NT - 30.08.1984, Blaðsíða 8

[ a Fimmtudagur 30. ágúst 1984 8
Vettvangur
Ólafsfjarðarkaupstaður:
HUNDRAD ÁRA BÚSETA
eftir Guðmund Sæmundsson
■ Póstkort úr franskri seríu frá árinu 1910. Sýnir vélbáta á
Ólafsfírði.
■ Bátar við Ólafsfjarðarbryggju. Myndin var tekin einhvern
tímann á tímabilinu 1935-1940.
■ Kynning á fyrirtæki Páls Bergþórssonar í Ólafsfírði. Var birt
í bókinni „Fra Islands nærings liv“, sem var útgefin í Kristaníu
1914.
Firmaet P. Bergsson
Olafsfjord.
Indehaveren af ovennævnte Firma Páll Bergsson er
fodt 1871 i Eyjafjord Syssel. Som ung Mand gik han
Realskolen paa Modrcvillier. I 1897 startede Hr. Bergsson
sin nuværende Forretning, der omfatter alleslags inden-
og udenlandske Kjobmandsvarer.
Hr. P. Bergsson har med megen Dygtighed deltaget
i Fiskeribedriften Han har saaledes nu 4 storre Motor-
baade, som driver Torsk- og Sildeíiske. I Olafsfjord,
som ligger ualmindelig centralt til for denne Bedrift har
Hr. Bergsson ladet opfore et tidsmæssigt Forretnings-
lokale, Vaaningshus og flere storre og mindre Sjo-
pakhuse.
Hr. Bergsson som nyder stor Anseelse paa sit
Hjemsted og ellers i Distriktet, ansees for at være en solid og i alle Dele
reel Forretningsmand.
■ Milli reginhamra Hvanna-
dalabjargs og Ólafsfjarðar-
múla gengur örstuttur fjörður
til suðvesturs inn í hálendið
vestan Eyjafjarðar. Þetta er
Ólafsfjörður, þar sem íbúarnir
halda um þessar mundir upp á
100 ára afmæli þéttbýlismynd-
unar á staðnum. Arið 1712
voru talin tuttugu og eitt byggt
býli í Ólafsfirði,en athyglisvert
er að aðeins eitt þeirra, Hóla-
kot er í innansveitareign. Eig-
andinn er prestsekkjan á Kvía-
bekk og börn hennar. Sé litið
yfir þröun byggðar í Ólafsfirði
frá fyrir tíð, sést fljótlega að
þar hefur oltið á ýmsu um
búsetu og mannfjölgun. Við
manntalið árið 1703 eru íbúar
Ólafsfjarðar eða Þóroddsstaða-
hrepps, eins og byggðin hét
áður, 139 talsins. Rúmlega
hundrað árum síðar eða við
manntalið 1811 eru íbúarsveit-
arinnar orðnir 208 að tölu.
Tuttugu og sex jarðir eru
byggðar og tvíbýlt er á fjórum
þeirra. Árið 1880 eru íbúarnir
orðnir 279 talsins en á næsta
áratug fækkar þeim talsvert.
Ugglaust hefur harðindakafl-
inn sem gekk yfir landið á
þessum tíma átt sinn þátt í
þessari fólksfækkun í Ólafs-
firði. Þá stórfækkaði einnig
öllum búpeningi svo mikið að
hreppurinn varð að fá sýslulán.
Nær allar jarðir í Ólafsfirði
komust þá í eigu utansveitar-
manna á ný, sökum fátæktar,
og langur tími leið uns sveitin
fór að rétta við efnalega aftur.
Annars hafa sagnaritarar lát-
ið sig litlu varöa þessar af-
skekktu byggðir. Það er helst ef
þær verða vettvangur ein-
hverra atburða sem í frásögur
þykja færandi. Þannig var það
árið 1423 er enskir víkingar
herjuðu víða norðanlands. Þá
telur Espólín að þeir hafi eytt
byggðinni í Ólafsfirði og her-
tekið margt fólk þar. Þá varð
Ólafsfjarðarvatn alþekkt af
lýsingu Eggerts og Bjarna, eft-
ir að ferðabók þeirra kom út í
Danmörku árið 1772. Telja
þeir félagar þetta vatn eitt hið
sérstæðasta í öllu Danaveldi,
vegna óvenjumikils og bragð-
góðra sjávarfiska, sem að þar
sé að finna. Ferðagarpurinn
Ólavíus tekur í sama streng
nokkrum árum síðar og nokk-
uð er víst að við jarðarmatið
1712 og einnig í sóknarlýsingu
Kvíabekkjarprestakalls 1839
eru talin veiðihlunnindi í vatn-
inu. Franska stjórnin sendi
sérstakt rannsóknaskip til
Ólaísfjarðar sumarið 1891 til
athugunar á vatninu og lífríki
þess.
Þar sem Ólafsfjarðarkaup-
staður stendur nú, voru áður
lönd jarðanna Brimness og
Hornbrekku, oft nefnt Ólafs-
fjarðarhorn eða bara Hornið.
Þarna stóðu fyrrum sjóbúðir
og hjallar, ásamt bátum bænd-
anna úr sveitinni. Annar út-
róðarstaður var á Kleifum,
norðan fjarðarins, í landi jarð-
anna, Ytri- og Syðri Gunnólfs-
ár. Mitt í áðurnefndum harð-
indakafla eða 1880 - 1885 fór
fólk að setjast að í Ólafsfjarð-
arhorni, þar sem verbúðir ein-
arhöfðu áðurstaðið. Sambýlið
þróaðist þó hægt í fyrstu, en
árið 1905 varð staðurinn lög-
giltur verslunarstaður, þá með
116 íbúa. Árið 1917 var hinu
gamla heiti byggðarinnar breytt
úr Þóroddsstaðarhreppi í
Ólafsfjarðarhrepp. Þá voru
íbúar allrar sveitarinnar 595
talsins, þar af í kauptúninu
sjálfu 295. Þann 1. janúar 1945
breyttist enn nafn byggðarinn-
ar, er staðurinn öðlaðist kaup-
staðarréttindi og heitir þar síð-
an Ólafsfjarðarkaupstaður.
íbúar Ólafsfjarðar voru þá 913
talsins, þar af 779 íbúar í
sjálfum bænum.
Flestir munu íbúar Ólafs-
fjarðar hafa orðið 1980 urn
1200 að tölu, sem mun hafa
haldist nokkurnveginn síðan.
Frá alda öðli hafa Ólafsfirðing-
ar sótt sjóinn og er saga þeirra
því að miklu leyti sagan um
■ Björn Líndal lögfræðingur.
■ Ingtar Gíslason alþingismaður. Framsókn-
armenn ættu að útskýra hvers vegna þeir eru
óánægðir með aðgerðirnar í vaxtamálum.
hafið og baráttuna við það.
Fiskveiðar voru stundaðar
lengi framan af sem hjáverk og
aukageta bænda, þarsem land-
búnaður var aðalatvinnugrein-
in í Ólafsfirði fram yfir síðustu
aldamót.
I biskupasögum segir að
Lárentíus Kálfsson. Hóla-
biskup hafi stofnað presta-
spítala að Kvíabekk í Ólafs-
firði, af því að „þar þætti gott
til blautfisks og búðarverðar."
Þessi tilvitnun gefur til kynna
að á þeim tíma hafi skilyrði til
búsetu í Ólafsfirði verið harla
góð. Hólastóli hafði snemma
mikil ítök í sjávarfangi Ólafs-
firðinga. Við jarðamatið árið
1712 er Stóllinn eigandi þar að
þrettán jörðum og er talið
æskilegt að ábúendur sjö þess-
ara jarða greiði landsskuldina
að einhverju leyti í fiski og
flytji harin að Staðarskemm-
unni í Neðra-Haganesi, í
Fljótum.
Nærtækustú eldri heimildir
um báta- og skipaeign Ólafs-
firðinga eru frá árinu 1712.
Það árið er haldið út þaðan
fjórum róðrarbátum, þrem er
haldið út frá Brimnesi og ein-
um frá Ytri-Gunnólfsá. Aðeins
þrjár verbúðir eru þá uppi-
standandi og allar í Brimnes-
landi. Svo virðist sem einhver
hnignun sé þarna í útgerðinni.
ef marka má jarðabók þeirra
Árna Magnússonar og Páls
Vídalín. Áður telja þeir, að
allt að ellefu bátar eða inn-
tökuskip hafi róið úr Ólafs-
fjarðarhorni.
Á átjándu öld er Ólafsfjörð-
ur orðinn ein fengsælasta veiði-
stöð við Eyjafjörð og Akureyrar-
verslun lætur árið 1727 flytja á
sinn kostnað allan fisk og lýsi
frá staðnum. Um 1780 sendir
sama verslun svo kunnáttu-
mann í saltfiskverkun til Ólafs-
fjarðar lætur jafnframt reisa
þar fiskverkunarhús, allstóra
timburbyggingu að talið er.
Mun fiskverkunarstöð þessi
hafa verið rekin í allmörg ár.
Laust eftir 1850 aukast mjög
hákarlaveiðar norðanlands,
olli því aukinn skipakostur,
gott árferði og hátt lýsisverð
erlendis á þessum tíma.
Fengsælasta tímabil þessara
veiða við Eyjafjörð var ára-
tugurinn 1860-1870. Við upp-
haf þessa tímabils eða árið
1859 er skipastóll Ólafsfirðinga
tvö þilskip (líklega Gestur og
Stormur) og níu árabátar, þar
af sjö sexæringar. Hinsvegar
virðist bátaeign þeirra vera í
. hámarki á allri nítjándu öldinni
við lok þessa tímabils, því árið
1869 er haldið út frá Ólafsfirði
tuttugu og þrem bátum og
skipum, sem síðan skiptast
■ Guðmundur Sæmundsson.
þannig: tvö þilskip, tvö opin
skip, þrettán fjögurra-sex-
mannaför og sex minni bátar.
Um þetta leyti áttu Ólafsfirð-
ingar einnig 1/6 hluta í þilskip-
inu Siglnesingi á móti Siglfirð-
ingum.
Á tímabilinu' 1874-1906
virðist ekki vera til þilskip í
Ólafsfirði. Gestur hverfur úr
aflaskýrslum 1874 og Stormur
flyst burtu um líkt leyti. Harð-
indatímabilið sem hófst
norðanlands 1876 hefur átt
sinn þátt í hnignun sjósóknar
frá Ólafsfirði. Með batnandi
árferði um 1890 eykst útvegur
þar aftur. Sjóróðrarnir eru þó
enn um sinn stundaðir á litlum
opnum árabátum og helst svo
fram yfir aldamótin.
Fyrsti vélbáturinn kom til
Björn Líndal, lögfræðingur:
Svar óskast
■ Skömmu fyrir verslunar-
mannahelgi kynntu forsvars-
menn stjórnarflokkanna nýjar
aðgerðir í efnahagsmálum sem
mér skyldist að stjórnarflokk-
arnir hefðu orðið ásáttir um.
Meðal þessara aðgerða var
vaxtahækkun og uppstokkun
á því kerfi vaxta sem byggt
hefur verið á unt langt skeið.
Var uppstokkunin í því fólgin
að í stað Seðlabankans ákveða
nú bankar og sparisjóðir að
verulegu leyti sjálfir þá vexti
sem þeir vilja bjóða sparifjár-
eigendum og lántakendum.
í viðtali sem eitt dagblað-
anna átti við Ingvar Gíslason,
alþingismann, nú fyrir
skömmu korn fram að hann
væri óánægður með þær að-
gerðir sem gripið var til í
vaxtamálum. Einnig kom fram
í viðtalinu að hann væri ekki
einn um þessa skoðun innan
þingflokks Framsóknar-
manna. Mér vitanlega hefur
hins vegar enginn hinna óá-
nægðu haft fyrir því að útskýra
af hverju óánægjan með þessar
aðgerðir stafar og hvað þeir
hefðu viljað sjá gert.
Ásókn í lánsfé
Eg veit ekki betur en stjórn-
arflokkarnir hafi verið sam-
mála um að grípa þyrfti til
sérstakra aðgerða til að
stemma stigu við ásókn fyrir-
tækja og einstaklinga í lánsfé
og örva sparnað. Þetta var
nauðsynlegt m.a. vegna þess
að ljóst var orðið að bankar
höfðu að hluta fjármagnað út-
lán með erlendum lántökum.
Með vaxtahækkun var leit-
ast við að sporna við þessari
óheppilegu framvindu mála.
Reynt var að hvetja fyrirtæki
og einstaklinga til leita annarra
leiða en öflun lánsfjár til að
vinna bug á fjárhagsvand-
ræðum sínum. Hvernig til hef-
ur tekist mun koma í ljós á
næstu mánuðum.
Sú ákvörðun stjórnarflokk-
anna að færa ákvörðunarvald
um vexti í hendur banka og
sparisjóða frá Seðlabanka er
liins vegar til þess fallin að
auka ábyrgð þessara stofnana
á eigin rekstri og gagnvart
sparifjáreigendum. Framvegis
verða þær að bjóða sparifjár-
eigendum viðunandi kjör til