NT - 19.11.1984, Blaðsíða 8

Stefán Einarsson, járnsmiður
Fæddur: 13. febr. 1912 Dáinn: 16. sept. 1984
Stefán Einarsson, járnsmiö-
urlést 16,-sept. s.l. ogfórútför
lians fram 25. sama mánaðar.
Stefán var fæddur í Reykja-
vík 13. febr. 1912, sonur hjón-
anna Einars Bjarnasonar,
járnsmiðs, og Guðrúnar Ás-
geirsdóttur. Einar faðir Stef-
áns var einn aöalhvatamaður
að stofnun Félags járniðnað-
armanna árið 1920 og voru
undirbúningsfundir að stofnun
þess einmitt haldnir á heimili
hans. Einar var síðan einn
helsti forustumaður þess félags
um tíu ára skeið og sat í stjórn
þess, þar af tvö ár sem formað-
ur og átta ár sem varaformað-
ur. Einar var einn þeirra er
vann að stofnun Landssmiðj-
unnar árið 1930 óg var einn af
fyrstu starfsmönnum hennar,
þar vann hann sem verkstjóri
til dauðadags, en hann lcst
árið 1942. Það er því ekki
undarlegt þótt Stefán hafi orð-
ið íyrir þeim áhrifum er mót-
uðu lífsskoðanir hans, við þaö
að alast 'upp í þeim eldlega
áhuga er kringum þetta heimili
skapaðist. Enda voru þau áhrif
augljós.
Stefán hóf járnsmíðanám í
Landssmiðjunni árið 19.31 og
lauk prófi 1935. Hann eyddi
síðan starfsæfi sinni þar og
vantaði ekki nema nokkrar
vikur til þess að eiga þar 50 ára
starfsaímæli, er liann veiktist
snögglega í febr. árið 1982 og
átti ekki afturkvæmt til vinnu.
Hann er einasti starfsmaður
Landssmiðjunnarsem náö hef-
ir þessum starfsaldri og næsta
víst, ef svo fer fram sem horl'ir
á þeim bæ. að fleiri munu ekki
ná þeim áfanga.
Stefán var mjög Ijölhæfur
og góður starfsmaöur og hin
flóknasta smíði lék í höndum
hans. I'ar kom til hin mikla
reynsla er smiðir hans tíma
tileinkuðu sér, við lausn verk-
efna við erfiðar aðstæður með
fábrotnum tækjum.
Ungur að árum hreifst Stef-
án af kenningu sósíalismans og
las mikið um þau efni og var
glöggur á aö finna ýmsa at-
burði í þróunarsögu okkar Is-
lendinga er hann taldi byggða
á þessum grunni. Hann haföi
þá trú að sterk róttæk verka-
lýðshreyfing færði okkur nær
því marki að skapa alþýðufólki
velíerð og því tók hann fullan
þátt í þeirri baráttu. Hann var
hinn trausti þátttakandi, en
kaus ekki vegtyllur sjálfum sér
til handa.
Það var seint á fimmta ára-
tugnum að fundum okkar bar
fyrst saman. Viö vorum þá í
hópi róttækra manna, er hugö-
ust vinna að því að Félag
járniðnaðarmanna héldi stöðu
sinni í verkalýðshreyfingunni
sem forystufélag, undir stjórn
róttækra manna, en á þessum
árúm voru átök mikil í félag-
inu. Það var síðan áriö 1950,
að við urðum vinnufélagar í
Landssmiðjunni og þá bar svo
til að um margra vikna skeið
unnum við aö sama vcrkefni
og því uröu kynni okkar á
stuttum tíma mjög náin. Stefán
var hinn dæmigerði vinnufélagi
er hver maður hlýtur aö kjósa
sér öðrum fremur. Jafnvægi
hans raskaðist aldrei, gaman-
semin og sá eiginlciki að sjá
hlutina frá fleiri en einu sjónar-
horni, voru kostir sem voru
honum svo eiginlegir. Stóryrði
voru honum ekki töm, en hið
bitra háð lék andstæðinga hans
í skoðunum oft grátt.
Stefán kvæntist Hildi Bene-
diktsdóttur frá Hofteigi. Þau
voru mjög samhent, bjuggu
sér hið indælasta hcimili. Þau
eignuðust þrjú bö'rn sem nú
eru öll uppkomin og farin úr
foreldrahúsum. Þau eru:
Benedikt Garöar, flugvélstjóri
og hefur starfað erlendis um
árabil m.a. í Suöur-Ameríku
og er giftur þarlcndri konu.
Maríu Magdalenu Lapsitz, er
nú búsettur í Belgíu. Þau eiga
eina dóttur. Einar Rúnar, vél-
fræðing, er húsettur er í
Reykjavík, giftur Stefaníu H.
Haraldsdóttur og eiga þau tvær
dætur. Erla Þrúður, matvæla-
fræðingur. gift Þorvarði Ólafs-
syni, þau eru búsett í Svíþjóð.
Þau eiga tvo syni. Eina dóttur
átti Stelán áður, Sigurbjörgu,
sem búsett er í Keflavík. Fjöl-
skyldan var nijög samhent og
mikil vinátta milli foreldra og
barna.
Stefán bar veikindi sín með
nítkilli karlmennsku, þrátt fyr-
ir það að eflaust gerði hann sér
Ijóst að ekki yrði um varanleg-
an bata að ræða. Og þegar ég
heimsótti hann eftir lians fyrstu
legu, en þá var hann búinn að
vera milli heims og helju um
margra vikna skeið, þá sagði
hann í léttum tón er ég spurði
um hcilsufar lians, að nú væri
hann búinn að liggja banaleg-
una svo það væri nokkuð bjart
framundan. Þá vargamansem-
inni heldur ékki sleppt.
Nú þegar klukkan hefursleg-
iö síðasta höggið þá svífa
minningarnar um hugann,
margar þeirra ættu eflaust er-
indi á þetta blað, en þar verða
þær ekki settar að sinni. Allir
þeir er kynntust Stefáni, eiga
af þeim kynnum góðar
minningar, sem munu lifa í
hugum okkar. Ég þakka Stef-
áni fyrir samferðina og sendi
fjölskyldu og ættingjum inni-
legar samúðarkveðjur.
Tryggvi Benediktsson
Kynni okkar. Stefáns Einars-
sonar hófust þegar ég byrjaði
vélvirkjanám í Landssmiðj-
unni haustið 1953. Ef frá er
talinn námstími minn í iðn-
skóla og vélskóla áttum við
samleið á vélvirkjadeild smiöj-
unnar fram á árið 1965. Þar
tókst með okkur vinátta sem
hélst æ síðan þótt fundir
strjáluðust í seinni tíð.
Stefán ólst að nokkru leyti
upp í sveit; dvaldist frá því
hann var sex ára og fram til
átján ára aldurs hjá Elínborgu
föðursystur sinni á Arnar-
stöðum í Hraungerðishreppi.
Úr sveitinni kom hann beint í
járnsmíðanámið og skildi því
vcl hvílík viðbrigði það voru
fyrir ungan sveitapilt eins og
mig að taka upp stimpilklukku-
lífsttl og vinnusiði á stóru verk-
stæði. Svo mikið er víst að ég
leitaöi mikið til Stefáns á fyrstu
námsárunum. - Ég held að
veganestið úrsveitinni hafi alla
tíð sett mark á afstöðu Stefáns
til vinnunnar. Hann leit ekki á
verklaunin sem eina afrakstur
starfsins; ánægjan sem það
veitti og samneyti við vinnufé-
lagana og þá sem unnið var
fyrir hverju sinni, voru þættir
sem ekki skiptu minna máli.
Ég held að Stefán hafi verið
fremur hlédrægur að eðlisfari.
En strax og ísinn var brotinn
við fyrstu kynni birtust þeir
þættir sem settu sterkastan svip
á manninn: greindin. hlýjan og
kímnigáfan. Þessir eiginleikar
vcrkuðu eins og segull á okkur
vinnufélagana. í kaffitímum
myndaðist gjarnan hópur við
vinnuborð Stefáns til að ræða
málin og bar margt á góma
eins og gengur á vinnustöðum.
Þeir sem voru á öndverðum
meiði í pólitíkinni reyndu auð-
vitað að finna snögga bletti
hver á öðrum. Það var eins og
lítið biti á Stefáni í þessu
yfirleitt græskulausa gamni.
Hann lofaði viðmælandanum
að hita sig vel upp en hlustaði
grannt, stundum með svolitl-
um vorkunnarglampa í augum.
Svo hófst „gagnsóknin". Þar
fór mest fyrir stuttum athuga-
semdum sem eins og læddust
fram af vörum þess sem upp-
haflega átti að kveða í kútinn.
Oft voru þær kryddaðar með
nauða hversdagslegum dæmi-
sögum úr daglega lífinu. Það
var ekki laust við að manni
kæmu stundum í hug þau til-
svör sem Hasek lagði góða
dátanum Svejk í munn. - Það
þurfti sjaldnast að spyrja að
leikslokum.
Stefán var lærður plötu- og
ketilsmióur. Málmsuða og þá
ekki síst logsuða var hans sér-
grein. „Við biðjum hann Stef-
án að taka þetta," var oft
viðkvæði verkstjórans þegar
menn komu með illa brotna
eða slitna hluti til viðgerðar.
Það var nánast sama hver
málmblandan var, öllu kom
Stefán saman. Hann vissi upp
á hár hvernig málmurinn hag-
aði sér, bráðinn sem óbráðinn.
Við lærlingarnir nutum margir
hverjir tilsagnar hans í málm-
suðu og lærðum heilmikið á
því einu að horfa á handbrögð-
in gegnum suðugleraugu eða
rafsuðuhjálm. - Við nýsmíðar
var Stefán laginn og útsjónar-
samur. Maður hafði stundum
á úlfinningunni að hann tæki
teikningar ekki alltaf svo há-
tíðlega heldur útfæröi hlutina
dálítið eftir eigin höfði; sjálf-
sagt yfirleitt til bóta. - Sem
dæmi um kímnigáfu Stefáns
var það eitt sinn að viðskipta-
vinur hafði orð á því við hann
að sér fyndist verkinu miða
hægt áfram. „Veistu ekki að
samkvæmt hagfræðinni verður
hluturinn því verðmætari sem
meiri vinna er í hann lögð,"
var svar smiðsins.
Þegar minnst er verkmanns-
ins Stefáns Einarssonar er rétt
að hafa í huga að á fertugsaldri
fékk hann berklaveiki sem
skerti starfsorku hans varan-
lega. Vegna afleiðinga þessa
sjúkdóms var hann tvisvar frá
vinnu (1952 og 1957) og lá í
fyrra skiptið um það bil eitt ár
á spítala. Þrátt fyrir bilaö bak
og kvalir. sem hlutu að fylgja
ööru hvoru, heyröu menn Stef-
án aldrei kvarta. Eina vísbend-
ingin um að hann hefði ekki
fullt þrek var þegar hann bað
okkur vtnnufélagana um að-
stoð við að snúa eða lyfta
þungum hlutum.
Sem einlægur félagshyggju-
maður og verkalýðssinni hafði
Stefán áhuga á allri þjóðmála-
umræðu, enda vel heima á
þeim vettvangi. Stéttarfélagið
var í hans augum hyrningar-
steinn í baráttu verkamanna
fyrir bættum kjörum og aukn-
um réttindum. Sérstaklega var
honurn umhugað að stéttarfé-
lögin létu sig varða úrbætur
varðandi skipulag og rekstur
fyrirtækjanna, en eftirlétu ekki
atvinnurekendum einum þau
mál. - Þótt Stefán væri í hópi
þcirra járnsmiða sem mest
ræktu félag sitt, kaus hann
fremur að styðja trausta menn
til forystu en taka sjálfur á sig
mikil félagsmálastörf. - Aðrir
sem betur þekkja til munu
eflaust gera skil rækt Stefáns
við stéttarfélag sitt, Félag járn-
iðnaðarmanna.
Stéttvísi og tryggð við mál-
stað vcrkafólks var Stefáni
raunar í blóð borin. Faðir
hans, Einar Bjarnason, járn-
smiður, var einn af brautryðj-
endunum við stofnun Sveina-
félags járniðnaðarmanna (eins
og félagið hét í fyrstu) árið
1920. Þá átti Einar einnig
frumkvæði að stofnun Lands-
smiðjunnar árið 1930, ásamt
Jónasi frá Hriflu, eins og fram
kemur í ítarlegu viðtali sem
birtist við Stefán í Þjóðviljan-
um 24. maí 1970. Enn má þess
geta að Einar var í hópi stofn-
enda Sósíalistaflokksins árið
1938.
Ef hafður er í huga þáttur
Einars Bjarnasonar í stofnun
Landssmiðjunnar þarf engan
að undra þótt Stefán bæri hag
þessa fyrirtækis sérstaklega
fyrir brjósti. Hann var ævin-
lega í fylkingarbrjósti meðal
starfsmanna sem stóðu gegn
aðför skammsýnna stjórn-
mála- og embættismanna að
þessu fyrirtæki ríkisins á ýms-
um tímum. - Þeirri sögu verða
ekki gerð skil í minningar-
grein. Á hinn bóginn er brýnt
að í iðnsögu framtíðarinnar
verði skilmerkilega rakið
hvernig fyrrnefnd öfl hafa unn-
ið að því að koma einu virtasta
og ötíugasta málmiðnaðarfyr-
irtæki landsins fyrir kattarnef.
- Stefán átti frá upphafi sæti í
Samstarfsnefnd Landssmiðj-
unnar sem sett var á laggirnar
á árinu 1972 að tilstuðlan iðn-
aðarráðuneytisins.
Það var ekki fyrr en á efri
árunum að Stefán fékk tæki-
færi til að svipast svolítið um
utan landsteinanna. Ég minn-
ist þess hve mikil gleði skein at'
andliti þessa fróðleiksfúsa
manns þegar ég hitti hann
nýkominn úr ferð til Suður-
Ámeríku. Þangað fóru þau
hjónin á árinu 1978 og nutu
þar aðstoðar og leiðsagnar
Benedikts sonar síns. í júlí-
mánuði s.l. áttu þau þess kost
að dvelja öðru sinni með fjöl-
skyldu sonar síns á erlendri
grund og nú í Belgíu. - Fund-
um okkar bar ekki saman eftir
þá ferð.
Með margar góðar og
skemmtilegar minningar í
liuga kveð ég Stefán Einarsson
og votta Hildi, börnunum og
aðstandendum öllum samúð
mína.
Gunnar Guttormsson
Aóeins
kr. 49,900fyrir
Suzuki vémjói
Við höfum til afgreiðslu strax nokkur
Suzuki TS50ER vélhjól til aksturs fyrir 15
ára og eldri.
Hagstætt verð og greiðsluskilmálar.
SUZUKI UMBOÐIÐ
Suðurlandsbraut 6, sími 83499.
Guðný Friðbjarnardóttir
Fædd: 1. júlí 1902
Dáin: 6. nóvember 1984
Það var þriðjudaginn 6. nóvember
að mér barst sú fregn að amma mín
Guðný Friðbjarnardóttir væri látin,
það er alltaf erfitt að sætta sig við
dauðann þegar þeir sem rnanni eru
kærir verða fyrir honum, þó svo að
tæpast er hægt að segja að hann hafi
í þctta sinn komið nijög óvænt, því
hún hafði átt við vanheilsu að stríða
alllengi og nijög veik síöustu dagana.
Guðný amma en það var hún
kölluð af okkur barnabörnunum var
fædd l. júlí 1902 að Kaðalstöðum í
Fjörðum Suður-Þingeyjarsýslu. Hún
var ein af l() systkinum sem öll eru
nú látin að einum bróður undan-
skildum, Sigurbirni.
Mér er sagt að amma hafi alist upp
í fátækt og hafi farið mjög snemma
að vinna fyrir sér enda systkinin
ntörg og faðir hennar. langafi minn,
missti heilsuna af slysförum fyrir
aldur fram. Hún var í bernsku lengi
í Hrísey og síðar á Hjalteyri við
Eyjafjörð, síðar var hún á Víkinga-
vatni í Kelduhverfi og bjó einnig fá
ár með bræðrum sínum á Sandhólum
á Tjörnesi.
Arið 1929 gekk hún í Kvennaskól-
ann í Reykjavík. Hún réðst sern
kaupakona að Klausturhólum í
Grímsnesi um vorið 1930 og þar
kynntist hún eiginmanni sínum og
afa mínum Björgvini Magnússyni og
giftust þau 1931. Afi nrinn lést 11.
febr. 1964.
í Klausturhólum var lengst af
mannmargt heintili og það þurfti því
duglega konu til að stjórna heimilis-
haldi, og það var amrna mín á meðan
kraftar entust og heilsa leyfði. Hún
tók til sín á heimilið rnóður sína og
bjó henni þar gott æfikvöld. Þá var
einnig á heimili hennar og afa, Magn-
ús langafi minn mjög farinn að heilsu
síðasta áratuginn sem hann lifði, og
kom umönnun hans mest á Guðnýju
ömmu.
Mínar fyrstu minningar urn Guðn-
ýju ömmu voru þær að hún kenndi
mér vísur og bænir og söng fyrir mig
og hún virtist alltaf hafa nógan tíma
fyrir okkur krakkana. Hún hefur
vafalaust oft ávítað mig enda kannski
full þörf á því en ég ntan aldrei eftir
að hún væri reið við rnig en við
krakkarnir fundum fljótt þegar festa
var í oröum hennar og við gegndum
umyrðalaust. Hún áminnti okkur að
segja alltaf satt og vera heiðarleg,
það var hennar lífsmáti.
Eins og áður er sagt átti Guðný
amma við mikla vanheilsu að stríða
síðustu árin, hún hafði nú í tæpt ár
verið á Hrafnistu og naut þar ágætrar
umönnunar. Hún verður nú flutt
heim og jarðsett við hlið afa míns í
Klausturhólakirkjugarði. Ég vil að
endingu láta hér fylgja lítið Ijóð eftir
Davíð Stefánsson hennar uppáhalds-
skáld.
Gott er sjúkum að sofna
meðan sólin er aftanrjóð
og mjallhvítir svanir syngja
sorgblíð vögguljóð
Gott er sjúkum að sofa
meðan sólin í djúpinu er,
og ef til vill dreymir þá eitthvað
sem enginn í vöku sér.
Björgvin Magnússon