NT - 02.02.1985, Blaðsíða 6

Laugardagur 2. febrúar 1985 6
Bjarni Bragi Jónsson:
Nútímalegir vaxtaverkir
■ Blaðamenn Nútímans hafa
stundum sýnt lofsverða við-
leitni til þess að grafast fyrir
um eðli og áhrif vaxta. Hafa
þeir af góðsemi sinni kryddað
skrif sín hnittiyrðum mínum,
sögðum á knappri stund milli
anna, og milli vita um, hvort
ég sé að veita blaðaviðtal.
Þannig eru ummæli mín nánast
látin reka lest umsagna blaða-
manns og þriggja annarra heið-
ursmanna í NT í dag (29.
janúar). Það mun þó hafa
verið í mjög almennu sam-
hengi, sem blaðamaðurinn,
Jónas Guðmundsson, ámálg-
aði efnið við mig. Mundi ég
ekki hafa látið hjá líöa að
bregðast við veilum í túlkun og
upplýsingum í samantektinni,
hcfði þær borið á góma. Víkur
nú að því.
I inngangi blaðamannsins,
undir lok kaflans „Viðunandi
innlán?“, birtist að því er virð-
ist mjög veigamikil ályktun, er
svo hljóðar:
„Seinna atriðiö snertir
samanburð við áriö I983. Þó
að innlán hafi aukist um 6.6
milljarða árið 1984, þá jukust
þau um heila 8.5 milljarða árið
áður og var verðlag þó lægra
þá. Þetta geröist þrátt fyrir að
raunvextir væru svo miklu
hærri seinna árið, eins og fyrr
er getið. Hvað sem valdið
hefur innlánaaukningunni
1983 þá voru það a.m.k. ekki
háir vextir."
Þessi klausa sýnir glöggt,
hve hált er á verðbóígusvell-
inu. Hún byggir á þeirri al-
gengu ímynd eöa skilningi hins
almenna borgara, að innlán
eða útlán breytist við það eitt,
að fólk hlaupi meö peningana
inn í eða út úr bönkunum.
Þetta streymi standi því í eðli-
legu samhengi við verðlagið
eða tekjustigiö á hverjum
tíma. Það vekur því blaða-
manni forundran, að 29%
hærra verðlag, eða 27% hærri
þjóðartekjur 1984 Iteldur en
1983 skuli geta af sér aðeins
um þrjá fjórðu, 6.6 á móti 8-5
milljarða í auknum innlánum.
nýjum á móti úttekt hinna
eldri. Og hann verður eðlilega
vonsvikinn. Vextirnir hafa eft-
ir allt ekki haft neitt að segja.
Nú munu margir lesenda hans
og mínir kinka kolli til sam-
þykkis: Þetta er þá loksins
sannað mál.
En svona einföld er veröldin
ckki. Þessi ímynd bankainn-
lána í huga fólks er nefnilega
arfur frá nokkurn veginn verð-
bólgulausum tíma, þegar
breytingar á stöðu innlána eða
útlána gátu vart af öðru stafað
en raunverulegum hreyfingum
eða greiðslum, þ.e. hlaupið
inn og út með peningana eins
og ég sagði áðan. Þá giltu
vextir sem raunvextir, þ.c.
raunverulegar tekjur, og máttu
sem slíkir teljast ný innlán, ef
þeir voru látnir leggjast við
höfuðstólinn. Þá ber þess sér-
staklega að gæta, að heildar-
stofn innlána með þróuðum
þjóðum hefur safnast fyrir yfir
áratugi eða kynslóðir. Ný
raunvcruleg viðbót getur því
tæpast orðið nema nokkur
prósent, svarandi annars vegar
til vaxtar þjóðartekna eða hins
vegar til raunvaxta sparifjár-
ins, en vöxtur og vextir eru oft
áþekkar stærðir.
Nú er verðbólguófreskjan
kynnt til leiksins, og fer eyð-
andi eldi um seðla jafnt sem
sparibækur og önnur inn- og
útlán. Rýrnun innlána gerist
nú ekki við það, að fólk taki
út, það rembist jafnvel í fyrstu
við að bæta upp sparifé sitt,
sparar án þess að eignast.
Rýrnunin gerist við það, að
hækkun verölags er ekki bætt
upp, svo að raunvirði innlána
skreppur saman og hlutfall
þeirra af þjóðartekjum lækkar.
Löng rcynsla af þessu setur svo
ganglimina af stað. Hlaupið er
burt með innlánin, svo að
tvenns konar skerðing á sér
stað.
Þegar þessum reynsluskóla
lýkur með vcrðtryggingu spari-
fjár, eða vöxtum sem miðast
við að bæta upp verðbólgu,
skipta raunbreytingar aítur
ntinna máli, enda fjárflótti
ástæðulaus. Innlán sem útlán
aukast þá að krónutölu einkum
sem svarar uppfærslu eða
endurmati vegna verðbólgu,
þ.e. skv. lánskjaravísitölu eða
verðbótavöxtum. Sést þá
glöggt veilan í dæmi blaða-
mannsins, þar sem innlánin
vaxa í aðalatriðum með hxkk-
un verðlagsins yfir hvert ár,
ekki að réttu hlutfalli við hæð
verðlagsins á hverju ári. Með
50% verðbólgu innan árs og
5% raunsparnaði mundu inn-
lán þannig hækka um 57,5%
að nafnvirði (1,50 x 1.05 -1).
Næsta ár á hinu nýja verðlagi
og að stækkuðum stofni, en án
verðhækkunar yfir árið,
mundu innlán hins vegar að-
eins hækka um 7,9% að tiltölu
við grunn fyrra árs (1.575 x
l. 05 -1.575). Bæði árin væri
hlutfallslegur raunsparnaður
hinn sami. 5%. Meiningarlaust
er að reikna hver aukningin
ætti að verða skv. viðmiðun
blaðamannsins við verðlag
hvers árs.
í grófum dráttum og að
nokkru með lauslega áætluð-
um tölum má reikna samanburð
af þessu tagi ntilli áranna 1983
og 1984. Staða heildarinnlána
í ársbyrjun 1983 nam 10.634
m. kr. Meðalávöxtun þeirra er
metin 48,4% yfir árið. Kyrr-
stæð innlán hefðu þannig vaxið
um5.147m.kr. ogorðið 15.781
m.kr. En þau gerðu gott betur,
jukust um 8.530 m.kr. og urðu
19.164 m.kr. kemur þar margt
til: peningaleg þensla af er-
lendum lántökum og greiðslu-
hallá ríkissjóðs, og ekki síst
það að ávöxtun stefndi í stór-
um betra horf, er á árið leið,
og möguleikar til góðrar raun-
ávöxtunar voru fyrir hendi.
Sparendur höfðu því bæði getu
og hvatningu til þess að bæta
eitthvað nálægt 3.380 m.kr.
við í nýjum sparnaði. Mikið
vantaði hins vegar á, að ávöxt-
un heildar innlána um 48.4%
næði hækkun lánskjaravísitölu
um 73.4% yfir árið. Innlánin í
árslok hefðu þannig þurft að
nema 18.439 m.kr. til óskerts
raunvirðis frá upphafi árs og
jukust að raunvirði aðeins um
725 mkr., eða um 3.9%, en
2.655 m.kr. af sparnaðarátak-
inu höfðu farið í glatkistuna og
þannig ekki myndað það mót-
vægi, sem nauðsynlegt var
gegn peningaútstreyminu.
Raunvextir 1983 voru -H4.4%
á heildarinnlánum, -t-10.3% á
spariinnlánum og 4-20% á al-
mennunt sparibókum, en nei-
kvæðu áhrifin féllu að mestu á
fyrri hluta ársins, en þá voru
raunvextir sparibóka -t-29% á
móti -t-9.9% á síðara árshelm-
ingi.
Yfir árið 1984 er ávöxtun
heildarinnlána gróft áætluð
16.5% og raunvextir 4-1.9.
Mestan hluta ársins ríktu þó
4-5% raunvextir, en voru
nokkuð neikvæðir á 2. fjórð-
ungi og í miklum mæli síðustu
2 mánuðina. Kyrrstæð innlán
hefðu aukist úr 19.164 m.kr.
um 3.162 m.kr. upp í 22.326
m.kr. Reyndin varð þó sú, að
aukningin varð meira en tvö-
föld við þetta, 6.517 rn.kr. upp
í 25.681 m.kr. Svipuð þenslu-
öfl og áður stöfuðu frá erlend-
um lánum og að auki veruleg
frá útlánum bankanna umfram
innlán, en telja má, að fjár-
hagsafkoma ríkissjóðs liafi
fyllilega vegið upp útstreymi
spariskírteinafjár. Hækkun
lánskjaravísitölu yfir árið nam
nú aðeins 18.9%. Raungildi
innlána í ársbyrjun nam þannig
22.786 m.kr. í árslok, svo að
raunvöxtur innlána telst 2.895
m.kr. eða 12.7%,rúmlega þre-
föld á við árið áöur.
Þessu til áréttingar má setja
fram hlutföll innlána af þjóð-
arframleiðslu. Miðað er við
ársmeðaltöl innlána, sem
þannig eru tímasett hálfu ári á
undan breytingunni yfir árið,
en samtíma þjóðarframleiðslu:
„Smakki nú fleiri, hvort ekki
er...“ eins og sagt var. í þessu
dæmi hafa vextir og verðtrygg-
ing meginþýðingu til skamnts
og langs tíma, þótt fleiri þættir
komi til, og árið 1984 er lýsandi
dæmi um gildi raunvaxtastefnu
við erfiðar aðstæður. Þróunin
frá upphafi raunvaxtastefnu
sýnir, að markviss endurreisn
bankakerfisins fer fram eftir
þessari leið, þveröfugt við
niðurrifshjal úrtölumanna og
nöldurseggja.
Birgir Björn Sigurjónsson
bakar upp hina gömlu lummu,
sem má orða svo, að úr því
þjóðarhúið er tröllriðið vanda-
málum, sem stafa af ófullnægj-
andi vaxtastjórn og annarri
stjórn á eftirspurninni, eigi þau
tæki ekki við hér á landi, séu
hreiniega úr lcik. Þetta svarar
sér sjálft. I leiðinni lætur hann
sig ekki'muna um að ganga frá
sjávarútveginum sem gjald-
■ Þá ber þess sérstaklega að gæta, að heildarstofn
innlána með þróuðum þjóðum hefur safnast fyrir yfir
áratugi eða kynslóðir. Ný raunveruleg viðbót getur því
tæpast orðið nema nokkur prósent, svarandi annars
vegar til vaxtar þjóðartekna eða hins vegar til raunvaxta
sparif jársins, en vöxtur og vextir eru oft áþekkar stærðir
Hlutfall Breyting
afVÞF% frá f. ári
1963, hámark 40.7
1970 36.8
1978,lágmark 21.5
1982 27.7 1.1
1983 28.8 1.1
1984 33.2 4.4
Húsnæðisfáránleikinn
verð á kaffi hækkar upp úr öllu
valdi að þá hækki skuldir
þeirra sem skulda á íslandi og
tekjur fjármagnseigenda vaxi í
samræmi við það. Skuldirnar
eru nefnilega tengdar þeirri
sömu vísitölu og aftengd var
frá kaupinu. Þegar kaffi hækk-
ar í Brasilíu þá hækka sem sagt
skuldir okkar, en kaupið
stendur í stað. Þetta er bæði
gáfulegt, greindarlegt, stjórn-
viskulegt, heiðarlegt, rétt og
sjálfsagt. Ekki verðu annað
séð.
■ Ungir frantsóknarmenn
héldu opinn fund á fimmtu-
dagskvöldið um húsnæðismál
og var það gott framtak af
þeirra hálfu. Framsögumaður
á fundinum var Alexander Ste-
fánsson félagsmálaráðherra og
flutti hann mjög greinargott
yfirlit um stöðuna í húsnæðis-
málum, en óhætt er að segja að
ófremdar ástand í þeim málum
sé einn helsti þrándur í götu
þess að fólk hér á landi geti
lifað bærilegu lífi. Greinilega
vantar þó ekki viljann hjá ráð-
herranunt en staðan er erfiö.
Sjálfstæðisflokkurinn stendur
á séreignakerfinu í húsnæðis-
málum eins og hundur á roði,
en án þess að viðurkenndar
séu aðrar leiðir en þær að fólk
eignist sínar íbúðir verður
seint gerð almennileg bragar-
bót á þessum málunt.
Lánskjaravísitalan
Það gerir ntálin hrikalega
erfið fyrir þá sem hafa farið út
í húsbyggingar og kaup síðustu
fimm árin, að árið 1979 var
tekin upp svokölluð verðtrygg-
ing á öll möguleg og ómöguleg
útlán. í verðtryggingunni er
ntiðað viö svokallaða
lánskjaravísitölu en hún er að
2/3 hlutum framfærsluvísitala
og að 1/3 hluta byggingarvísi-
tala. Fáránleiki þessa er hins-
vegar sá að kaup var á þessum
tíma tryggt með svonefndri
kaupgjaldsvísitölu sem hækkar
ekki jafn ört og framfærsluvísi-
tala þó að lán sé byggt á henni.
Stjórnmálamenn ög aðrir voru
þó ósparir á yfirlýsingar unt að
það myndi aldrei koma til að
skuldir hækkuðu meira en
kaupið. í fyrsta lagi yrðu
grunnkaupshækkanir og í öðru
lagi yrði þetta leiðrétt ef mis-
vægi kæmi í Ijós.
Vítahringur
Fólk fór því af stað í góðri
trú og stofnaði til skulda í því
skyni að koniast að lokunt yfir
íbúð. Hægt er að nefna dæmi
um fólk sem reiknaði það út að
18% af árstekjunum færi i það
að greiða niður verðtryggðar
skuldir, en strax eftir þrjú ár
hafði þessi prósenta snarlega
hækkað vegna þess að verð-
tryggðar skuldirnar uxu miklu
hraðar en kaupið. Þetta fólk
lenti flest hvað í vítahring því
eins og Þorgils Axelsson
tæknifræðingur benti á þá er
eina svar fólks við þessu mis-
ræmi að bæta við sig vinnu, en
vegna þess að enginn skatta-
frádráttur fæst vegna verðbóta
sem falla á skuldir verður þessi
vinna ekki til þess að skuldir
greiðist niður heldur færast til.
Þ.e. aukin vinna til að greiða
niður hratt vaxandi skuldir hef-
ur þau áhrif að skattar og
útsvör vaxa árið eftir. Menn
geta því ekki greitt niður skuld-
ir sínar með heiðarlegri vinnu
■ Sfefán Ingólfsson. íslend-
ingar byggja yfir sem samsvar-
ar 20 Laugardalsvöllum á ári...
heldur aðeins breytt þeim í
skatta og útsvör. Snyrtilegt
ekki satt.
Kaupgjaldsvísitala
afnumin
Steininn tekur þó úr 1983,
en þá er kaupgjaldsvísitölunni
kippt úr sambandi með lögum
og næstu misseri hækkar kaup
nær ekkert meðan lánskjara-
vísitalan rýkur upp úr öllu
valdi og þar með skuldirnar.
Bjarni Pálsson kennari tók
þetta snyrtilega fyrir á fundin-
um. Hann rninnti á þær rök-
semdir þeirra sem vildu taka
kaupgjaldsvísitöluna úr sam-
bandi, að það væri ekkert vit í
því að þótt verð á kaffi hækk-
aði vegna uppskerubrests í
Brasilíu að kaup hækkaði þess
vegna á íslandi. Bjarni sagðist
skilja þessi rök. Þau væru
réttmæt. Þess vegna hefði
kaupið verið aftengt öllum
vísitölum. En þessum sömu
mönnum og notuðu þessi rök
finnst sjálfsagt að ef uppskeru-
brestur verður í Brasilíu og
Að skríða ffyrir
bankastjórum
Nú bið ég Bjarna og þá
velvirðingar á því að ég skuli
vera að tíunda hvað þeir sögðu
svona eftir minni. en ég get
ekki stillt mig um að taka mér
það bessaleyfi. Bjarni sagði frá
kunningja sínum sem var að
bíða eftir húsnæðisstjórnarláni