NT - 30.08.1984, Side 9

Fimmtudagur 30. ágúst 1984 9
■ Ólafsfjörður 1978
CU
Norðurlands sumarið 1904.
Petta var 4-5 lesta bátur sem
notaður var til flutninga á
Eyjafirði um tíma og kallaður
„Skellir" eða „Skúlaskellir"
líklega vegna vélarinnar og
eigandans, sern hét Skúli Ein-
arsson frá ísafirði og var hann
jafnframt formaður á bátnum.
Veturinn 1904-1905 stofna
með sér útgerðarfélag í Ólafs-
firði þeir Páll Bergsson, Þor-
steinn Jónsson og Aðalsteinn
Jörundsson. Létu þeir smíða
lítinn eikarbát í Frederikssund
í Danmörku þennan sama
vetur. Jafnframt dvaldi Aðal-
steinn yrta um tíma ásamt
frænda sínum, Ólafi Björns-
syni frá Hrísey, þar sem þeir
kynntu sér meðferð bátavéla
hjá Dan-verksmiðjunni í
Kaupmannahöfn. Sumarið
1905 komu síðan með skipi
tveir vélbátar frá Danmörku
samtímis til Eyjafjarðar, Hær-
ingur til Ólafsfjarðar og Práinn
til Hríseyjar. Þessi fyrsti vél-
bátur Ólafsfirðinga var með 9
hestafla Dan-vél og bar skrá-
setningarstafina EA-186.
Stærð hans var 4,71 rúmlestir.
Báturinn, sem var 27 fet á
lengd mun hafa verið þilfars-
laus í byrjun, en með járnskýli
yfir vélinni og litlum hvalbak
eða rúffi að framan. Síðar var
sett í hann þilfar. Þau urðu
endalok Hærings að hann sökk
í Ólafsfirði þann 5. desember
1914. Næstu árin fjölgar vél-
bátum óðum í Ólafsfirði,
þannig að þrem árum síðar eru
þeir orðnir fjórtán talsins og
árið 1916 eru þeir sautján að
tölu.
Einn aðalhvatamaðurinn að
útgerðarmálum Ólafsfirðinga
var Páll Bergsson. Hann flutt-
ist til Ólafsfjarðar úr Svarf-
aðardal aðeins tuttugu og sex
ára gamall. Kona hans var
Svanhildur Jörundsdóttir frá
Hrísey. Páll rak útgerð og
verslun í Ólafsfirði um nær
tveggja áratuga skeið, 1897-
1916, að hann fluttist til Hrís-
eyjar. Hann valdist fljótt í
ýmsar trúnaðarstöður í Ólafs-
firði, auk þess var hann stofn-
andi og formaður Útvegs-
mannafélags Eyfirðinga árin
1908-1916.
Áður hefur verið minnst á
saltfiskverkun Akureyrar-
verslunar í Ólafsfirði. Næst
gerist það í fiskverkunarmál-
um að Gránufélagið byggir
salthús í Ólafsfirði árið 1879.
Um 1892 fer verslun Gud-
manns Efterfölgere á Akureyri
að koma sér upp bækistöð til
saltfiskverkunar í Ólafsfirði og
upp úr því komu ýmsir Akur-
eyrarkaupmenn við sögu í fisk-
verkunar og útgerðarmálum
Ólafsfirðinga um tveggja til
þriggja áratugaskeið. Ishúsfé-
lag Ólafsfjarðar var stofnað
árið 1896 og byggði það sama
árið lítið íshús sem beitugeym-
slu. Var það starfrækt í allmörg
ár. Eftir að það var lagt niður
byggðu útgerðarmenn sér
svokallaðar íshúskompur við
norðurenda tjarnarinnar, þar
sem Tjarnarborg stendur nú.
Þær voru notaðar sem beitu-
geymslur. þangað til frystihús
var byggt í Ólafsfirði um 1930.
Til frystingar á beitunni var
notaður ís af tjörninni eða
Ólafsfjarðarvatni, sem síðan
var blandaður með salti og gat
frostið orðið allt að -7° á
celsíus. Árið 1914 var sett á
stofn vélsmiðja í Ólafsfirði af
Jóni Þorsteinssyni vélsmiði.
Áður hafði Jón Þorkelsson
fengist þar við vélaviðgerðir og
verið með litla smiðju.
Með aukinni vélbátaútgerð
fór atvinna hraðvaxandi í
Ólafsfirði ogátímabilinu 1906-
1916 tífaldaðist verðmæti
framleiðslunnar þar, en það
var þessari atvinnu að þakka
sem byggðin í Ólafsfirði tók að
áukast m.a. með því að fólk
fór að flytjast þangað úr öðrum
byggðarlögum. Með vélbáta-
útgerðinni komu timburbryggj-
ur, sem sjaldan stóðu þó
lengi þegar brimaði. Fjörður-
inn liggur opinn fyrir norðaust-
anáttinni og engin skilyrði eru
þar frá náttúrunnar hendi sem
veitir skipum skjól í vondum
veðrum. Lengi var það svo að
sjómennirnir urðu að setja bát-
ana á land upp eða yfirgefa
fjörðinn á meðan fært var. Oft
tókst þetta, en stundum urðu
þeir of seinir. Þannig misstu
þeir t.d. fjóra vélbáta í einu
þann 5. desember árið 1914, er
þeir sukku við legufæri sín í
ofsaveðri á firðinum. Þessir
bátstapar voru þó smámunir
hjá þeim sem áttu sér stað um
hvítasunnuhelgina 9. júní
1935. En þá sukku eða sleit
upp af bátalegunni ekki færri
en tuttugu vélbátar. Fór þar
megin hluti fiskibáta Ólafsfirð-
inga í það skiptið og voru
margir þeirra lítið sem ekkert
vátryggðir. Af framansögðu
má sjá hve mikla erfiðleika og
hættur, Ólafsfirðingar hafa oft
átt við að stríða með báta sína
og útveg áður en varanleg
höfn kom þar til sögunnar.
Góð höfn var því óskadraumur
Ólafsfirðinga um mörg ár og
forsenda þess að bærinn héldi
áfram að vaxa til þess, sem nú
er orðið.
En ekki létu Ólafsfirðingar
deigan síga í baráttunni við
Ægi, eftir áfallið 1935, því þeir
hafa aukið og eflt skipastól
sinn jafnt og þétt, látið smíða
eða keypt ný skip, í stað hinna
eldri sem fallið hafa burtu. Nú
eru gerðir út þrír skuttogarar
frá Ólafsfirði auk margra
minni fiskibáta sem allir hafa
skilað miklum aflaverðmætum
á land og er raunar undirstaðan
að þeirri byggð og búsetu sem
er í Ólafsfirði í dag. Hér hafa
margir mætir menn lagt hönd
á plóginn og því erfitt að fara
í manngreinarálit. En þó held
ég að á engan sé hallað þó að
þeir Magnús Gamalíelsson
útg.m. og Ásgrímur Hart-
mannsson fyrrv. bæjarstjóri
séu þar ofarlega á bíaði svo
lengi hafa þeir verið í farar-
broddi hvor á sínu sviði varð-
andi málefni Ólafsfirðinga um
marga áratugi.
Af öðrum mikilvægum mál-
efnum Ólafsfirðinga má nefna
Rafveituna sem tók þar til
starfa árið 1942 og tveimur
árum síðar var lokið við að
tengja öll hús í bænum við
hitaveitu, en Ólafsfjörðurmun
vera fyrsti kaupstaðurá íslandi
sem hitaður er upp með hvera-
vatni. Um líkt leyti var byggð
ný sundlaug í kaupstaðnum og
var hún um árabil ein af bestu
útisundlaugum landsins. Þar
var til dæmis haldið sundmeist-
aramót íslands árið 1954.
Íþróttalíf hefur um langt
skeiða verið blómlegt í Ólafs-
firði, einkum á sviði skíða-
íþróttarinnar og þaðan hafa
oft komið landsins bestu
skíðamenn.
Ólafsfjörður komst í vega-
samband við Fljót í Skagafirði
árið 1948 og um Múlaveg til
Eyjafjarðar árið 1966. Má
segja að með þeirri vegalagn-
ingu hafi einangrun Ólafsfjarð-
ar verið rofin. Áður hafði llóa-
báturinn Drangur frá Akureyri
verið svo til eina samgöngu-
tækið við byggðarlagið um ára-
raðir.
Áætlunarflug hófst til Ólafs-
fjarðar á ný árið 1980 með
flugvélum frá Flugfélagi
Norðurlánds og er nú bæði
flogið frá Ólafsfirði til Akur-
eyrar og Reykavíkur. Árin
1948-1951 önnuðust bæði
Flugfélag íslands og Loftleiðir,
áætlunarflug með Grumman-
flugbátum til Ólafsfjarðar að
sumarlagi, og lentu þeir þá á
Ólafsfjarðarvatni.
Þeir sem átt hafa heima í
Ólafsfirði eru flestir samntála
um að óvíða sé fegurra bæjar-
stæði að finna á landi en hér.
Gildir þar einu um hvort stað-
urinn er sóttur heirn í logn-
kyrrð sumardagsins, um bjart-
ar sólnætur eða í mjöll vetrar-
ins Að lokum árna ég Ólafs-
firðingum allra heilla með af-
mælið og framtíðina.
þess að geta mætt óskum við-
skiptavina sinna um útlán.
Það kerfi sem nú er verið að
hverfa frá hægt og sígandi, þar
sem Seðlabankinn ákvað öll
vaxtakjör hjá bönkum og spari-
sjóðum, hafði því sem næst
gengið að bankakerfinu
dauðu. Um árabil voru vextir
undir verðbólgustigi. Sparifé
var nánast gefið skuldurum.
Ráðist var í alls kyns óarðbær-
ar fjárfestingar. Samkeppni
banka og sparisjóða gekk út í
það að koma sér upp sem
flestum afgreiðslustöðum með
miklum kostnaði í stað þess að
bjóða almenningi sem best
innláns- og útlánskjör.
Kannski er þetta kerfi ein af
rótum þeirra erfiðleika sem
nú er við að etja. A.m.k. mun
taka nokkurn tíma að endur-
vekja traust sparifjáreigenda
á bankakerfinu en það er fors-
enda þess að hér á landi takist
að skapa varanlega frjálsan
sparnað.
Þá má ekki láta hjá líða að
minna á að stjórnarflokkarnir
hafa áður gert með sér sam-
komulag um aðgerðir sem hafa
mjög svipuð áhrif og aðgerð-
irnar í vaxtamálum. Má t.d.
nefna setningu laga nr. 43/1984
um ráðstafanir í ríkisfjármál-
■ „Það er ekki traustvekjandi þegar þingmenn úr stjórnarliðinu eru bæði með og á móti
efnahagsaðgerðum ríkisstjórnarinnar. Það verður ekki bæði haldið og sleppt.“
um, peninga- og lánsfjármál-
um 1984. Þau lög hafa m.a. að
geyma ákvæði er heimilar
Seðlabankanum að fengnu
samþykki ríkisstjórnarinnar að
ákveða allt að 10% sveigjan-
lega bindiskyldu innlánsstofn-
ana. Ekki minnist ég þess að
komið hafi fram að Ingvar
Gíslason væri andvígur setn-
ingu þessa lagaákvæðis. Engu
að síður hefur það m.a. svipuð
áhrif og aðgerðirnar í vaxta-
málum væri því beitt.
Svar óskast
Þegar það er haft í huga er
að framan greinir er ljóst að
skýringar er þörf þegar einn
(eða fleiri) úr hópi stjórnarliða
á Alþingi segist vera óánægður
með aðgerðir og stefnu í vaxta-
málum - svo óánægður að
hann gerir það opinbert. Hinir
óánægðu verða að skýra sín
sjónarmið og greina frá því
hvernig þeir vilja eða vildu að
' brugðist yrði við því hættuá-
standi í peningamálum sem
skapast hefur.
Það er ekki traustvekjandi
þegar þingmenn úr stjórnarlið-
inu eru bæði með og á móti
efnahagsaðgerðum ríkisstjórn-
arinnar. Það verður ekki bæði
haldið og sleppt.
: Málsvari frjalslyndis,:
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi:.Nútíminn h.f.
Ritstjórar: Magnús Ólafsson (ábm)
og Þórarinn Þórarinsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúli 15, Reykjavík. Sími:
686300. Auglýsingasími: 18300. ,
Kvöldsímar: 686387 og 686306.
Verð í lausasölu 25 kr.og 30 kr. um
helgar.
Áskrift 275 kr.
fl^W^T W7WTTMT Setnifig og umbrot: Tæknideíld NT.
W. AlTlMiW iw Prentun: Blaðaprent hf.
Mikilvæg reynsla
■ Landsmenn hafa undanfarna daga heyrt hljóö-
varpið skýra frá uggvænlegum fréttum um verðfall
íslenskra afurða á erlendum mörkuðum. Þannig
hefur verið sagt frá miklu verðfalli á lýsi og mjöli,
rækjum og hörpudiski.
Síldveiðar hafa verið leyfðar í aðeins minna mæli
en í fyrra, en næsta óvíst, að það verð fáist fyrir
síldarafurðirnar að útgerðin og vinnslustaðirnir geti
borið sig.
Til viðbótar því, að stórlega hefur orðið að
takmarka þorskveiðarnar að ráði fiskifræðinga, hefur
keppnin stórharðnað á þeim mörkuðum, sem hafa
hingað til verið bestir fyrir þessar afurðir. Þjóðir,
sem veita sjávarútvegi sínum ríflegan ríkisstyrk,
auka þangað útflutning sinn í ríkum mæli. Mikil
hætta er því á verðfalli og jafnvel að ekki takist að
selja allar umræddar afurðir, þrátt fyrir takmörkun
aflans.
Þótt vona megi, að hvorki takmörkun aflans eða
söluerfiðleikar haldist til lengdar og aftur muni rofa
til, er samt skynsamlegast að draga réttar ályktanir
af þessu hvoru tveggja og bregðast við samkvæmt
því.
Hér hlýtur að koma í huga hvernig þjóðin brást
við svipuðum vanda á árum kreppunnar fyrir síðari
heimsstyrjöldina. Þá brugðust bæði aflabrögð og
markaðir. í kjölfarið fylgdu miklir efnahagslegir
örðugleikar og verulegt atvinnuleysi.
Það voru ein helstu viðbrögð þáverandi ríkisstjórn-
ar Framsóknarflokksins og Alþýðuflokksins að hefj-
ast handa um nýjar atvinnugreinar og renna þannig
stoðum undir efnahag og afkomu þjóðarinnar. Þetta
bar góðan árangur og búið er enn í dag að mörgu af
því, sem þá var hleypt af stokkunum.
Ýmsar blómlegar greinar á sviði sjávarútvegsins
rekja sögu sína til þessara ára og sama má segja um
iðnaðinn, sem þá naut verulegrar ríkisverndar.
Erfiðleikunum nú ber að mæta með hliðsjón af
reynslunni frá þessum tíma. Það á að svara þeim með
nýrri sókn á sviði atvinnulífsins. Það á að hlúa að
öllum mögulegum atvinnutækifærum eins og unnt er.
Möguleikarnir til að sigrast á þann hátt á kreppunni
nú eru miklu meiri en á umræddum tíma. Það á að
vera markmið núverandi ríkisstjórnar að nýta þá eins
vel og hugsanlegt er.
Viðskiptahallinn
Það eru vond tíðindi, að hallinn á viðskiptum við
útlönd, er miklu meiri fyrstu 7 mánuði ársins en á
sama tíma í fyrra, og miklu meiri en reiknað hafði
verið með.
Því miður verður ekki öðru um kennt en ógætilegri
stjórnarstefnu og andvaraleysi viðkomandi ráðherra.
Aukin skuldasöfnun ríkisins hefur örvað innflutning-
inn. Hóflausar skammtímalántökur milliliða hafa þó
hellt mestri olíu á eldinn.
Ráðstafanir þær, sem gerðar voru á dögunum,
munu lítið eða ekkert draga úr þessari öfugþróun.
Ríkisstjórnin verður að sýna vilja og kjark til að
stöðva þessa öfugþróun, og þó einkum viðkomandi
ráðherrar.