NT - 28.05.1984, Qupperneq 14

Mánudagur 28. mai 1 wm i t
Gjafir eru
yður gefnar
■ Afmælisgjafir eru mikill og
góður siður á íslandi svo sem
með öðrum hámenningarþjóð-
um. Oftast eru þær gleðigjafir
og yndisauki bæði gefendum
og þiggjendum, jafnvel svo að
lítt hallast á, þótt máltæki segi,
að það sé jafnvel enn sælla að
gefa en þiggja. Þetta verður
þó líklega varla sagt um þá
afmælisgjafamildi sem frægust
er þessa dagana með þjóöinni.
Hitt mun líklega sanni nær, að
svo horfi í því máli, að varla
megi á milli sjá hvorir verði í
meiri háska og vanda staddir
áður en lýkur, - gefendurnir
við að réttlæta þetta sérkenni-
lega örlæti sitt og þiggjandinn
við að veita viðtöku skammrifi,
sem slíkur böggull fylgir.
Sómi eða siðleysi?
Saga þessara afmælisgjafa
er þó líklega síður en svo
nokkurt einsdæmi - kannski
jafnvel fremur reglan en frá-
vik . En ýmsar aðstæður virð-
ast valda því að þetta hefur
orðið duglegt olnbogaskot í
síðuna á siðgæðisvitund þjóð-
arinnar. Og af því að hugur
manna virðist óvenjulega op-
inn og reiðubúinn til þess að
brjóta þetta mál til mergjar, er
auðvitað sjálfsagt að nýta tæki-
færið til þess að þjóðin reyni
að átta sig á eðli málsins ef það
mætti verða til nokkurra heilla
eftir Andrés
Kristjánsson,
fyrrverandi
ritstjóra
t framtíð. Með það í huga
mætti byrja á því að spyrja
sjálfan sig og aðra: Er þetta
eðlileg, siðgóð og æskileg að-
ferð við að heiðra góða menn
á merkisafmælum, jafnvel svo
að ástæða væri til að herða
fremur á en draga úr? Eða eru
á þessú siðmannlegir vankant-
ar, er það jafnvel vafasöm
meðferð almannafjár. Rifjum
upp megindrætti málsins eins
og þeir hafa birst okkur í
fjölmiðlum.
Seðlabankastjóri þjóðarinn-
ar, mikilvirtur ágætismaður
með obbann af þjóðarráðun-
um undir rifjum, leiðtogi í
i ntörgum stjórnum og ráðum
mikilvægustu stofnana
landsins, átti sextugsafmæli um
daginn. Að sjálfsögðu hlaut
liann góðar gjafir og vinahót af
þessu tilefni svo sem vel hæfði
og loflegt var.
Vinir hans í stjórn orku-
stofnunar þjóðarinnar vildu
engir eftirbátar vera og ákváðu
að gefa honum málverk fyrir
tvö eða þrjú stór hundruð
a.m.k. En þeir sóttu ekki and-
virðið í budduna sína, heldur
færðu það á sameiginlegan
skuldareikning orkukaupend-
anna í landinu. Stjórn Seðla-
bankans, og jafnvel fleiri opin-
berra stofnana, vildi ekki láta
sinn hlut eftir liggja og fóru
alveg eins að við kaup veglegs
gjat'amálverks. Viðskipta-
bankar og sparisjóðir töídu
einnig vert að sýna seðla-
bankastjóranum gjafmildi á
afmælinu og efndu sameigin-
lega í persneskan veggteppis-
„bleðil" og skutu saman í hann
eins og títt er við stórafmæli
vildarvina, en þeir sóttu ekki
heldur tillagið í budduna sína,
heldur sniðu smásneið af því
pundi, sem þeim hafði verið
falið til að ávaxta og auka.
Fjölmiðlar segja, að þessar
þrjár afmælisgjafir hafi kostað
svo sem þrenn árslaun verka-
manns. En það er þó ekki
mergur þessa máls, að engum
vafa skal heldur um það hreyft,
að afmælisbarnið hafi átt þetta
fyllilega skilið. En það kemur
eðli þessa máls heldur ekki við.
Hvað er gjöf?
voru þetta í eðli sínu
gjafir og hvað er gjöf? Gjöf er
aðeins það, sem menn gefa
sjálfir, taka af réttmætum eign-
um sínum eða úr eigin hug-
skoti. Hitt sem menn taka af
eignum annarra, án fullgildrar
og vafalausrar heimildar, og
færa öðrum mönnum og kalla
gjöf, heitir ekki því veglega
nafni, heldur hafa verið höfð
um það önnur orð, engan veg-
inn eins fögur, og þiggjandinn
í því tilviki hlotið nafn sem
fáum þykir gott að skarta.
Seðlabankastjórinn á slíkt
allra síst skilið af vinum sínum
í afmælisgjöf. Þess vegna er
vandi hans kannski enn meiri
en „gefendanna":
Með hvaða
heimildum?
Þá er á það að líta með
hvaða heimildum andvirði af-
mælisgjafanna var sótt í sjóði
þessara almannastofnana. Að
því er best er vitað eru engin
ákvæði í lögum eða reglum um
starfrækslu þessara stofnana
sem gera ráð fyrir afmælis-
gjöfum til stjórnarmanna eða
starfsmanna í nafni þeirra.
Þvert á móti er venja sú sem
ríkir hjá ríkisbókhaldi um
þetta á þá lund að alls ekki er
gert ráð fyrir slíku, og endur-
skoðendur af hálfu Alþingis
eða ríkis telja óheimilt að verja
fé þeirra með þessum hætti og
gera athugasemdir við, ef þess
finnast dæmi. Sjálfgefið virðist
að sama regla gildi um opin-
berarstofnanir sem eru greinar
af ríkisrekstrinum, og raunar
allar almannastofnanir, nema
lög og reglur gera ráð fyrir
öðru.
Hins vegar má það ef til vill
teljast til einhverrar afsökunar
„gefendunum" að þetta mun
hafa viðgengist í einhverjum
mæli, en engin heimild getur
slíkt talist. Og fullkomin
ástæða er til að gæta þarna
samræmis. Þetta ættu stjórnir
opinberra stofnana að skilja
og sjá sóma sinn í því að fara
ekki ófrjálsri hendi um al-
mannafé sem þeim er trúað
fyrir, og beinlínis kjörnir til
þess trúnaðar, og allra síst er
það vinarbragð á merkisafmæl-
um heiðursmanna.
Það er auðvitað góður siður
að gefa afmælisgjafir, en það
Bílastæðin í Reykjavík:
Ekki eiga allir
jafnan rétt
- eftir Gísla Jónsson.
prófessor
■ Vegna ummæla formanns
umferðarnefndar Reykjavíkur
í NT þann 22. þ.m. óska ég að
koma á framfæri eftirfarandi
athugasemdum.
I svari sínu segir formaður-
inn: „Réttur til bifreiðastæða
er jafn fyrir alla vegfarendur. í
þeim efnum njóta engir sér-
réttinda fyrir framan heimili
sín, nema erlend sendiráð.“
Þetta er rangt. Því til
sönnunar skal bent á einka-'
stæði borgarskrifstofunnar í
Pósthússtræti og rammlega af-
girt stæði Seðlabankans í
Hafnarstræti.
Hafa verður nokkra samúð
með fólki, sem byggir sér hús
við fáfarna íbúðargötu og er
svo áratugum síðar meinað að
leggja bílum sínum á móts við
lóð sína eins og langflestir
aðrir íbúar borgarinnar geta
gert. Spurningin er, hvort ekki
hefði verið réttlátari lausn á
stöðuvandamálum viðskipta-
aðila nálægra gatna að kaupa
■ Gísli Jónssun.
upp lóðir og koma upp á þeim
bílastæðum. Umrædd svæði
eru óneitanlega íbúðarhverfi
en ekki viðskiptahverfi.
■ Greinarhöfundur segir að það sé rangt að allir vegfarendur: njóti sama réttar til bifreiðastæða, og bendir því til sönnunar á
einkastæði borgarskrifstofunnar í Pósthússtræti og hið rammlega afgirta stæði Seðlabankans í Hafnarstræti. NT-mynd: GE.
Geta borgaryfirvöld Reykja-
víkur unað því að öll gatan
utan við þeirra „heimili" borg-
arskrifstofunnar séu þakin
stöðumælum? Nei. Það virðast
þau ekki geta og meira að
segja nægir þeim ekki minna
en að láta merkja sér einka-
stæði á götu, sem er til al-
rnennra nota borgaranna.
Reyndar mun ekki vera hægt
að sekta ökumann, sem leggur
bíl sínum á merktu einkastæði
á almennri götu og meira að
segja leikur nokkur vafi á
réttmæti merktra stæða sendi-
ráða. Um það mun hafa fallið
dómur erlendis.
Víggirðing sú, sem Seðla-
bankinn hefur sett utan um
„einkabílastæði" sitt í Hafnar-
stræti, veitir engin forréttindi
að því er ég best veit. Stæðið
er hins vegar hið ákjósanleg-
asta fyrir alla þá, sem óska að
leggja bíl sínum í góðu skjóli
fyrir hinni miklu umferð, sem
þar er.
Sjálfsagt hefur Seðlabank-
inn reynt að réttlæta þörf sfna
fyrir einkastæði með því að
benda á nauðsyn þess að gera
peningaflutninga sem auðveld-
asta og tryggasta. Það hefði
hins vegar mátt leysa með því
að banna bílastöður utan við
bankann. Þá hefði bankinn
greiðan aðgang að húsinu með
peninga sína án þess að taka
sér einkabílastæði á almanna*
færi til að geyma bíla sína á.
Ennfremur hefði þá „enginn
notið sérréttinda" eins og
formaður umferðarnefndar
Reykjavíkur orðaði það og þá
hefðu aðrir ökumenn getað
stöðvað utan við Seðlabankann
til að hleypa út farþegum
sínum, sem þangað eiga erindi.
Það væri ánægjulegt, ef
formaðurinn vildi beita sérfyr-
ir því, að réttur til bifreiða-
stæða verði gerður jafn fyrir
alla borgara svo fyrrgreind urn-
mæli hans fáist staðist.
Gísli Jónsson.