NT - 06.12.1984, Qupperneq 18

■ Þá riðu þeir í kaupstaðinn at Skörum. Mynd þessi er eftir norskan listamann um atburði í Ólafs sögu helga eftir Snorra
Sturluson.
Jólablað I
Fimmtudagur 6. desember 1984 1 8
Einar Freyr:
■ Fornir nienningarstaðir í
Svíþjóð eru þó nokkrir, af
þeim má nefna: Uppsali,
Lundar, Brikar, Sigtúnar og
Skarar. Allir eru þessir staðir
hinir merkilegustu, en fyrir
íslendinga munu Skarar verða
áhugaverðastir, en þar mun
Snorri hafa dvalið sumarið
1219.
A nútinra sænsku heitir
kauptún þetta Skara. Það til-
heyrir Vestra-Gautlandi.
Skarar er eitt af elstu menn-
ingarstöðum Svía. Löngu fyrir
kristni voru Skarar miðstöð
menningar og þingstaður
fólksins og auk þess aðsetur
konunga.
Sagan segir, að í byrjun
ársins 1000 hafi erkibiskupinn
í Hamborg-Bremen, sent einn
af biskupum sínum til Skarar í
trúboðsferð eða til að búa
staðinn undir biskupsdæmi.
Skarar urðu snemma mennta-
setur kirkjunar á miðöldum.
Staf- eða eða timburkirkja var
fyrst reist á þeirn stað í ná-
grenni Skarar er Húsabær heit-
ir, og þar var Ólafur Skautkon-
ungur vígður árið 1008. Fyrsti
biskup Svíþjóðar var vígður
að Skörum 1015 og ríkti þar til
1029. Hann hét Þurgot. Dálítil
óvissa er í þessum heimildum
og því rétt að minna á varnað-
arorð Ara fróða að rétt sé að
hafa það sem sannara reynist.
Mjög líklegt er að Snorri
hafi hitt hinn aldna Bengt
Skararbiskup. En góðar heim-
ildir eru til um það, að Snorri
hafi hitt að málum Áskel lög-
mann af Skörum og konu hans
Kristínu er áður var gift Norð-
manninum Skúla jarli. Snorri
hafði, að beiðni Skúla, ort
kvæði til Kristínar. En sumarið
1218 þegar Snorri kom til Nor-
egs þá var Skúli látinn og
Kristín flutt til Skarar og gift
Áskeli lögmanni.
í bók sinni um Snorra segir
Sigurður Nordal:
„Að því ég best veit, var það
sænski bókmenntafræðingur-
inn Sverker Ek í Gautaborg,
sem benti á það fyrstur manna,
sem varla gæti verið einber
tilviljun, að einmitt árið 1220,
árið eftir heimsókn Snorra til
Áskels lögmanns, var hafist
handa að skrásetja lög Vestur-
Gauta (Vástgötalagen), fyrstu
bókina sem rituð var á sænska
tungu..."
Fyrsta bókin sem rituð er á
sænska tungu virðist vera hug-
myndaverk Snorra Sturlusonar
eða að minnsta kosti áhrif frá
konru hans til Skarar. Tilgátan
er mjög sennileg.
Væri ekki orðið tímabært að
Svíar, fslendingar. Norðmenn
og kannski Danir ynnu saman
að því að reistur verði minn-
isvarði um mesta rithöfund
Vesturlanda á 13. öld. Snorra
Sturluson, og að þessi minn-
isvarði verði reistur í Skara
eins og Svíar kalla nú þetta
gamla menningarkauptún?
í útgáfu Helgafells af Heims-
kringlu má sjá mynd og undir
henni má lesa; „Þá ríða þeir í
kaupstaðinn at Skörum". Á
blaðsíðununr kringum þessa
mynd má einmitt lesa um þrjú
íslensk skáld, þá Gizur, Óttar
og Hjalta er reyna að vinna að
sáttum og koma þannig í veg
fyrir stríð á milli Noregs og
Svíþjóðar. Frásögn Snorra um
Ólafana tvo er réðu fyrir þess-
um löndum er meistaraleg. Og
skilningur Snorra á ríkjum í
deiglu er frábær. Snorri segir
skáldin vera máldjörf.
í Ólafs sögu helga ritar
Snorri merkilegar upplýsingar
um Svíþjóðfrá 1219. Þærhafa,
að mínum dómi, vísindalegt
gildi fyrir rannsóknir fræði-
manna um þróun og útbreiðslu
kaþólsku kirkjunnará 13. öld.
Það er einnig að mínum dómi
rétt hjá Sigurði Nordal að
halda því fram, að Snorri hafi
verið vísindamaður í ritstörf-
um sínurn og vinnubrögðum.
Heimskringla Snorra hefur
einnig vísindalegt gildi fyrir
önnur svið fræðigreina.
2
Áhugi Svía á Skörum er
mjög lítill, fæstir Svíar vita að
þarna er um að ræða gamalt og
merkilegt menningarkauptún.
Og hinir fáu sænsku fræðimenn
og húmanistar sem virðingu
bera fyrir hinum forna, sænska
menningararfi, eiga ekki upp á
pallborðið hjá hinni nútíma
fréttaþjónustu eða öðrum slík-
um fjölmiðlum þar í landi.
Sá nútíma Svíi, sem frétta-
riturum blaða og sjónvarps
þykir merkastur manna í Skör-
um nú til dags, heitir Bert
Karlsson. Aðal áhugamál
Berts er að græða peninga.
Hann lítur svipuðum augum á
dægurlagasöngkonur og
hænsnaræktarmaðurin á varp-
hænur sínar. Það er bara að
framleiða nógu mikið af pen-
ingum. Hvað gerir það til þótt
Carola Hággkvist eða nýja
stjarnan Cristína Josefsson
tapi röddum sínum eftir örfá
ár, ef hægt er að græða nógu
mikið af peningum? Það er
bara að fá nýjar varphænur
eða nýjar söngkonur. Bert
Karlsson vill einnig að hver
„söngkona" eða „listamaður"
hafi að baki sér einhverja sér-
kennilega „slúðursögu" fyrir
slúðurvikuritin, en slíkt álítur
Bert að muni auka hljómplötu-
söluna all verulega. Og þannig
verður maður mjög ríkur.
Nú hef ég alls ekkert á móti
dægurlagasöng þótt ég bendi á
spillingu peningagræðginnar.
Og átsæðan til þess að ég
minni á slíkar neikvæðar hliðar
er sú, að núna í vor (1984)
hafði forngripasafnið í Skörum
mjög merkilega sýningu frá
miðaldamenningu Svía, sem
einnig snerti Skara. En um-
sagnir fjölmiðlanna um
þessa merkilegu sýningu um
miðaldir, voru fremur ómerki-
legar og sýndu aðeins áhuga-
leysi fréttamanna fyrir fortíð-
inni.
í bókasafninu í Skörum sá
ég bók sem gerð hefur verið í
Frakklandi á 11. öld og hefur
verið í eign Skarar-biskups á
sama tíma og Ari fróði Þorgils-
son var starfandi prestur á
Islandi. Þarna var og önnur
bók sem gerð hefur verið á 9.
öld. Bækur þessar tilheyrðu
hinni latnesku kirkjumenningu
miðalda.
Forngripasafnið í Skörum
hafði sýningu á hlutum frá
miðöldum, auk merkilegrar
sýningar um kristnitöku Evrópu
þar á meðal Norðurlanda.
Þarna var einnig „ferðasýning"
frá Helms-Museum í
Hamborg. Claus Ahrens gefur
góðar upplýsingar um fyrstu
kirkjubyggingar í Norður-Evr-
ópu þar á meðal íslandi. Það
eru sýndar teikningar og líkön
af fyrstu kirkjunum sem
byggðar voru á Norðurlönd-
um. Þarna var sýnd stór ljós-
mynd eða teikning af grunni
eða brunarústum Skálholts-
kirkju, en hún er talin lengsta
stafkirkja sem byggð hefur
verið.
Dómkirkjan í Skörum var
byggð á 11. öld í áföngum. Kór
kirkjunnar var fullgerður í
byrjun 13. aldar. Mjög er lík-
legt að Snorri hafi sótt messu í
þessa kirkju þarna um sumarið
1219.
3.
Ekki er ólíklegt að Snorri
hafi ferðast eitthvað um í ná-
grenni Skara eða Vestra-Gaut-
land. Og eins og Sigurður
Nordal bendir á, hefur Snorri
gert ýmsar breytingar á sögu-
efni sínu í Heimskringlu með
hliðsjón af nýjum upplýsingum
eða frásögnum manna í
Vestra-Gautlandi. Snorri hef-
ur einnig fengið mikilvægt
sagnarefni þarna í bók sína
Snorra-Eddu.
Heimsókn Snorra að Skör-
um hefur tvímælalaust verið
mjög þýðingarmikii fyrir
Snorra og sagnaritun hans.
Þetta er einnig mjög sennilegt
með hliðsjón af því, að Skarar
voru helsta menntasetur Vest-
ur-Gautlands og þar voru lat-
ínuskólarnir staðsettir og bæk-
ur skólaspekinnar lesnar.
Samanburður á fortíð og nútíð
hefur eflaust verið kærkomið
umræðuefni þá, ekkert síður
en nú á dögum. Snorri segir
einmitt í Prologus sínum: „En
er Haraldur hinn hárfagri var
kotiungur í Noregi, þá byggðist
ísland. En með Haraldi váru
skáld, ok kunna menn enn
kvæði þeirra....“
Það er einnig augljóst á
Heimskringlu og öðrum ritum,
að Snorri var bókstaflega
fæddur sálfræðingur. Freud
hafði getað lært mikið af því að
lesa Heimskringlu. Sigurður
Nordal tekur einmitt fram
dæmi um „tæknilega" breyt-
ingu sem Snorri gerir á eðli
drauma:
„Bæði Ágrip og Oddur
munkur segja, að Ólafur
Tryggvason léti hengja Krák
þræl og Oddur segir draum
hans fyrir dauða sínum: „þat
dreymdi mik enn, at Ólafr gæfi
mér hest mikinn“. Nú hefur
Snorri þá frásögn um dauða
Kavarks, að hann er höggvinn,
og til samræmis við hana breyt-
ir hann draumi hans: „ek var
nú á Hlöðum, ek lagði Ólafr
Tryggvason gullmen á háls
mér“.
Hér mætti minna á það, að
Snorri var sjálfur höggvinn til
bana.
Okkur hættir of oft við að
gleyma þeirri staðreynd sög-
unnar, að minnst tvennskonar
manngerðir eða týpur kaup-
manna hafa komið fram á sjón-
arsvið sögunnar; annars vegar
hinn gáfaði kaupmaður sem
hafði ást á þekkingu, vísindum
og listum og þróun þjóða bæði
inn á við og út á við; en hins
vegar hinn heimski, frumstæði
og illgjarni kaupmaður og tak-
markalausi egóisti, er sveifst
einskis og átti til að ræna og
myrða fólk. Það var einmitt
hin síðari manngerð kaup-
manna er náði undirtökunum í
Noregi og sem svo leiddi til
morðsins á Snorra. Noregs-
konungur lét undan síga fyrir
slíkum kaupmönnum. Þessa
hlið sögunnar þarf nútíma fólk
að hafa í trúu minni, þótt rétt
sé að taka tillit til margra
annarra hluta sem einnig hafa
áhrif á slíka þróun mála.
Margir sem reynt hafa að
fordæma Snorra fyrir ýmsa
neikvæða hluti, hafa vanalega
hlaupið yfir bækur Sigurðar
Nordals og ekki viljað við þær
kannast. Þeir hafa og gengið
fram hjá þýðingarmestu hlið
persónurannsókna, eða hinni
sálfræðilegu hlið. En til að
geta rannsakað persónusögu
af einhverju viti, þarf maður
fyrst að hafa rannsakað sitt
eieið sálarlíf, en þegar að slíkri
alvöru kemur missa margir
kjarkinn og þora ekki að líta í
eiginn barm.
Þegar litið er á persónusögu
Snorra, tíðarandann og það
umhverfi sem hann lifði í, þá
er ég þeirrar skoðunar, að
varla hafi verið hægt fyrir ein-
staklinga, að ná öllu meiri
andlegum þroska en Snorri
Sturluson náði á þessum
tímum. Þetta er í fullu sam-
ræmi við riststörf hans og hinn
raunverulega innri mann. Sig-
urður Nordal segir:
„í ritum Snorra kemst sam-
ræmið milli vísinda og listar á
hærra stig en í nokkrum öðrum
íslenskum ritum“.
Stundum getur aðeins eitt
orð gefið til kynna hvers konar
hugur leynist með einstaling-
um. Sigurður Nordal segir:
„Það er merkilegt, að orðið
„sannauðigr" skuli ekki koma
annars staðar fyrir í fornu máli
en í vísu eftir Snorra Sturlu-
son.“
Það væri hollt hugðarefni fyrir
nútíma fólk að reyna að gera
sér grein fyrir því, hvað Snorri
eigi við með hugtakinu að vera
„sannauðugur“.
Skarar eða Skara eins og
Svíar kalla það nú á dögum,
verður ekki þýðingarmikill
menningarstaður fyrr en búið
er að reisa mjög myndarlegt
minnismerki þar í kauptúninu
um Snorra Sturluson.
Og að lokum tek ég undir
þau orð S.N. að íslendinga-
sögurnar bíði eftir því að allur
heimurinn lesi þær.
í júní1984
Einar Freyr.