Sunnudagsblaðið - 19.05.1963, Blaðsíða 8

Loddaklettur frh.
Frh. af bls. 4.
burSi þeim, er nú skal greina. Einhverju
sinni endur fyrir löngu, stóð smali yfir
fó sinu í Hvamminum, þá vissi hann eigi
fyrr til en bjarndýr sótti að honum.
Smalinn barg sér með naumindum und-
an dýrinu, upp á klettinn og lá þar, unz
bangsa tók að leiðast biðin og snéri frá.
Þegar smalinn sá sér færi á, þá renndi
hann sér niður á jafnsléttu og tók til fót-
anna heimleiðis. Björninn varð þó bráðlega
yar við flótta hans og rann á eftir honum
sem ákaflegast, enda dró skjótt saman með
J>eim. í>á kastaði smalinn af sér burunni
til þess að létta slg á hlaupunum, en
björninn tafðist um stund við að snudda
yfir hennL |
Von bráðar tók bersi þó að elta smal-
ann á ný, þar sem honum þótti lítill veiö-
ur í úlpunni, en þá fleygði flóttamaður-
inn af sér annarri flík.
Þannig gekk þetta alla leið heim til
bæjar. Smalinn henti af sér einu fatinu
eftir öðru, en í hvert skipti tafðist
bjöminn um hríð við að snudda í fötin,
sem hinn lagði af sér, þar til smalamað-
ur að lokum slapp úr hindarhljóði, fá-
klæddur mjög. Nú er Loddaklettur
miklu lægri en fyrr, og nálega hulinn af
skriðuföllum.
ÞRENGSLAVATN
| Innarlega í Lónafirði er lón nefnt Sóp-
Jandi, en samnefnt dalverpi gengur upp frá
jfevi austan í fjöllin. Austur úr dalverpinu
higgur þröngt skarð, sem farið er um
faustur til Barðsvíkur á Ströndum, og kall-
|ast þar Þrengsli. Þar er vatn á fjallinu,
;8em heitir Þrengslavatn og býr náttúru-
íatelnsmóðirin í því, að því er munnmæli
iberma. Eins og kunnugt er af slíkum sögn-
|um annars staðar frá á landinu, þá var
ÍÞað trú fólks, að náttúrusteinsmóðirin
ikæmi upp úr vatninu hverja Jónsmessu-
nótt til þess að hrista af sér hina göfugu
steina. Einn þeirra var óskasteinninn, sem
flestir höfðu mesta ágimd á, en svo vom
ýmsir fleiri, er ekki vom til að foramá,
svo sem t. d. hulinshjálmssteinninn og
lausnarsteinninn. Engum hafa þó orðið not
af steinum frá Þrengslavatni, svo kunn-
ugt sé, en munnmæli ganga um tvo menn,
er þangað bjuggu ferð sína endur fyrir
löngu í þeim tilgangi að afla sér hinna
máttugu steina. Þeir komu að vísu aftur
með heila limi, en firrtir viti, svo að aldr-
ei vitnaðist hvað fyrir þá hafði komið.
ÍUALTARI
Staðarheiði í Grannavík liggur á milli
' bæjanna Kollsár og Staðar. Leiðin liggur
rum eins konar dal, opinn til beggjá enda,
i eða langt skarð á milli fjalla. Þar er sjáv-
.armegin fjallshryggur, sem einu nafni
^Þeitir Staðarhlíð.
Yzt á hlíðinni em hamranafir miklar,
I kallaðar Maríuhorn, sem er alþekkt fiski-
: mið í ytri hluta Djúpsins. I klettum
í Maríuhoms er láréttur hamrastallur, sem
PA NTAGIL
j
, Undir Staðarhlíð í Jökulfjörðum, norð- miðum, enda stundaðir þaðan vor- og
án megin, eru svo nefndar Staðareyrar. haustróðrar fram undir lok 19. aldar eða
Eyramar era gömul verstöð Jökulfirð- lengur. Skammt fyrir utan Eyrarnar er
inga. Þar var fyrrum þéttfiski á nálægum gljúfragil mikið, sem heitir Pantagil. —
8 SUNNUDAGSBLAÐ — ALÞÝÐUBLAÐIÐ
t ■ ’VM-.íW! - -íi»- ?: ri-U'
nú á tímum er nefndur Maríualtari. —
Munnmæli herma, að á fyrstu öldum
byggðarinnar, meðan heiðni ríkti í land-
inu, hafi Asatrúarmenn haft helgi á fjall-
inu, en þó einkum á stalli þessum, þar sem
helgiathafnir fóru fram, jafnvel mann-
blót. Eftir trúskiptin var stallurinn vígð-
ur að kristnum sið, hlaut þá nafn guðs-
móður og svo fjallið. A Stað í Grannavík
er Maríukirkja.
Munnmælin segja, að gilið dragi nafn sitt
af Pantaleon presti Ölafssyni, sem hélt
Stað í Grunnavík um miðbik 16. aldar,
Munnmælasagnir herma, að Pantaleon
prestur hafi verið rammgöldróttur, en
skjallega mun ekki mikið um hann vitað
utan það, að hann var einn þeirra presta,
sem lentu í átökum siðaskiptanna hér á
landi. Hann tók því þátt í biskupskjöri
Sigvarðar ábóta árið 1548 er kaþólskir
klerkar Skálholtsstiftis kusu eftirmann
Gissurar biskups Einarssonar. Prestur
stundaði sjóróðra frá Staðareyrum, en
til þess að stytta sér leið heim úr verinu,
þá fór hann venjulega upp áður nefnt
gljúfragil, með hest sinn í taumi, segir
sagan. Gljúfrin eru raunverulega hin
mestu hengiflug, og hverri skepnu ófær
öðrum en fuglinum fljúgandL
Fleiri sagnír í næsta blaði.
Ertu litblindur?
Frh. af bls. 7.
og dökkrauðum. Aðstoðarmaðurinn velur
síðan grænan ullarbút og biður þig að
taka úr bútahrúgunni á borðinu þá búta,
sem hafa samskonar eða svipaðan lit.
Ef þú hefur eðlilegt litarskyn, stenztu
prófið með ágætum, — þér gengur grelð-
lega að velja réttu litina. En ef þú ert
litblindur, geturðu illa eða ekki greint
grænt frá gráu, brúnu og öðrum skollit-
um.
Tilraunin 'endar með því, að þér er
fenginn í hendur skærrauður ullarbútur
og þú beðinn að benda á svipaða liti I
hrúgunni. Ef þú bendir þá á dökkgræna
liti, brúna og ef til vill dökkgráan, þá
ertu greinilega litblindur og ekki fær um
að greina milli rauðra og grænna um-
ferðarljósa.
Þann, sem hefur heilbrigt litarskyn,
rekur í rogastanz, þegar hann gerir þess
háttar tilraunir á litblindri manneskju.
Fæstir trúa að óreyndu, að önnur eins
skynvilla geti átt sér stað hjá fólki, sem
sýnist heilbrigt að öllu leyti.
Onnur einföld tilraun er kölluð „Ishi-
hara,” og til hennar þarf fjölda af kort-
um, sem á era prentaðir margir deplar
með margvíslegum litbrigðum. Meðal
þeirra er stór tölustafur í frumlit. Mann-
eskja með greinilega sjón sér tölustaf
þennan greinilega, en sá litblíndi greinir
hann ekki vel, því fyrir sjónum hans,
hylja deplamir tölustafinn að nokkra
leytL
Af þessari ástæðu segir sá litblindi,
að tölustafurinn 6 sé 5, að 8 sé 3, og að
4 sé 7. Fyrir augum hans rennur sem
sé hluti af tölustafnum saman við deplana.
Það kemur mörgum spánskt fyrir sjón-
ir, að til skuli vera fólk, sem lifir heila
ævi án þess að gera sér Ijóst, að það
getur ekki gert greinarmun á ýmsum al-
gengum litum. En ástæðan til þessa er
einkar einföld. Sem bömum lærist þessu
fólki, að gras er grænt, himinninn blár og
tómatar rauðir. Blær litarins fremur en
liturinn sjálfur hjálpar til við skilgrein-
inguna, og svo gerir vaninn sitt til.
Enda þótt litblinda sé erfðakvilli, getur
hún aukizt með árunum. Sumt fólk tekur
eftir því, þegar á ævina líður, að litar-
skynið rénar.
Þetta á sérstaklega við um fólk, sem
reykir pípu, notar munntóbak, tekur í
nefið eða vinnur í tóbaksverksmiðjum.
Hætti þetta fólk þessari tóbaksnotkun eða
þessari vinnu, kemur í Ijós, jafnvel inn-
an tíu daga, að litarskyn augnanna hefur
aukizt.
Athyglisvert er, að £ iðngreinum eins
og vefnaði, klæðagerð, prentun og leir-
kerasmíði er ekki gengið úr skugga um,
hvort nemarnir séu litblindir eða ekki, og
þó er talsvert viðkunnanlegra, að starfs-
fólkið í þessum greinum hafi gallalausa
sjón. Ekki síður undrar mann á, að skóla-
böm skuli ekki vera látin ganga undír
litaskynspróf.
Augljós er sú hætta, sem stafar af þvi
að leyfa litblindum mönnum að starfa
við umferðarstjóm járnbrauta, en í
þeirri starfsgrein eru ýms merki gefin
með litum.
Hver einasti borgari, sem fótavist hef-
ur, þarf einhverntíma að gera skil á grænu
og rauðu umferðarljósi. En meðal hinna
fjögurra milljón manna, sem hafa yfir
vélknúnu ökutæki að ráða í Stóra-Bret-
landi, eru nálega 150 þúsund, sem geta
ekki gert greinarmun á STANZ og FAHA
umferðarmerkjum nema á stöðu þeirra á
götuvitanum eða með því að lesa staf-
ina, sem oft era á glerinu.
En þessi orð er ekki unnt að lesa nema
úr stuttri fjarlægð. Þess vegna eru lit-
blindir ökumenn háskalegri en hinir.
En snúum okkur nú að dýraríkinu til
samanburðar. Naut sjá ekki rauða litinn
fremur en litblindir ökumenn, og nauta-
banarnir era ekki í rauðum búningum til
að æsa þau upp. Naut „sjá ekki rautt”
af þvi að þau sjái rauðan lit! Kýr, kettir,
hestar, hundar og kindur eru litblind
dýr. En aftur á móti geta asnar og apar
greint liti, og fuglar sjá alla liti vel nema
þann fjólubláa.
Flugur eru gæddar litaskyni og hafa
mikið „ofnæmi” gagnvart bláa litnum.
Blámáluð herbergi eru því þeir staðir,
þar sem flugur fyrirfinnast einna sízt.
Til skamms tíma áttu vfsindamennirnir
mjög erfitt með að skýra þá hæfni aug-
ans, að geta greint hina fjölmörgu liti og
litaafbrigði, en tala þeirra er um 160. —
Einnig var þeim litblindan sama ráðgátan.
En nú er vitað. að litaskyn augans
byggist á þúsundum af litlum „stöfum”
og „keilum” 1 nethimnu augans. Stund-
um skortir þessa stafi og keilur nægjan-
legan sveigjanleika til að fylgja eftir
litabylgjum ljóssins, og er þá komin fram
orsökin til litblindu.
Er hægt að ráða bót á litblindu? Já,
í sumum tilfellum, og einkum þegar
kvillinn er á lágu stigi. Nýlegar rann-
sóknir hafa sýnt, að skortur á A-, viss-
um tegundum af B- eða C-bætiefnum, geta
dregið úr litaskyninu. Bezta ráðið til að
auka litaskynið er talið vera að neyta
fæðu, sem inniheldur mikið af A-bæti-
efnum. Þar í flokki er þorskalýsið mjög
framarlega, ef ekki allra fremst, og er
lækningamáttur þess sérstaklega áber-
andi hjá börnum.
Bílstjóri einn, sem eltur var uppi úti
á þjóðvegi og stanzaður fyrir of hraðan
akstur, svaraði, er hann var krafinn um
ástæðuna: Eg var að enda við að þvo
bílinn og var að þurrka hann.
»*«
Og svo var það maðurinn, sem skaut
sig í magann til að losna við tannpínuna,