NT - 25.04.1985, Qupperneq 2

Fimmtudagur 25. apríl 1985 2 Blðð II
Rosir
Undirbúningur
ogumhirða
■ Rósir eru án efa með elstu
og vinsælustu garðplöntum
allra tíma. Talið er að þær séu
upprunnar í Kína, en þar eru
til rósalistar og aðrar ritaðar
heimildir um rósir frá því fyrir
áttaþúsund árum. Þaðan hafa
þær horist um Indiand og til
Evrópu og breiðst þar út. Til
eru mcira en 100 tcgundir af
rósaættkvíslinni, auk ótölulegs
fjölda af kynblendingum.
Ræktun rósa hér á landi
hefur gengið misjafnlega.
Ýmsar tegundir villirósa hafa
reynst harðgerðar og auðvcld-
ar í ræktun og sannað ótvírætt
tilverurétt sinn hér á landi.
Kynblendingsrósirnar eru mun
vangæfari og viökvæntari í
ræktun. Flestallar rósir sem
scldar eru hér á landi eru
ágræddar, þ.e. viðkvæmar
blómríkar tegundir eru grædd-
ar á rótarstofn af harðgerðari
tegundum. þannig að þær geta
þrifist í kaldari löndum.
Rósir eru sólelskar plöntur
sem þurfa djúpan og frjóan
jarðveg ef þær eiga að ná
æskilegum þroska. bað getur
því verið varasamt að planta
þeifn of nálægt trjám cða runn-
um sem geta varpað skugga á
þær og keppt viö þær um
næringuna. Þó ber að athuga
að þær dafna best á skjólgóð-
um stöðum. Ef ekki er hægt að
hafa þær á stað þar sem sólar
nýtur mest allan daginn cr
betra að staðsetja þær mót
vestri, eða þar sem sólar nýtur
eftir hádegi cn skuggsælt er
fyrir hádegi. til þcss m.a. að
heit morgunsólin snögghiti
plöntuna ekki eftir kaldar
nætur. Villirósir eru raunar
ekki eins kröfuharðar um þessi
atriði.
Undirbúningur jarðvegs
Eins og áður er sagt þrífast
rósir best í djúpum og frjóum
jarðvegi, vel loftræstum en þó
ekki svo að raki haldist ekki í
honum, með sýrustig á bilinu
5-6,5. Sé jarðvegurinn mjög
fastheldinn á raka eða grunn-
vatn stendur hátt verður að
ræsta hann. Oftast er nóg að
grafa niður 80-100 sm og setja.
síðan 30 sm lag af smágerðu
grjóti eða grófri möl. Dugi það
ekki veröur að ræsa svæðið. Ef
jarðCcgurinn er malarborinn
eða sendinn er ólíklegt að
þurfi að ræsa hann en aftur á
móti getur verið hætta á að
hann sé ekki nógu vatnsheld-
inn. í slíkum tilfellum þarf að
blanda í hann leir eða álíka
fastheldnum jarðvegi.
Rósir eru mathákar hinir
mestu og þurfa mikinn áburð.
Sjálfsagt er að blanda skarna
eða gömlum búfjáráburði í
moldina, nýr búfjáráburður
getur brennt ræturnar. Einnig
gctur veriö gott að bæta við
ögn af garðáburði eða þrífos-
fati. Þa er líka ágætt að bæta
nokkru af klaki eða skelja-
sandi, sérstaklega ef jarðveg-
urinn er mjög súr. Jarðvegur-
inn þarf að vinnast 40-60 sm
niöur.
Gróðursetning
Þegar rósirnar eru teknar úr
umbúðunum er rétt að stinga
þeim í vatn og láta þær drekka
það í sig í 2-3 tíma. Ræturnar
mega ekki þorna og nauðsyn-
legt er að verja þær fyrir sólar-
Ijósi. Síðanergerðholasemer
það djúp og víð að ræturnar
komast örugglega fyrir þegar
greitt er úr þeim. Sem minnst
■ Friðarrós
má sveigja þær frá þeirri stefnu
er þær hafa. Mjög langar eða
skemmdar rætur má klippa
með beittum klippum. Rósinni
er haldið það lágt í holunni að
rótarhálsinn eða ágræðslustað-
urinn lendi 10 sm neðan við
holubarminn. Villirósir, sem
ekki eru ágræddar þarf ekki að
setja eins djúpt. Moldinni er
þjappað að rótunum og milli
þeirra og þjappað vel að en þó
ekki svo fast að vatn og loft
komist ekki að. Þegar hálfnað
er að setja moldina er vökvað
og holan gjarnan fyllt með
vatni. Þegar það hefir sigið vel
niður er holan fyllt vel en ekki
þjappað. Þegar búið er að
jafna um eiga greinarnar að
koma upp úr jörðinni með
nokkrra sm millibili en ekki
allar á sama stað. Næstu daga
verður að vökva rósirnar en þó
ekki daglega því jarðvegurinn
verður of kaldur og vatnssósa
ef vatnið fær ekki að síga vel
úr honum. Að lokum eru allar
greinar styttar unt ca helming
af því sem ofanjarðar er.
Klippa skal ofan við útstæð
brum til að vöxturinn verði
sem eðlilegastur og jafnframt
sterkari. Klippingin tryggir
betri rætingu og kemur rósa-
runnunum til góða síðar meir.
Ef klippt er mikið gefur það
færri en stærri blóm en hærri
stilkar gefa fleiri, minni blóm.
Vaxtarrými rósa fer eftir af-
brigðum. Smágerðari afbrigöi
þurfa um 50 sm á milli plantna,
stærri allt að 1 m. Stórrunna-
rósir sem verða 2 m eða meira
á hæð þurfa 1,5-2 m bil til að
njóta sín sem best.
Umhirða
Fyrsta sumarið þarf lítið að
bera á rósirnar. Þegar þær eru
komnar í góðan vöxt er oft
nauðsynlegt að gefa þeint
áburð við og við. Best er að
gefa lítið í einu en oft. Hentug-
ast er að njóta fljótandi áburð-
arblöndur til vökvunar. Upp
úr miðjum júlí verður að draga
mjög úr köfnunarefnisáburð-
argjöf því hann eykur blað-
vöxtinn og seinkar því að
plönturnar búi sig undir vetur-
inn. í ágúst er tilvalið að gefa
svolítið kalísúlfat til að flýta
fyrir þroskun sprotanna og
auka þannig vetrarþol runn-
anna.
Yfir veturinn er víðast hvar
nauðsynlegt að hlífa rósunum
á einhvern hátt og er um margt
að velja í þeim efnum. Einfald-
ast og árangursríkt er að
hreykja vel upp á runnana
með mold þannig að bingurinn
hylji minnst 20-30 sm af grein-
unum. Yfir þennan moldar-
bing er síðan gott að leggja
þurran reiðing, steinullarmott-
ur, hálmpoka, greinar eða
hvað það sem einangrar gegn
umhleypingum og dregur ekki
um of í sig vatn og hleypir lofti
að.
Þegar vorar er þessi umbún-
aður tekinn af og bingurinn
látinn þiðna og moldinni smám
saman mokað frá. Þegar fer að
votta fyrir þrútnu brumi á rósa-
greinunum er allt kal kiippt af
niður á frískan við.
Klipping
Villirósir eru grisjaðar á
svipaðan hátt og runnar
þ.e.a.s. byrjað er á því að
fjarlægja alla dauða sprota og
sprotenda, síðan eru brotnar
og skaddaðar greinar fjar-
lægðar ofan við fyrsta brum
sem snýr út á heilbrigðum
sprota. Allar veikbyggðar hlið-
argreinar sem eru fyrir þrótt-
meiri greinum eru teknar burt
en þó skal liafa það í huga að
aldrei má taka það mikið að
rósin tapi sinni eðlilegu lögun.
Séu sprotar orðnir mjög gamlir
og frjósemi þeirra farin að
dvína er rétt að fjarlægja þá til
endurnýjunar. Er þá oft beðið
með slíkt þar til blómgun er
liðin hjá. Við grisjun skal þess
jafna gætt að hafa beitt verk-
færi og klippa alveg inn að
hliðargrein eða niður í mold.
Gamlir stubbar mega aldrei
standa eftir.
Kynblendingsrósir, ágrædd-
ar. Þær þurfa í stórum dráttum
svipaða nteðferð við grisjun.
Fyrst eru allar dauðar,
skemmdar og veikburða grein-
ar fjarlægðar. Síðan eru sprot-
ar þeir sem eftir standa stýfðir
niður í 12-30 sm hæð eftir
lengd þeirra og þrótti og hvern-
ig þeir koma undan vetri. Ef
þeir eru að mestu kalnir eru
þeir að sjálfsögðu skornir alveg
niður að lifandi brumi. Hafi
rósirnar fleiri en 4 álíka gilda
sprota frá jörð er rétt að fjar-
lægja þá sem cru umfram þá
tölu. Að síðustu skal minnt á
að þegar sprotar eru klipptir
við brum er ávallt valið brum
sem vísar út frá plöntunni og
sneiðingin gerð í 4-5 mm fjar-
lægð frá því. Stefna hins nýja
toppsprota miðar þá að því að
krónan verði hæfilega gisin.
Alla sprota sem koma fram
fyrir neðan ágræðslustað verð-
ur að skera burt strax og þeir
sjást, (villisprotar).
■ Ágræðslustaðurinn á að vera ca 10 cm undir yfírborði beðsins, og ræturnar jafnt
greindar til allra átta.