NT - 01.12.1985, Side 7

NT Sunnudagur 1. desember 7
orðastigann.
Fyrir utan þetta var trommudans-
inn líka til skemmtunar og notaður til
þess að segja sögur, fara með gam-
anmál og til að létta fólki stundir.
En hinir eiginlegu trommudansarar
voru eins konar galdramenn og not-
uðu dansinn til þess að færa kynngi-
magn í útskorna hluti sem síðan voru
notaðir til verndar eða til þess að laða
veiðidýr að. Það eru til sagnir um
hversu magnaðir slíkir trommudans-
arar gátu verið. Áður en þeir dönsuðu
voru þeir lokaðir af í kofa, bundnir á
höndum og fótum og með trommuna
fyrir framan sig það langt í burtu að
þeir gátu ekki náð til hennar. Á
meðan þeir sátu keflaðir reyndu túbe-
lakar (einskonar andar eða púkar) að
komast að trommunni og trufla at-
höfnina. En þessir menn voru þaö
magnaðir að þeir gátu spilað á tromm-
una án þess að snerta hana og
hröktu þannig túbelakana á brot.
Hinir eiginlegu trommudansarar
gátu líka ferðast úr líkamanum í
dansinum og séð hvar veiðin hélt sig
og jafnvel kallað hana til sín ef ekki
vildi betur. Þeir féllu því í nokkurs
konar trans á meðan á dansinum
stóð og gátu þá galdrað.
Höfðu þessir trommudansarar ein-
hver veraldleg völd voruþeirhöfðingj-
ar eða ættarhöfðingjar?
Grænlendingar eru náttúrufólk og
þeir trúa á sjálfa náttúruna og allt í
henni milli himins og jarðar. Snerting-
in við náttúruna sjálfa gefur hverjum
og einum kraft til þess að lifa af í
þessu óblíða landi. Og þeir náttúru-
kraftar sem trommudansarinn komst
í snertingu við voru ekki merkari eða
Anda Kuitse bregður sér í hlut-
verk konu í trommudansi. Hann
dansar af miklum stráksskap og
kímni.
NT-mynd: Sverrir
öflugri en þeir kraftar er aðrir þekktu.
Því gat t.d. góður veiðimaður alveg
eins valist til þess að vera höfðingi.
Grænlendingar litu á náttúruna sem
heild þeir voru hluti af henni og fengu
frá henni kraft og urðu að lifa í
samræmi við náttúruna. Ef menn
brutu gegn henni gátu þeir einfald-
lega ekki lifað af. Og öll fyrirbrigði
náttúrunnar voru jafngild og rúmuð-
ust öll innan hennar án þess að vera
í andstöðu. Því gat einn náttúrukraft-
ur ekki verið máttugri en annar og
gefið þeim sem fékk sinn kraft frá
honum meira vald í byggðunum en
öðrum.
Hver var þáttur afa þíns, Vilhelm
Kuitse, í endurvakningu trommu-
dansins?
Hann hafði lært trommudans af
.föður sínum sem var á mörkum
kristni og gömlu grænlensku trúar-
bragðanna. En þegar kristnin kom til
Austur-Grænlands fyrir um hundrað
árum var trommudansinn litinn horn-
auga og það var reynt að útrýma
honum. En Vilhelm hafði gaman af
að dansa og hélt þekkingu sinni við.
Svo þegar Danir skifta um skoðun og
vilja aðstoða Grænlendinga í þvi að
viðhalda sinni menningu fer Vilhelm
að sýna trommudans. Hann kenndi
síðan dóttur sinni Milka trommudans
og hún hefur nú kennt syni sínum
Anda, dansinn. Trommudansinn hef-
ur því flust frá föðurtil sonar, reyndar
líka frá móður til sonar, eins og var
áður þegar hann var stór hluti af
þjóðlífinu. ForfeðurVilhelms og Mikla
voru miklir trommudansarar og
kynngimagnaðir. En nú er trommu-
dansinn aðallega dansaður til
skemmtunar og trúin á galdur tengd-
um trommudansinum er horfin.
Hvaða hlutverki gegnir þá trommu-
dansinn meðal Grænlendinga í dag ?
Hann er fyrst og fremst hluti af
grænlenskri-menningu sem á undir
högg að sækja og er liður í tilraunum
til að viðhalda henni. Og þetta á sér
stað víðar en á Austur-Grænlándi,
því eskimóar í Alaska og á Vestur-
Grænlandi hafa einig reynt að
endurvekja trommudansinn þó það
sé mun lengra síðan að kristnin rauf
menningararfinn. Austur-Grænlend-
ingar standa hins vegar mun nær
lifandi trommudansi, því eins og ég
sagði áðan eru ekki nema um hundr-
að ár síðan að sá landshiuti var
ósnertur af kristnum áhrifum.
Bætir hver trommudansari við
hefðina eða er þetta allt í föstum
skorðum?
Hér á árum áður bættist alltaf við
hefðina með hverjum nýjum dansara
en nú er að aðal áherslan lögð á að
viðhalda hefðinni sem best. En samt
bætir hver og einn alltaf einhverju við
því þekkingin fer frá föður til sonar og
persóna föðurins mótar dansinn hjá
honum og þar af leiðandi einnig hjá
syninum. En við höfum ekki úr svo
miklu að moða í söng því það eru
afskaplega fáir tónar í grænlenskum
söng. Eins og allt annað miðast
söngurinn við náttúruna og allir tónar
sem sungnir eru í trommudansinum
eru til í náttúrunni. Fyrirmyndirnareru
niður hafsins, gnauð vindsins, söngur
fuglanna og svo framvegis.
Dansar trommudansarinn eftirfast-
mótaðri forskrift eða spinnur hann út
frá fáeinum fyrirfram ákveðnum atrið-
um?
Inntakið eða boðskapur sögunnar
sem á að segja stjórnar hæö tónsins
og hreyfingunum og þetta allt er
nokkuð fastskorðað. En leikræn tján-
ing er síðan persónubundin og þar
getur hver og einn ýmist dregið úr,
eða yfirkeyrt að vild. Það getur því
verið töluverður munur á dansi
tveggja manna þó svo tæknin sé sú
sama hjá báðum.
Ermunurá dansikarla og kvenna ?
Karlarnir voru hinir eiginlegu
trommudansarar og það fór minna
fyrir konunum þó svo þær dönsuðu
stundum með körlunum. Dans þeirra
var mýkri og átakaminni. En konur
leystu líka deilumál sín innbyrðis
með dansi í stað þess að slást eða
rífa í hárið hvor á annarri. En kvenna-
dansinn var meira til skemmtunar
eða notaður sem vögguvísur.
Anda og félagi
hans slá saman
kinnum í trylltum
trommudansi þó svo
öngvir kjálkar hafi
brotnað að þessu
sinni.
NT-mynd: Sverrir
Er trommudansinn lifandi á Græn-
landi í dag eða er hann fyrst og
fremst sýningaratriði fyrir túrhesta?
Það má segja það að hann sé núna
fyrst og fremst sýndur ferðamönnum.
Við sjáum ekki trommudans í Ang-
magssalik nema einu sinni á ári í lok
mars. Þannig að hann er ekki lifandi
þáttur í daglegu lífi Grænlendinga.
Ástandið er sjálfsagt bágbornara á
vesturströndinni.
En það er hafin barátta fyrir því að
koma gömlum grænlenskum hefðum
inn í skólakerfið og vonir standa til að
hægt verði að bjarga mörgum þáttum
grænlenskrar menningar frá
gleymsku.
En hinu er ekki hægt að neita að
Grænlendingar eru uppteknari af
rokki og róli og öðrum afurðum amer-
ískrar menningar en sinni eigin
menningararfleifð. En þetta á sjálf-
sagt víðar við en á Grænlandi.
FRAMHALDSSAGA EFTIR JÓN JÓNSSON
Björn hefði ekki látið sjá sig í tvo
daga, læddist að mér illur grunur. Ég
hringdi til Svanbergs en það svaraði
ekki.
Um kvöldið var ég tekinn að fyllast
óróa og ákvað að komast til botns í
þessu. Ég ók sem leið lá í austur-
bæinn og einsetti mér að bíða heim-
komu vísindamannsins. Þegar ég‘
var að beygja inní götuna þar sem
hún hans stendur mætti ég bifreið á
leið út og ég sá ekki betur en þetta
væri frú Heiðrún Kekkyláá Teitsson
undir stýri. Ég hugsaði ekki meira um
það en ók heim að húsinu.
Bjallan var óvirk svo ég bankaði á
dyrnar. Fast. Einu sinni, tvisvar,
þrisvar. Ekkert svar.
Ég sat í bílnum alla nóttina og
fylgdist með húsinu, en enginn lét sjá
sig.
Daginn eftir gat lögreglan staðfest
að Björn Bjarnason og Svanberg
Teitsson hefðu flogið til Luxemborgar
með Flugleiðavél í fyrradag." Um
Heiðrúnu Kekkyláá Teitsson var ekk-
ert vitað.
Leið nú tíminn og fréttist ekkert af
þeim kumpánum. Eftirgrennslanir
Interpol báru engan árangur, og svo
virtist sem jörðin hefði gleypt Björn
frænda og Svanberg Teitsson meina-
fræðing.
Það var ekki fyrr en þrem vikum
síðar sem hið fræga viðtal birtist við
Svanberg í bandaríska vikuritinu
New Time og fletti allri hulunni af
þessu sérkennilega máli. Þeir félagar
höfðu þá ferðast um hnöttinn þveran
og endilangan í samvinu við leyni-
þjónustu ónafngreinds ríkis, sem
hyggst verða á undan öðrum til að ná
völdum í fjórðu víddinni, sem sam-
band næst inní gegnum hnúskinn.
Tilgangur ferðarinnar var sá að hafa
uppi á sem flestum er hefðu í sér hinn
dularfulla hnúsk, og stofna alþjóðleg-
an þrýstihóp hnúskbera. Rannsóknir
dr. Svanbergs á Birni frænda höfðu
leitt til uppgötvunar og samsetningar
á einföldum öreindamæli sem greinir
hnúskinn í iðrum manna og þekkir
hann frá venjulegu æxli.
Dr. Svanberg segir í þessu viðtali
að hnúskurinn sé töluvert útbreiddur
í heiminum, og að hugsanlega gæti
þetta nýja vitundarlíffæri orðið að
faraldri (epidemi) sem ætti þó að
verða til góðs ef rétt er haldið á
spöðunum.
Þjóðir heims hafa verið keyrðar
niður í vonleysi og vantrú á mátt sinn
og megin. Andspænis þeim ógnvæn-
legu stærðum, fjöldaframleiðslu og
vitundariðnaði sem ráðandi öfl í nú-
tímaþjóðfélaginu stilla upp andspæn-
is mennsku lífi, grípur um sig andleg
lömun, útbreidd vanmáttarkennd
sem sýgur merginn úr vitundarlífi
þjóðanna. Snillihnúskurinn mun vera
einskonar náttúrulegt já beinlínis líf-
fræðilegt andsvar við þeim aðstæð-
um sem mannskepnan býr við nú á
dögum, og einn daginn, fullyrðir dr.
Svanberg, munu spámenirnir skríða
fram undan steinum vopnaðir snilli-
hnúskum og öðru lífsundri til að mála
þá heimsmynd og sigrast á því ófr-
esli, sem þrft fyrir allt talið um frelsið,
er eitt helsta einkenni á lífinu í
nútímánum.
Dr. Svanberg telst svo til, að nú í
dag gangi um fimm hundruð fslend-
inga með snillihnúsk, og enn fleiri,
jafnvel tífaldur sá fjöldi er í svokölluð-
um áhættuhóp. Hér gæti því orðið
um alvörumál að ræða.
Þeir félagar eur nú komnir heim til
íslands og sjást oft á Laugaveginum
spígsporandi; gengur Björn jafnan
u.þ.b. tveimur metrum fyrir aftan
Svanberg. Þeir eru dularfullir til augn-
anna.
En hvar er Heiðrún Kekkylöa a
meðtvípungk 2sinnum ?? Sögulok.