vegi sliks hugsunarháttar allra lands-
manna.
Mótun skyja og vinda við Heklutind
sjálfan, átti líka sina sögu. Hann gaf
glöggum og veðurnæmum bændum sýn til
hins ókomna af raun landsins sjálfs og
brigðum skipta hita og kulda yfir óbyggð-
um og sveitum. Þeir spáðu á fjallið, án
fyrirbæna, án heitinga á konung undir-
djúpanna, er átti útgang um gig Heklu, til
að villaogtæla guðs voluð börn á jörðinni.
Sendiboðar og boðskapur slikra herkon-
unga fór fram hjá bændafólki á Suður-
landi. Hekla var þeirra land, hluti af
þeirra fjöri, án hindurvitna og fjarstýrðra
skilyrða úr Öðrum heimi.
Ekkert fjall á tslandi hefur orðið eins
frægtum veröldina og Hekla, ekkert fjall
orðið eins víðfemt í trú og hinduvitnum
og hún. En i landinu sjálfu er hún eins og
húsdýr i meðvitund fólksins, misjafnlega
agasamt að visu, en nauðsynlegt og heill-
andi, og ef til vill búin til þess á hverri
stundu að hætta ærslum sinum. Hún er
þrátt fyrir allt nauðsynleg fyrir sveitirn-
ar, hluti af þeim og móðir.
Heimildir. Þorvaldur Thóroddsen og
fleiri, og sumra getið i greininni.