NT - 16.03.1985, Qupperneq 6

Laugardagur 16. mars 1985 6
Jón
Kristjánsson
alþingismaður
Hvers virði er land-
búnaðurinn þjóðinni?
Hvers virði er landbún-
aðurinn þjóðinni?
Það blandast engum hugur
um það að nú eru umbrotatím-
ar í þjóðfélaginu, miklar breyt-
ingar eru framundan á undir-
stöðuatvinnuvegum þjóðar-
innar sjávarútvegi og landbún-
aði. Þeir sem stunda þessar
atvinnugreinar standa frammi
fyrir breyttum viðhorfum,
utanaðkomandi aðstæðursetja
vexti þeirra og viðgangi
skorður. í sjávarútvegi kemur
ástand fiskstofna í veg fyrir að
hægt sé að nýta auðlindir hafs-
ins að vild, einnig koma
markaðsmál þar við sögu. í
landbúnaði setja markaðs-
erfiðleikar erlendis atvinnu-
greininni þröngar skorður.
Erfiðleikar í útflutningi land-
búnaðarvara eiga uppruna sinn
að rekja til mikillar og viðvar-
andi verðbólgu hér innanlands
og ríkisstyrkja til landbúnaðar
í öllum nágrannalöndunum og
mestir eru ríkisstyrkirnir þó í
föðurlandi frjálshyggjunnar,
Bandaríkjunum.
Gildi landbúnaðar
Allar þróaðar þjóðir kapp-
kosta að halda landbúnaðar-
framleiðslu sinni og brauðfæða
þjóðina. Þetta þykir sjálfsagt
bæði af öryggisástæðum og
því, að landbúnaðarfram-
leiðsla skapar atvinnu, er hluti
af þjóðfélaginu, hluti af því
mannlífi sem lifað er.
Gildi landbúnaðar fyrir ís-
lendinga er ótvírætt. Með því
að efla byggö í sveitum er
landinu öllu haldið í byggð og
önnur leið er óhugsandi. Það
ætti ekki að vera neinn ágrein-
ingur um það markmið að
vernda landbúnaðinn til þess
að framleiða fyrir innlendan
markaö, enda hef ég Irú á því
að uni slíkt sé samstaða þegar
á reynir.
Stærð landbúnaðarí
atvinnulífinu
í ágúst I98l skilaði nefnd
sem vann aö úttekt á gildi
landbúnaðarins fyrir þjóð-
félagið áfangaskýrslu. Þar voru
m.a. þessar upplýsingar um
mannal'la í landbúnaði og
greinum honum tengdum.
Miðaðerviðárin l978og 1979.
Við frumframleiðslu eru
6834 ársverk
- við kjötiðnað
ll98 ársverk
- við mjólkuriðnaö
540 ársverk
- við skinnaiðnað
1421 ársverk
- við verslunarþjónustu sem
tengist landbúnaði beint
(fóðurbætir, vélar og áburður)
320 ársverk.
Þarna eru ekki öll kurl kom-
in til grafar, t.d. er ekki nietið
starfsfólk búnaðarsambanda,
bændaskóla, rannsóknarstofn-
ana né yfirstjórn landbúnaðar-
ins, en fjölmörg störf eru á því
sviði m.a. í höfuðborginni.
Þrátt fyrir þetta er þarna um
10.313 ársverk að ræða, þótt
enn vanti fjölmargt sem telst
til óbeinna áhrifa þessarar at-
vinnustarfsemi.
Þótt landbúnaðurinn afli
ekki mikils gjaldeyris með út-
flutningi miðað við sjávarútveg
er hann gjaldeyrissparandi at-
vinnuvegur og vandséð er
hvaðan okkur ættu að koma
gjaldeyristekjur til innflutn-
ings landbúnaðarvara um þess-
ar mundir. Þar að auki má geta
þcss að ullar- og skinnaiðnað-
urinn skapar verulegar gjald-
eyristekjur því úlflutningur
þeirra vara nam 5% af útflutn-
ingstekjunum á síðasta ári og
nam upphæð útfluttra ullar- og
skinnavara l,l milljarði króna.
Af þessu sést að þegar rætt
er um landbúnaðinn sem at-
vinnugrein er ekki um neitt
smámál að ræða og þýðing
hans fyrir aðrar atvinnugreinar
okkar tengjast í eina órjúfan-
lega kcðju og þar getur engin
grein án annarrar verið. Það
væri meiri sæmd í því að skilja
það og viðurkenna og láta af
því að etja saman bændum og
neytendum og ala á tortryggni
þeirra á milli.
Hvað er framundan í
landbúnaði?
Bændur og samtök þeirra
hafa markað þá stefnu að
draga úr mjólkur- og kjötfram-
leiðslu og minnka þar með
þörfina fyrir útflutningsupp-
bætur. Mjög mikið hefur dreg-
ið úr framleiðslunni á undan-
förnum árum, og valda þessar
breyttu aðstæður bændum
miklum vanda. Tekjurnar
minnka og afkoman verður
lakari.
Það er eðlilega spurt scm
svo livað framundan sé í land-
búnaðinum, með hverjum
hætti bændurgeti haft nægilega
framleiðslu til þess að tryggja
sér mannsæmandi kjör.
Hvernig á að tryggja öfluga
byggð í sveitum.
Bændur hafa ekki vikist und-
an því að gera breytingar á
sinni atvinnugrein, og þá skort-
ir ekki vilja til þess að taka á
þeim vandamálum sem við er
að etja. Hins vegar er ekki
óeðlilegt aö þeir vilji fá trygg-
ingu fyrir sambærilegum kjör-
um við aðrar stéttir þjóðfélags-
ins og vilji vita með hverjum
hætti á að standa að uppbygg-
ingu í atvinnugreininni, einnig
í hinum hefðbundnu greinum.
Loðdýrarækt þykir álitleg
atvinnugrein um jressar mund-
ir og ber að efla liana. Þetta er
útflutningsatvinnuvegur scm
við eigum að hafa alla burði til
þess að stunda. Hún tengist
sjávarútvegi og öðrum grein-
um í landbúnaði um fóðuröfl-
un og í þessari búgrein eru
ekki greiddar neinar útflutn-
ingsuppbætur. Ef vel tekst til
ætti hún að veita mjögmörgum
atvinnu á komandi árum, og
það þarf að beina auknu fjár-
ntagni til uppbyggingar í loð-
dýraræktinni nú, þegar fyrstu
sporin eru stigin og hún hefur
sannað þegnrétt sinn í íslensku
atvinnulífi. Hins vegar á ekki
að etja saman búgreinum og
taka þá stefnu að öll lánafyrir-
greiðsla eigi að falla niður til
gömlu búgreinanna. Það er
einfaldlega ekki hægt að klippa
þannig á. Bændur í mjólkur-
og sauðfjárframleiðslu geta
verið með vel rekin bú, og
góðan bústofn, þótt nauðsyn
beri til að endurnýja hús eða
vélakost. Ef klippt er algjör-
lega á slíka hluti er snaran
reyrð að hálsinum á viðkom-
andi bændum og möguleikar
þeirra að engu gerðir.
Alveg það sama gildir um
vinnslustöðvar . landbúnaðar-
vara. Uppbygging og tækni-
væðing verður að halda áfram
á þeim vettvangi til þess að
tryggt sé að neytendur fái
gæðavöru og fjölbreytni aukist
í framboði landbúnaðarvara.
Slíkt er nauðsyn. Lánafyrir-
greiðslan verður að beinast að
því að viðhalda arðsömum
búum og auka sem allra mest
hagkvæmni í búrekstrinum.
Vonir eru bundnar við nýjar
greinar í sveitum, svo sem
fiskiræktina og ferðamanna-
þjónustu, svo eitthvað sé
nefnt. Þessu ber að huga að,
en gæta verður þess að fiski-
ræktin á enn langt í land að
verða almenn búgrein. Það
verður að halda vel vöku sinni
á þessu sviði, og stórefla rann-
sóknir frá því sem nú er.
Framtíðarmöguleikar
Oft heyrist því haldið fram
að komið sé á leiðarenda í
hinum gömlu atvinnuvegum
sjávarútvegi og landbúnaði.
Þessar greinar geti ekki staðið
undir aukinni velsæld né veitt
fleirum atvinnu. Þetta kann að
vera rétt að því leyti að fólki í
þessum greinum kann að
fækka hlutfallslega með auk-
inni tækni. Hins vegar skal
varað við fullyrðingum um að
þessar atvinnugreinar geti ekki
skilað meiru í þjóðarbúið en
nú er. Þær geta það vissulega,
og væri hægt að ræða þá full-
yrðingu nánar í annarri grein,
því ótal möguleikar eru ónýttir
á þessum sviðum sem nýtast
með aukinni hagræðingu,
vöruvöndun, ötulu sölustarfi
og nýjungum í framleiðslu.
Það er hægt að horfa með
bjartsýni til framtíðarinnar í
þessu efni, en hafna þeim
úrtölum sem því miður heyrast
allt of oft.
Löggjöf um
landbúnaðarmál
Um þessar mundir vinnur
nefnd á vegum stjórnarflokk-
anna að endurskoðun á lögun-
um um Framleiðsluráð land-
búnaðarins. Sú endurskoðun
og lagasetning sem af henni
leiðir verður að tryggja land-
búnaðinn í sessi og bæta hag
bændastéttarinnar. Það þarfað
tryggja það áð lífvænlegt sé í
þessari atvinnugrein og ungt
fólk hafi möguleika til þcss að
hasla sér völl í henni, skapa sér
þar lífsviðurværi og starfsvett-
vang. Annars er voðinn vís.
Það hefur verið lög á það
áhersla í umræðum að útflutn-
ingsuppbætur beri að leggja
niður í áföngum. Séu þær lagð-
ar niður þarf að tryggja það að
það fjármagn, sem fer í þær
nú, verði lagt í aðra starfsemi
í landbúnaði sem álitlegri þykir
en kjöt- og mjólkurfram-
leiðsla. Slíkt er hagkvæmt og
allir ættu að geta verið sam-
mála um það markmið. Hins
vegar er það mín skoðun að
útflutningsuppbætur verði að
vera fyrir hendi að einhverju
marki þannig að við höldum
okkar nærtækustu kjöt-
mörkuðum t.d. Færeyjamark-
aði og slítum ekki öll tengsl
sem myndast hafa í viðskiptum
með landbúnaðarvörur á
undanförnum árum.
Það hefur einnig verið lögð
áhersla á það í umræðum,
einkum af talsmönnum Sjálf-
stæðisflokksins, að skilja beri
á milli vinnslustöðva og
bænda. Nú er fyrirkomulagið
þannig að bændur reka sjálfir
vinnslustöðvarnar og þær reka
umboðssölu með landbúnað-
arafurðir. Það mætti hugsa sér
það að vinnslustöðvarnar
keyptu búvörur af bændum,
síðan væri það þeirra m,ál hvort
selt væri með tapi eða hagnaði.
Það er hins vegar sannfæring
mín að slíkt skref er ekki hægt
að taka nema tryggja hag
bænda í breyttu fyrirkomulagi,
og að sú samábyrgð sem felst í
núverandi fyrirkomulagi sé
ekki brotin niður.
Vonandi sér þessi endur-
skoðun dagsins ljós von bráðar
og frumvarp um nýskipan þess-
ara mála. Óvissuástand er
þreytandi fyrir bændastéttina
og breytingar í landbúnaðinum
verða að tryggja það að blóm-
leg byggð haldist í sveitum,
þar séu möguleikar fyrir ungt
fólk að hasla sér völl. Slíkt er
lífsnauðsyn fyrir þjóðina alla,
þessi hlekkur í keðjunni má
ekki rofna.
Allar þróaðar þjóðir kappkosta að
halda landbúnaðarframleiðslu sinni og
brauðfæða þjóðina. Þetta þykir sjálf-
sagt bæði af öryggisástæðum og því,
að landbúnaðarframleiðsla skapar at-
vinnu, er hluti af þjóðfélaginu, hluti af
því mannlífi sem lifað er.
Kosningar og kennaradeila
■ Ekki leystist kennara-
deilan í vikunni og horfir nú
illa með skólahafd í framhalds-
skólum meö þeim alvarlegu
afleiðingum sem það getur haft
fyrir þá l() þúsund nemendur
sem meira og minna eru
kennaralausir. Ríkisstjórnin
reyndi í vikunni að leysa deil-
una með ályktun, en kennur-
um fannst ekki nógu afdrátt-
arlaust að orði kveðið um
kjarabætur sér til handa til
þess að það réttlætti það að
þeir hyrfu aftur til starfa.
Mismunandi afstaða
ríkisins
»
Staðan er þannig núna að
fjármálaráðuneytið hefur boð-
ið kennurum 5% kauphækkun
og l-3 launaflokka, sem leið-
réttingu á þeim launamun sem
er með kennurum og öðrum
ríkisstarfsmönnum, með sam-
bærilega menntun, svk. skýrslu
menntamálaráðuneytisins.
Með þessu boði sínu telur
samninganefnd ríkisins að
einnig sé tekið tillit til þeirra
auknu krafna sem gerðar hafa
verið til kennara og endurmats-
skýrsla menntamálaráðuneyt-
isins ber vitni um. Kennarar
telja hins vegar að meira felist
í yfirlýsingu ríkisstjórnarinar,
þ.e. að auk nefndra launa-
flokkahækkana eigi aö koma
hækkun þar sern tekið verði
sérstakt tillit til hinna auknu
krafna sem gerðar hafa verið
til kennarastarfsins á undan-
förnum árum. Hins vegar telja
þeir sig ekki geta gengið inn
uppá þessa samþykkt á meðan
túlkun samninganefndar ríkis-
ins, og þar með Alberts, sé
miklu þrengri.
1700 króna hækkun
Tilboð fjármálaráðuneytis-
ins felur það í sér að kennari
með 4 ára háskólamenntun
fengi í byrjunarlaun 22.500
krónur, en hefur nú 20.800
krónur. Það er hækkun um
1700 krónur. Kennari með
meiri menntun og lengri sarfs-
aldur sem hefur nú 25.000
krónur fengi samkvæmt tilboð-
inu 28.000 krónur. .Kcnnarar
telja flestir víðsfjarri að þessar
hækkanir bæti jáeim nægilega
það bil, sem þeir vilja brúa, til
þess að það réttlæti inngöngu.
Sagan endurtekur sig
Svo virðist að í kennaradeil-
unni sé að endurtaka sig sama
sagan og í haustmánuðum í
verkfalli BSRB. Forsætisráð-
herra reynir að leysa deiluna
með sanngjörnum hætti en til-
lögur hans ná ekki fram að
ganga í samninganefnd ríkis-
ins. Sé horft beint á samþykkt
ríkisstjórnarinar verður ekki
betur séð en að ríkisstjórnin
vilji ganga að einhverju leyti til
móts við kennara. Yfirlýsingin
er þeim hins vegar ekki næg
trygging meðan tilboðin frá
Indriða og félögum eru ekki
betri en þetta.
Hinn hlutlausi kjaradóm-
ur?
Ragnhildur Helgadóttir tal-
aði þannig á Alþingi í fyrradag
að deilan væri komin úr hönd-
um ríkisstjórnarinnar í hinn
hlutalausa Kjaradóm. Nú væri
bara að bíða og sjá hver niður-
staða hans yrði. Þarna horfir
Ragnhildur framhjá því að
ríkisstjórnin er annar aðilinn
fyrir Kjaradómi og niðurstöð-
ur hans fara eftir því hvaða
kröfur ríkið setur fram. Hún
er varnaraðili í málinu og dóm-
urinn vcrður aldrei lægri en
kröfur varnaraðilans eru. Ein
aðferð til að leysa deiluna
strax er að ríkisstjórnin geri
það ljóst hvaða varnarkröfur
hún ætli að leggja fram í
dómnum.
Heildartekjur eða
dagvinnutekjur
Til dæmis liggur fyrir saman-
burður við ríkisstarfsmenn á
almennum vinnumarkaði og
kemur þar í Ijós verulegur
munur á launum kennara og
annarra. Kennarar vilja túlka
þessar niðurstöður sem svo að
bera skuli saman kjör fólks á
almennum vinnumarkaði og
dagvinnutekjur kennara.
Fjármálaráðuneytið vill hins
vegar túlka þær svo að bera
skuli saman laun á almennum
vinnumarkaði og heildartekjur
kennara þ.e. dagvinnutekjur
plús yfirvinnutekjur. Á þessu
er reginmunur og ljóst er að
kennarar geta aldrei sætt sig
við túlkun ráðuneytisins í þess-
um efnum. Ef ríkisstjórnin
æfi t.d út þá yfirlýsingu að
ún féllist á túlkun kennara í
þessum efnum fyrir Kjaradómi
þá væri deilan þar með örugg-
lega leyst. Þannig er málið alls
ekki komið úr höndum ríkis-
stjórnarinnar eins og mennta-
málaráðherra vill vera láta;
þvert á móti er hún í ágætis
aðstöðu til þess að leysa málið
strax.
Talað niður til kennara
Kennaradeilan er auðvitað
ekkert grín. Hana verður að
leysa með þeim hætti að aðilar
geti sæmilega við unað. Sú
lausn gæti byggst á launahækk-
un sem kænii á nokkru árabili
og hefði sáralítið skriðugildi
þar sem viðurkennt er af flest-
um að kennarar hafi dregist
afturúr miðað við sambærilega
starfshópa og að eðli kennara-
starfsins hafi breyst. Slík lausn
hefði betri varanleg áhrif held-
ur en sú ,.lausn“ að keyrt væri
yfir kennara, hluti þeirra sneri
aftur en þeir sem betri vinnu
fengju hyrfu til annarra starfa.
Slík valtaralausn rnyndi enn
skerpa þá mynd að launafólk
annarsvegar og ríkisstjórn hins
vegar standi gráir fyrir járnum
andspænis hvor öðrum. Það
má vissulega deila um það
hvort kennarar hefðu átt að
hlíta framlengingunni, en úr
því sem komið er þýðir ekki að
karpa um það og enná minni
þýðingu hefur það tiltæki
menntamálaráðherra að „tala