NT - 27.11.1984, Blaðsíða 9

Andstæður
■ A háskólatónleikum 21.
nóvember fluttu Guðmund-
ur Ingólfsson (píanó) og
Reynir Sigurðssön (víbra-
fónn) norræn alþýðulög með
jass-ívafi, eitt frá hverju
Norðurlandanna. Báðir
hljóðfæraleikarar eru mjög
fimir jassmenn, og Guð-
mundur mun hafa helgað sig
þeirri grein tónlistar algjör-
lega; Reynir er hins vegar
helsti slagverksleikari Sin-
fóníuhljómsveitarinnar sem
kunnugt er, og hefur gert
góðar útrásir á ýmsum svið-
um tónlistar, æðri sem lægri.
Fyrsta lagið var „Det var en
skikkelig bondemand", fær-
eyska lagið Asmundur á
Bjargi bjó - snarstefjað á
staðnum, að sögn Reynis -
íslenska lagið úr Ofvitanum
eftir Atla Heimi Sveinsson.
Langbesta jassútsendingin
var hin norska, Spring Dance
(svona er olían búin að gera
þá alþjóðlega) sem var mjög
í stíl Modern Jazz Quartet.
Gallinn var samt auðvitað
sá, að í þessa hljómsveit
vantaði bassa og trommur,
þannig að verkin urðu ekkert
sérlega jass-leg þrátt fyrir
allt. “
Norræn alþýðulög' eru
mörg hver fremur létt, en
samt mjög fjarri eiginlegum
jass-lögum í sjálfum sér. Því
hjálpaðist allt við að gera
þennan jass fremur „aka-
demískan", sem svosem átti
vel við á háskólatónleikum.
En samt var það nú „aka-
demíska stefnan" sem gekk
næstum af jassinum dauðum
á sínum tíma, því uppspretta
hans er sálin fyrst og fremst,
stórar tilfinningar í sorg og
gleði, en ekki tónfræðileg
vitundarstarfsemi.
Alltaf er þó gaman að því
að heyra snöfurmannlega
spilamennsku, en mín upp-
ástunga er sú að þeir Guð-
mundur og Reynir útvegi sér
a.m.k. bassaleikara eða
trumbuslagara til að lyfta
þessu svolítið.
S.St.
Skuggi og s
Gæsirnar
fljúga
- vængbrotnar og lamaðar
Hörkutólin, dulnefni Villi-
gæsir“. (Codename „Wildge-
ese“). Bandaríkin 1984.
Handrit: Michael Lester.
Leikendur: Lewis Collins, Lee
Van Cleef, Ernest Borgnine,
Klaus Kinski, Mimsy Farmer,
Hartmut Neugebauer. Leik-
stjóri: Anthony M. Dawson.
■ Þá hafa Villigæsirnar hafið
sig aftur til flugs, en hefðu
betur látið ógert, eftir síðustu
ævtntýri einhvers staðar í
þriðja heiminum, líklega í Afr-
íku. En það er bara ekki nóg
að hafa lamið á svörtum ill-
mennum. Þeir gulu geta nefni-
lega líka verið fjandi viðskota-
illir.
Villigæsunum númer tvö er
ætlað að halda uppi merki
þessa stormsveitarhóps, sem
enginn veit hvaðan kemur, né
undir hverra stjórn hann er.
Þetta eru bara málaliðar dottnir
ofan af himnum niður á jörð til
að berjast fyrir góðum
málstað. Hér takast gæsirnar á
hendur ferðalag inn í Gullna
þríhyrninginn, á landamærum
Tælands, Laos og Burma, þar
sem ræktun og verslun ópíums
og heróíns er blómleg. Mark-
miðið er að eyðileggja vöruna
áður en hún kemst á markað
Vesturlanda. Og að sjálfsögðu
á foringi hópsins harma að
hefna. Sonur hans hafði orðið
eitrinu að bráð.
Hörkutólin fara inn í frum-
skóginn, þar sem þeir skjóta
gulan mann og annan, og (
þriðja og fjórða o.s.frv. Og
svo rekast þeir á undarlegan
svissneskan trúboða og kan-
adíska blaðakonu, sem var í
haldi hjá eiturræktendum,
með sprautuför á framhand-
leggnum. Ekki má gleyma
■ Hörkutólin á fullri ferð.
nöðrunni, sem menn ólu vié
brjóst sér, svikahrappinum
viðbjóðslega, sem ferst í vftis-
logum. O.s.frv.
Fyrri myndin um gæsirnai
hafaði nokkra frambærilega
leikara innanborðs og slíkii
inenn geta oft bjargað miklu.
Hér er ekki um slíkt að ræða,
þar sem hver leikarinn er öðr-
um slappari. Jafnvel ágætii
menn eins og Ernest Borgnine
og Klaus Kinski eru eins og
■ Þjóðleikhúsið: Skugga-
Sveinn eða Útilegumennirnir
eftir Matthías Jochumsson.
Tónlist eftir Jón Asgeirsson
Leikgerð, leikmynd og búning-
ar: Sigurjón Jóhannsson. Leik-
gerð og leikstjórn: Brynja
Benediktsdóttir.
Hvernig á að nálagast klass-
ískan þjóðleik eins og Skugga-
Svein? í linnulausum viðtölum
í fjölmiðlum dynur á leik-
stjóranum hvort þetta verk
„höfði til samtímans".
Heimskulega spurt, allt eins
mætti spyrja hvort fortíðin
komi okkur við, hvort íslensk
þjóðmenning „höfði til“
okkar. Við berum menningar-
arfinn með okkur inn á tölvu-
öld, og þar á Skugga-Sveinn
sitt rúm, Haraldur og Ásta,
Gudda og Gvendur og allt það
lið sem séra Matthías leiddi
fram á sviðið, sjómaður úr
Breiðafirði og skólapiltur í
Latínuskólanum.
Ég á enga bernskuminningu
um sýningu á Skugga-Sveini
þótt auðvitað þekki ég verkið
vel. í fyrsta sinn sá ég leikinn í
Iðnó 1972, uppsetningu Sveins
Einarssonar. Það er minnileg
sýning og dæmi þess hvernig
unnt er með smekkvísi og
næmu menningarsögulegu
skyni að miðla þessum gamla
og um margt frumstæða alþýðu
leik nútímans. Sveinn lagði
áherslu á að hinn upprunalegi
þokki verksins nyti sín, hreinn
og barnslegur tónninn, dró úr
öfgum og ofstopa.
Brynja Benediktsdóttir fer
allt aðra leið, og best að segja
strax að mér geðjast hún stór-
um verr. Brynja ýkir, skerpir
og skopgerir, undir því merki
að hún vilji komast næst „upp-
runans lind.“ Þess vegna tekur
hún líka upp atriði úr Útilegu-
mönnunum, fyrri gerð leiksins.
Það gerði Sveinn Einarsson
raunar líka, enda er sitthvað
ferskara í þeirri gerð en hinni
síðari. En í meðförum Brynju
Benediktsdóttur verður gróf-
gerður skopleikur, skrípaleik-
ur, hið drottnandi einkenni
verksins, - í öllu nema því er
varðar Skugga-Svein sjálfan.
Ég get mér þess til að ýmsum
þyki þessi gamli kunningi tor-
kennilegur orðinn.
í viðtölunum er margsagt að
Skugga-Sveinn sé andóf gegn
hvers konar kúgun. Þannig séð
verður Skuggi sjálfur eins kon-
ar frelsishetja sem storkar
valdinu og reglu samfélagsins.
Fulltrúar þeirrar reglufestu eru
Lárensíus sýslumaður og Sig-
urður bóndi í Dal, báðir gerðir
að skrípum í sýningunni sem
ég hef ekki fyrr haft spurnir af.
Einkum á það þó við hinn
ámátlega sýslumann í gervi
Kristjáns fjórða. En með þessu
móti verður næsta lítið úr
andófinu: kúgunarvaldið er
hreinlega of aumt til að vera
samboðið Skugga-Sveini að
kljást við.
Afleiðingin af þessu er sú að
Skuggi sjálfur verður veikari,
enda var þróttur hans mjög
þorrinn í meðförum Erlings
Gíslasonar: slíkt á raunar stoð
í texta Matthíasar. En önnur
leið til að túlka verkið væri að
líta á Skugga-Svein sem nátt-
úruafl, landvætt á Kili sem
hann kveðst munu verða eftir
dauða sinn. Slík meðferð kall-
aði á einföldun sviðsbúnaðar
og hófstilltari leikstíl. En gam-
an væri að sjá Skugga-Svein
einu sinni túlkaðan í hrein-
ræktuðum rómantískum anda,
sem goðsagnarlegan táknleik.
En hér er sú leið sem sé ekki
farin, og með því er leikurinn
allur færður á lægra plan en
mér finnst hann eiga skilið.
Eftir stendur einmana, gamall
hundeltur útilegumaður sem
þó getur vafið yfirvaldinu um
fingur sér og sleppur að lokum
úr höndum manna með því að
steypa sér í fossinn. Meðal
annarra orða: lokaatriðið var
fádæma slappt svo að sýningin
glutraðist niður í endann.
Leikmynd Sigurjóns Jó-
hannssonar fannst mér óaðlað-
andi verk og sumt var þar
furðu kauðalegt, svo sem atrið-
ið um draum Skugga-Sveins.
Sviðsmyndin var raunar í fullu
samræmi við leikstílinn, tæt-
Þriðjudagur 27. nóvember 1984 9
■ „Kúgunarvaldið verður hreinlega of aumt til að vera samboðið Skugga-Sveini.“
algjörir byrjendur. Hér kann
nefnilega enginn til verka. Allt
jafn sárgrætilega ömurlegt og
heilabúið tómt. Hér ráða ferð-
inni menn, sem hafa ekki enn
lært þá einföldu staðreynd, að
jafnan „skothríð og manndráp
í tonnatali = spenna og besta
skemmtun“ er misskilningur.
Það þarf nefnilega meira til.
Og það er ekki hér.
Guðlaugur Bergmundsson
ingsleg og grófgerð. Og illa
kann ég við þann sið sem upp
hefur gerið tekinn í húsinu að
láta leika á hallandi gólfi; það
skekkir sjónarsvið áhorfand-
ans og fjarlægir leikinn.
Ég veit ekki hvort ástæða er
til að gefa leikendahópnum
einkunnir. Þar skar sig enginn
úr en allir áttu auðvelt með að
skila þeirri mynd sem leikstjóri
ætlaðist til. Borgar Garðarsson
leikur búrann Sigurð í Dal,
fulltrúa föðurveldis, og Pétur
Einarsson sýslumannskrípið
Lárensíus. Það er í jafnaoar-
anda nútímans að leikstjóri
skuli skopgera þessa yfirstétta-
fulltrúa svo mjög, en ekki
aðeins Guddu, Gvend og Jón
sterka, eins og hefðin segir
fyrir um. Árni Tryggvason lék
Guddu og naut mestrar hylli
leikhúsgesta eins og venjulega.
Hákon Waage, Jón, og Rand-
ver Þorláksson, Gvendur,
sýndu hvergi mergjaðan leik,
og yfirleitt, var Grasafjallið
skelfing tilbúið atriði, í eigin-
legri merkingu. Kannski geta
fagmenn vorir nú á tímum
ekki skilað þessum manngerð-
um heilum, hætt við að jarð-
sambandið hafi rofnað.
Haraldur og Ásta, Örn
Árnason og Sigrún Edda
Björnsdóttir, fóru vel með sín
ofurrómantísku hlutverk: atr-
iðið þegar þau hittast fyrst var
einkar smekklega af hendi
leyst hjá þeim og leikstjóra.
Aftur á móti var lítið bragð að
þætti stúdentanna sem Karl
Ágúst Úlfsson og Pálmi Gests-
son léku. Af smærri hlutverk-
um nefni ég sérstaklega Mar-
gréti sem Ása Svavarsdóttir
fór með af mikilli glettni.
Ketill Larsen leikur nafna
sinn og er bókstaflega gerður
sem hundur: dæmi um klúrt
skop leikstjórans. Vandræða-
legt hlutverk Ögmundar gat
Bjarni Steingrímsson ekki gætt
neinu lífi. Aftur á móti var
Baldvin Halldórsson í essinu
sínu sem Galdra-Héðinn: atr-
iði hans og kotunganna var
leiklist sem eftirminnileg
verður.
Tónlist Jóns Ásgeirssonar í
þjóðlagastíl hljómaði vel og
virtist fagmannlega unnin sem
vænta mátti. Én auðvitað
bregður mönnum við að heyra
ekki hin gantalkunnu lög.
Mætti syngja þau án undirleiks
eins og mig minnir að gert væri
í sýningu Sveins Einarssonar
og vel fór á .
Árni Kristjánsson ritar
ágæta grein í leikskrána, „Um
Skugga-Svein og Matthías eins
og ég minnist hans,“ lýsir
bernskureynslu sinni af leikn-
um , eins og margir aðrir hafa
reyndar borið vitni um. En
Árni bregður einnig upp eftir-
minnilegri mynd af skáldinu
sjálfu sem hann kynntist
ungur. í lok greinarinnar nefn-
ir Árni að sér finnist stundum
skorta á virðingu fyrir Matthí-
asi Jochumssyni hjá ungum
lærdómsmönnum nú á tímum.
Og aö"endingu segir hann:
„Vonandi verður „unga ís-
landi“ gott af því að kynnast
gamla Skugga sem nú er orðinn
landvættur á Kili. Æskan sem
erfir landið þarf að kynnast
„byggðum feðranna heim-
kynnum þjóðernisins og fóstru
sögunnar" sem skáldið kallar
svo, ef hún vill verða „réttir
íslendingar."
Hér er sá strengur sleginn
sem hver sá sem setja vill
Skugga-Svein á svið verður að
gefa gaum að. Slíkan þjóðleik
þarf auðvitað að endurmeta og
það hefur Þjóðleikhúsið reynt
að gera í þetta sinn þótt deila
megi um árangurinn. Gallinn
er sá að endurmatið leiðir til
þess, þegar á allt er litið, að
veikja lífsmagn og safa þessa
leiks, enda voru undirtektir
áhorfenda á frumsýningu í
daufasta lagi. Skugga-Sveinn á
betri meðferð skilið, og auðvit-
að fær hann þá meðhöndlun
þótt síðar verði.
Gunnar Stefánsson